کاهش مصرف با مدیریت انرژی
مديرعامل شرکت بهينه سازي مصرف انرژي مي گويد: ««ظرفيت صرفه جويي در مصرف سالانه انرژي کشور، معادل 500 ميليون بشکه نفت خام است؛ اما با روند کنوني مصرف، راه به توسعه نمي بريم و تغيير اين روند، نيازمند عزمي ملي و همتي همگاني است؛ زيرا شدت مصرف انرژي در ايران سه برابر ميانگين جهاني و پنج برابر ميانگين کشورهاي پيشرفته است. بر اساس آمار ترازنامه هيدروکربوري کشور در سال 95، مصرف نهايي انرژي در ايران در بخش خانگي، معادل 396 ميليون بشکه نفت خام، در بخش حمل ونقل معادل 319 ميليون بشکه نفت خام و در بخش صنعت معادل 330 ميليون بشکه نفت خام بوده است.»
تشکيل کميته سوخت
تشکيل کميته هماهنگي سوخت و خوراک وزارت نفت از سال 89 تاکنون، باعث شده تا سوخت بر اساس استانداردها و زيرساخت هاي متناسب با فعاليت واحدهاي متقاضي خوراک اختصاص يابد. اين فرايند در کاهش مصرف سوخت تاثير بسزايي داشته و دارد. يکي از وظايف اصلي اين کميته، نزديک کردن استفاده انرژي صنايع به استاندارد جهاني است. در اين زمينه محمدرضا خطاطي، مدير صنعت شرکت بهينه سازي مصرف سوخت مي گويد: «يکي از نقش هاي کميته هماهنگي سوخت و خوراک وزارت نفت اين است که صنايع انرژي بر عمده جديد، بايد براي سوختي که مصرف مي کنند، به اين کميته مراجعه کرده تا شرکت بهينه سازي بر مبناي استانداردها و معيارهاي مصرف، ميزان سوخت مورد نياز را به کميته اعلام کرده و صنايع تازه تاسيس، بر اين اساس سوخت را دريافت کنند. با اين حال هنوز در زمينه بهبود استاندارد جاي کار وجود دارد. معمولا در دنيا بين 3 تا 5 سال اين استانداردها به روز مي شوند و به سمت استانداردهاي سختگيرانه تر براي بهينه سازي مصرف سوخت صنايع و کاهش آلايندگي ها مي روند.
تاثير ماده 12 بر کاهش مصرف سوخت
بدون شک تصويب قانون رفع موانع توليد، رقابت پذير و ارتقاي نظام مالي کشور در سال 94، يکي از اقدام هاي موثر انجام شده به منظور اصلاح ساختار اقتصادي کشور، تحقق برنامه هاي اقتصاد مقاومتي، خروج غير تورمي از رکود و ايجاد تحرک در اقتصاد کشور و تقويت انگيزه براي توليد کنندگان داخلي بوده که با رويکرد حمايت و تشويق فعالان اقتصادي غير دولتي به اجرا در آمده است. ماده 12 قانون رفع موانع توليد در حقيقت بند(ق) تبصره 2 بودجه سال 93 را به عنوان ماده قانوني مطرح کرده است که گامي بلند در مسير بهره وري و کارايي انرژي، به منظور اجراي طرح هاي بهينه سازي و کاهش مصرف انرژي و در نتيجه کاهش گازهاي گلخانه اي در بخش هاي مختلف از جمله صنعت (با اولويت صنايع انرژي بر)، حمل و نقل عمومي و ريلي درون و برون شهري، ساختمان، توسعه استفاده از صنايع انرژي هاي تجديدپذير، گسترش استفاده از سي ان جي با اولويت شهرهاي بزرگ و توليد خودروهاي کم مصرف محسوب مي شود. شرکت بهينه سازي مصرف سوخت به منظور تشويق سرمايه گذاران بخش خصوصي به استفاده از فرصت هاي سرمايه گذاري ايجاد شده در قالب ماده 12 قانون رفع موانع توليد و با هدف کاهش مصرف انرژي در بخش هاي مختلف، ضمن تهيه طرح هايي در زمينه بهينه سازي مصرف سوخت، در تکميل طرح هاي ارائه شده از سوي ديگر نهادها و سازمان هاي ذينفع همکاري کرده که از آن ميان تاکنون هشت طرح به تصويب شوراي اقتصاد رسيده است. اين هشت طرح عبارتند از: طرح ارتقاي کارايي 600 هزار موتورخانه ساختمان هاي مسکوني، تجاري و اداري، طرح جايگزيني 65 هزار دستگاه کاميون و کشنده فرسوده بالاي 10 تن داراي سن بالاتر از 35 سال، طرح جايگزيني 17 هزار اتوبوس فرسوده ديزلي درون شهري با اتوبوس هاي تمام گاز سوز، طرح جايگزيني 140 هزار تاکسي فرسوده با تاکسي تمام گاز سوز با پيمايش بالا، طرح قواي محرکه کم مصرف در خودروهاي داخلي، طرح توسعه حمل و نقل ريلي، طرح توسعه حمل و نقل مسافر با قطار شهري درتهران و هشت کلانشهر ديگر و طرح برق دار کردن چاه ها و تلمبه هاي آب کشاورزي.علاوه بر طرح هايي که از آن ياد شد، طرح هاي ديگري از جمله «طرح حمايت از توليد بخاري هاي گاز سوز دودکش راندمان بالا» و «طرح افزايش کارايي مصرف انرژي در مجموعه صنعت نفت(صنايع بالادستي نفت و گاز، پالايشگاه هاي نفت و گاز، خطوط انتقال نفت و گاز و صنايع پتروشيمي)» نيز دستور کار شرکت بهينه سازي مصرف سوخت قرار دارد. به گفته مديرعامل شرکت بهينه سازي مصرف سوخت، «حدود 20 ميليارد دلار پروژه مصوب در شرکت بهينه سازي مصرف سوخت موجود است که اميدواريم با استفاده از ظرفيت هاي ماده 12 قانون رفع موانع توليد و تسريع فرايندها، به تعهدهاي خود عمل کنيم.»
