نگاهي به فرهنگ عاشورايي در الحان هنرمندان موسيقي ايران / بخش چهارم
صدای کاروان کربلا می آید
علي بهرامي - سال هاست که فرهنگ و هنر ايران خود را مديون حضرت اباعبدالله (ع) مي داند. شعر و موسيقي به عنوان دو عنصر اصلي هنر ايرانيان، پاي ثابت ارادت به ساحت حضرت امام حسين(ع) و ياران باوفاي ايشان هستند. در همين زمينه، هنرمندان موسيقي کشورمان به خلق آثار بسيار زيادي در باره محرم و عاشورا مبادرت ورزيده اند. آثاري که اگر يک سال تمام نيز بتوان درباره آنان سخن بگوييم، دچار ضيق وقت مي شويم. به هر حال آنچه در اين چند شماره برايتان معرفي کرديم تنها جلوه اي کوچک از درياي ارادت هنرمندان سرزمين مان به امام شهيدشان است. اين شماره هم گوشه اي ديگر از آلبوم ها و مجموعه هاي موسيقايي را به شما معرفي مي کنيم. مجموعه هايي که قطعا هر کدام، روايت ها و داستان هاي خلق شدنشان هم شنيدن دارد چه رسد به محتواي هنري شان.
سر به نی
این آلبوم عاشورایی نیز، تلاشی است در جهت ارائه روایتی موسیقایی از واقعه عاشورا. آلبومی که ساز نی در آن، سازی محوری محسوب می شود. سر به نی، ساز بندی کوچکی دارد و علاوه بر نی که شهرام مظلومی آن را می نوازد، از دو ساز کوبه ای نیز استفاده شده است. شاید بارزترین ویژگی آلبوم سر به نی، بهره گیری از اشعاری بسیار قوی و فاخر از شاعرانی چون «شهرام صالحی»، «عمان سامانی»، «صامت بروجردی» و «الشیخ فاضل عباس الحیاوی» باشد. اشعاری که دو خواننده توانای موسیقی سنتی ایرانی، «حسین علیشاپور» و «علیرضا فتحی پور»آنها را خوانده اند. این آلبوم موسیقایی اگر چه سازبندی بسیار کوچکی دارد، اما در حال و هوایی کاملا عاشورایی، ملودی های بسیار بدیعی را به گوش مخاطب می رساند. ملودی هایی که در تداعی یاد و فرهنگ محرم بسیار موفق هستند.
ترنم اشک
خیلی وقت ها دلمان که هوای کربلا می کند، دوست داریم روضه ها و مداحی های کوتاهی گوش کنیم و عاشورایی شویم. مداحی هایی که تنوع در نغمه ها داشته باشند و خوانندگان مختلفی آن ها را اجرا کنند. همه اینها که گفتیم، در مجموعه سه قسمتی آلبوم موسیقایی ترنم اشک وجود دارد. سه سی دی که هر کدام از آنها دریایی از نغمات عاشورایی هستند. سماواتی، میرداماد، کریمی، سلحشور، انسانی، کوثری و ... بسیاری خوانندگان و روضه خوانان دیگر معاصر ایران در این مجموعه حضور دارند. تولید کننده مجموعه ترنم اشک، رضا مهدوی ، نوازنده سنتور و آهنگساز موسیقی ایرانی و همین مسئله کافی است تا مطمئن شویم، غنای موسیقایی نوحه ها و روضه ها مدنظر قرار گرفته است. ترنم « اشک» ، یکی از بهترین پیشنهادهایی است که می توان برای شنیدن موسیقی در محرم و صفر به کسی داد، پس به پیشنهادمان فکر کنید.
خونین دلال
آلبوم عاشورایی «خونین دلان» از جمله آثار موسیقایی عاشورا محور و بسیار فاخر کشورمان است. این آلبوم بازخوانی نوحه های «حسین بابای مشگین» است که در سه سی دی عرضه شده است. «حاج عباس کیاماری» و فرزندش «فرهاد کیاماری» نوحه های حسین بابای مشگین را باخوانی کرده اند، اما «حسین بابای مشگین» با ابداع سبک «زمینه خوانی» تحولی در سبک عزاداری به وجود آورد. در «زمینه خوانی» هر نوحه شرح حال کامل یکی از شهدای کربلا یا ائمه معصومین با استناد به مقاتل و احادیث سروده می شد. «حسین بابای مشگین» مجموعه نواهای این اثر را با تسلط بر دستگاه های موسیقی و ردیف آوازی، آهنگ سازی کرده و اینک پس از گذشت سال ها و با روایت نسل به نسل این نوحه ها بازخوانی شده است. از جمله قطعات این آلبوم می توان به عالم زر در دستگاه ماهور، اربعین در دستگاه همایون، اتمام حجت امام(ع) در مایه دشتی و حضرت علی اکبر در دستگاه ماهور اشاره کرد. تطابق سبک اجرای این آلبوم با ردیف های موسیقی ایرانی از جمله ویژگی برجسته «خونین دلان» است.