روش هاي کاهش مصرف انرژي
کارهاي علمي و کاربردي که مي توان براي کاهش مصرف انرژي پيشنهاد داد، به پنج دسته تقسيم بندي مي شود:
1. استفاده از فناوري هاي جديد و مواد اوليه بهتر و سازگار با محيط زيست: يکي از اين موارد که باعث کاهش مصرف انرژي مي شود، استفاده از فناوري هاي جديد و مواد اوليه با کيفيت بالاست. بيشتر واحدهايي که در کشور وجود دارند، قديمي بوده و نشتي هاي زيادي در قسمت هاي مختلف آنها وجود دارد يا راندمان آنها پايين است و در مواردي کيفيت محصولات توليدي، قابل قياس با مشابه هاي خارجي نيست. از اين رو بايد واحدهايي که انرژي بالايي مصرف مي کنند، شناسايي شوند.
2. استفاده بهينه از مواد و بازيابي آنها در صنايع مختلف: در بيشتر صنايع کشور به دليل ناقص انجام شدن واکنش ها، قديمي بودن دستگاه ها، فناوري هاي قديمي و تخصصي نبودن مسؤوليت ها مواد با ارزش زيادي در پساب هاي واحدها وارد شده و دور ريخته مي شوند. در اين زمينه مي توان با انجام تحقيقات لازم، اقدام به بازيابي اين مواد کرد. از کارهاي انجام شده در اين زمينه مي توان به مواد زير اشاره کرد:
الف) بازيابي فلزات با ارزش کاتاليزورهاي مستعمل: سالانه مقدار زيادي از کاتاليزورهاي مورد استفاده در صنايع پالايشگاهي و پتروشيمي ها به صورت مستعمل انبار مي شوند که داراي فلزات با ارزشي همچون پلاتين، کبالت، موليبدن و... هستند. اين فلزات قابل بازيابي بوده و بازيافت آنها از لحاظ اقتصادي نيز مقرون به صرفه است .
ب) بازيابي و استفاده مجدد متانول مصرفي: در واحد خالص سازي پروکسيد هيدروژن با استفاده از روش تقطير بخار تا 90 درصد، متانول از پساب بازيابي شده است که استفاده از اين روش باعث کاهش توليد پساب هاي حاول متانول و کاهش مصرف انرژي مي شود.
3. بهينه کردن واحدهاي صنعتي و افزودن تجهيزات اضافي: در اين زمينه مي توان با انجام تغييراتي در واحد يا اضافه کردن تجهيزات و يا انجام کارهايي مثل شبيه سازي، مدل سازي و کنترل واحدها در مسيرمصرف کمتر انرژي، کيفيت بالاي محصولات و حداقل کردن هزينه ها گام برداشت. در اغلب واحدهاي شيميايي که واکنش هاي شيميايي صورت مي گيرد، براي بهينه کردن انرژي بايد سعي شود که واکنش ها تا حد امکان کامل شود. از ديگر معيارها مي توان به مديريت انرژي اشاره کرد که با مشاهدات و کنترل هاي خود مي تواند فرايندهاي پيچيده صنعتي را در مسير بهينه شدن پيش ببرد. از جمله اين موارد مي توان به بهينه سازي مصرف انرژي در برج هاي تقطير و اضافه کردن تجهيزات براي بازيابي انرژي اشاره کرد.
4. استفاده از انرژي هاي نو و تجديدپذير: در اين زمينه کارهاي زيادي مي توان انجام داد که نيازمند آن است که مشخصات جغرافيايي مناطق مختلف از لحاظ مقدار تابش خورشيد، بادهاي منطقه و... بخوبي تعيين و بر اساس آنها تصميم هاي لازم گرفته شود.
5. آموزش روش هاي صرفه جويي در انرژي به کارکنان: آموزش، يکي از موارد مهم فرهنگسازي مصرف انرژي در بين کارکنان در صنعت است. اين امر از طريق برگزاري کلاس هاي آموزشي يا رسانه هاي جمعي امکانپذير است.
نتيجه گيري
در پايان مي توان گفت که بهينه سازي مصرف انرژي بايد در تمامي صنايع نفت و گازي صورت گيرد؛ زيرا بيشتر تجهيزات در صنايع نفت و گاز با انرژي فسيلي که برگشت ناپذير است، کار مي کنند. بهينه سازي مصرف انرژي علاوه بر تضمين وجود انرژي براي آينده، باعث کاهش هزينه ها شده و به محيط زيست نيز کمک شاياني مي کند. ضمن اينکه هنگام انتخاب تجهيزات بايد به راندمان آنها نيز توجه ويژه اي شود؛ زيرا قسمت اوليه تجهيزات با راندمان هاي مختلف تفاوت چنداني ندارند؛ اما در درازمدت از هدر رفت انرژي به ميزان زيادي جلوگيري مي شود.