آواز سبز
آلبوم آواز سبز ، تلاشی است در جهت حفظ و نگهداری نغمه های شبیه خوانی در تعزیه. هنر تعزیه هنوز هم از پس هزار سال حضور مدام و پر فراز و نشیب اش در فرهنگ ایرانیان، جلوه های خاص عاشورایی خودش را دارد. بخش بسیار زیادی از موسیقی کلاسیک ایرانی، مدیون آواز خوانان تعزیه است و عموما بسیاری از آوازخوانان ایرانی در تعزیه ها شرکت می کردند و نقشی را به عهده داشته اند. آلبوم آواز سبز که حال پژوهش ها و تحقیق های احمدرضا نوری است، تعزیه خوانان بسیار مشهوری دارد. استاد رضا حیدری، استاد محمدرضایی و استاد اسماعیل محمدی از نام های بزرگ تعزیه ایرانی، کافی هستند تا علاقمندان به موسیقی های عاشورایی مجاب شوند تا آلبوم آواز سبز را بشنوند. آلبومی که صلابت تعزیه و هنر موسیقی مذهبی از تک تک لحظات اش به گوش می رسد.
عاشورا شعري
اگر به شعر عاشورايي علاقه داريد، اين آلبوم را از دست ندهيد. اين آلبوم موسيقايي شعر محور است و در دوزبان ترکي آذري و فارسي اشعار بسيار زيبايي از شاعراني چون : «سيد محمد حسين شهريار»، «ميرزا عبدالرحيم هندي»، «حالي اردبيلي»، «ميرزا محمدتقي حجه الاسلام» و «واقف سرابي» دکلمه شده است. البته موسيقي در کنار اين اشعار حضور دارد و اصغر فردي ضمن دکلمه برخي از اشعار موسيقي ها را گردآوري کرده ، اما محوريت کار با شعر است. بالاترين و بهترين ويژگي اين آلبوم موسيقايي، نوحه خواني مرحوم سليم موذن زاده در آن است؛ نوحه خواني با صلابت که اجراهاي او در تاريخ نوحه خواني و مداحي ايران مانندي ندارد. شنيدن اشعاري قوي درباره محرم به علاوه صداي پرصلابت سليم موذن زاده و نغمه هاي گردآوري شده موسيقايي عاشورا شعري را بسيار شنيدني کرده است.
فریاد سوخته
توجه و بازخوانی نغمه ها، سبک ها و دم های قدیمی می تواند فضای موسیقایی فرهنگ محرم را تنوع ببخشد. نمی توان گفت آثار قدما تکرار اند، زیرا در هر تکرار تجلی رخ می دهد که بر غنای هنری کشورمان در حوزه موسیقی مذهبی می افزاید. نوحه های جدید جایگاه خود را دارند اما بازخوانی و التفات به نوحه های قدیمی می تواند برکات زیادی برای فرهنگ بلنده عاشورا در کشورمان داشته باشد. آلبوم عاشورایی فریاد سوخته که با همین دغدغه بازخوانیها و یاد گذشته، تهیه شده است، ده قطعه دارد. قطعاتی که با فضایی تلفیقی در سنتی و پاپ می کوشند تا بار دیگر نغمه های قدیمی عاشورایی مرکز ایران را به گوش مخاطبان خود برسانند. علی انسانی، اسماعیل امینی، یغمای جندقی، اکبر ناظم و سعید میرزایی از جمله شاعران این آلبوم هستند. مسعود کهریزی خواننده فریاد سوخته است و شهرام مظلومی نیز نظیم قطعات آن را به عهده داشته است.
از نیستان
شاید در میان همه صداهای موسیقایی هیچ صدایی به اندازه ساز نی نتواند بازگوکننده حزن و اندوه باشد. حزن و اندوهی که به واسطه به شهادت رساندن خوبترین های تاریخ بر دل آدمی سنگینی می کند. آلبوم عاشورایی از نیستان، فقط تکنوازی نی است. در این آلبوم عاشورایی همه چیز بر عهده ساز نی قرار دارد هم سخن می گوید و هم نغمه پردازی می کند و در عین حال نوحه می خواند. نوزاندگی نی آلبوم از نیستان را داوود ورزیده، از شاگردان برجسته استاد نی نوازی ایران، حسن ناهید، بر عهده دارد. داود ورزیده نوازنده توانایی است که در بسیاری از آلبوم های موسیقی ایرانی هم تکنوازی داشته و هم، هم نوازی. از جمله آثار دیگر این هنرمند موسیقی ایرانی می توان به آثاری چون: سه نوازی در آرامش، به همراهی عودنوازی حسین بهروزی نیا و سنتور نوازی جاوید افسری نیا و نای کوبان به همراهی دف نوازی بهنام سامانی و تنبک نوازی رضا سامانی اشاره کرد.
ذبح نور
سید عبدالرضا موسوی طبری کار موسیقی آلبوم ذبح نور را به عهده داشته و قطعات آن را خوانندگی کرده و اغلب اشعار آن را سروده است. قطعاتی که نوازندگانی شاخص چون احسان ذبیحی فر با کمانچه، سعید نایب محمدی با عود و دف، فرهاد زالی با نی و همایون نصیری با سازهای کوبه ای در آنها حضور دارند. نوازندگی های دقیق و اشعار فاخر از جمله برجستگی های این آلبوم عاشورایی است. این آلبوم 11 قطعه دارد، این قطعات، «غم کربلا»، «روز واقعه»، «کوفه»، «علمدار»، «برادر»، «بر خویش بگرییم»، «فلک»، «زائر»، «باغ کربلا»، «وداع» و «عید و اربعین» نام دارند. سه قطعه از آلبوم با شعر مشهور محتشم کاشانی « روزی که شد به نیزه سر آن بزرگوار»، شعری از اسدالله غالب دهلوی؛ شاعر هندی و یکی از نوحه های قدیمی مازندرانی ساخته شده اند.