مدير مرکز موزه ها و اسناد وزارت نفت در دانشگاه هنر
موزه های نفت، نگاه دار پیشینه و گذشته ما هستند
علي بهرامي با افتتاح سه موزه بنزين خانه آبادان، کارآموزان آبادان و پمپ بنزين دروازه دولت تهران، ديگر کم کم مزه بازديد از موزه هاي صنعت نفت به کام بازديدکنندگان و علاقه مندان، بخصوص دانشجويان رشته هاي هنري شيرين شده و حالا حاصل پنج سال تلاش مديريت مرکز موزه ها و اسناد صنعت نفت به بار نشسته است؛ اما چنانچه اکبر نعمت الهي، مدير مرکز موزه ها و اسناد وزارت نفت مي گويد: اين سه موزه تنها 10 درصد از آن چيزي است که قرار است در تمام کشور افتتاح شود و به بهره برداري برسد. همه اينها نشان مي دهد که حفاظت از ميراث صنعتي، راهي است که وزارت نفت در آن پيشروست و فعاليت هايش در اين زمينه در کشور نمونه و رقيبي ندارد، از اين رو در هفته پژوهش، دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر، در قالب نشست تخصصي- پژوهشي ميزبان موزه هاي صنعت نفت ايران بود و مدير مرکز موزه ها و اسناد صنعت نفت با حضور در اين نشست با ارائه سخناني در جمع دانشجويان تحصيلات تکميلي اين دانشکده در رشته هايي چون «مرمت اشيا فرهنگي و تاريخي»، «مطالعات موزه» و «مرمت و احياي بناها و بافت هاي تاريخي» به بيان ويژگي ها، فعاليت ها، ظرفيت ها و افق هاي پيش روي موزه هاي صنعت نفت پرداخت. بخش نخست سخنراني در اين نشست تخصصي را با هم مي خوانيم.
(بخش اول)
اکبر نعمت الهي در آغاز سخنان خود گفت: هفته پژوهش، فرصتي است که دانشگاه به آن توجه ويژه اي دارد و از دريچه اين توجه، ارتباط با صنايع ايجاد مي شود، بخصوص صنايعي چون نفت، که مجموعه اي است که همه چيز در آن وجود دارد. مسائل اجتماعي، فرهنگي و بخصوص مسائل هنري در آن فراواني بسيار زيادي دارد. سال هاي سال است که صنعت نفت، حتي از زمان تاسيس، به مقوله هنر و ادبيات توجه داشته که اين توجه با فراز و فرودهاي تاريخي تا به امروز ادامه دارد. وزارت نفت در قالب مسؤوليت هاي اجتماعي نيز با مردم ساکن در مناطق نفتي ارتباط ويژه اي برقرار کرده که يکي از مظاهر مسؤوليت هاي اجتماعي، بخش موزه هاست. موزه ها نگه دارنده گذشته و پيشينه ما هستند و به ما مي گويند که چه بوده ايم، چه کرده ايم و چه به دست امروز داده ايم؟
تقسيم تاريخ صنعت
مديرمرکز موزه ها و اسناد وزارت نفت افزود: مي توانيم تاريخ صنعت را به دو بخش تقسيم کنيم. بخش نخست با مطالعات باستان شناسي به دست آمد، ابزارهاي قديمي شامل ظروف، وسايل جنگي و... که به گذشته هاي دور تعلق دارد و حفاظت از آنها در راس کار قرار گرفته و به بازديد هر موزه مردم شناسي يا باستان شناسي که برويد، خواهيد ديد که اين وسايل صنعتي در تنوع بسيار زيادي وجود دارند. بخش دوم از تاريخ صنعت، به پس از انقلاب صنعتي مربوط مي شود، يعني دوراني که شاهد مصنوع هاي پيشرفته بشر هستيم. از اين دوره تاريخي سال هاي زيادي نگذشته و در واقع از قرن 18 به بعد است که اين نوع از صنعت رشد و توسعه پيدا کرده است. بايد دانست که تمدن جديد شهري با صنعت نفت وارد کشورمان شده است. در دوران قاجار شرايط صنعتي، اجتماعي، فرهنگي، رفاهي و... ما بسيار محدود بود و با ورود صنعت نفت و شروع توليد نفت در کشور و به عبارتي ديگر ساخت ثروت در ايران آهسته آهسته موجب رشد و توسعه صنعتي شد و در ضمن آن مصنوعات مختلفي به همراه فرهنگ متنوعشان وارد کشور شدند.
پيشرو بودن در حفظ ميراث
نعمت الهي گفت: از سال 1287 خورشيدي که نخستين چاه به نفت رسيد، تاريخ ايران صفحه اي ديگر را آغاز کرد و تغييرات عمده اي در آن به وجود آمد. از آن سال تا حدود يک صد سال بعد، ضمن اينکه صنعت نفت در ميان صنايع ديگر پيشرو و ثروت ساز بود، اما از نظر حفظ ميراث صنعتي در خواب به سر مي برديم؛ اما اکنون به عنوان تنها مجموعه صنعتي کشور به دنبال حفظ ميراث صنعتي هستيم و در چند سال اخير در اين حوزه پيشرو بوده ايم. اينکه نخستين بار نفت اقتصادي در مسجد سليمان از سوي عوامل دارسي در ايران کشف شد، به هيچ وجه به آن معنا نيست که تا پيش از اين زمان، ايرانيان با نفت آشنا نبوده اند؛ بلکه اين آشنايي از طريق آذربايجان شوروي پيش از اکتشاف مسجدسليمان وجود داشته و ايرانيان نفت را به شکل پيت هاي 20 ليتري از روسيه وارد مي کردند و اين نفت براي روشنايي استفاده مي شده و در واقع نخستين پالايشگاه ايران پالايشگاه آبادان نيست، بلکه ابتدا در همان مسجد سليمان در منطقه اي به نام بي بيان پالايشگاهي ساخته مي شود؛ پالايشگاهي که توليد فراورده هاي نفتي شامل نفت سفيد، بنزين، گوگرد و... داشته است. اين پالايشگاه سال هاي سال کار کرد و حتي در دوران جنگ تحميلي زماني که پالايشگاه آبادان را مي زدند، از بي بيان استفاده مي شد. اکنون اين پالايشگاه با همان شرايط قديمي اش حفظ شده و به ثبت رسيده است.
ورود مظاهر تمدني جديد
وي افزود: با کشف نفت در مسجد سليمان بسياري از «اولين ها» وارد ايران شد. ورود اين مظاهر تمدني غرب به اين دليل نبود که به ايرانيان خدمت کنند؛ بلکه دليل آن صرفا آن بود که خودشان زندگي راحتي داشته باشند. براي مثال باشگاه و باشگاه داري را وارد ايران کردند تا مديران و کارکنان شان لذت ببرند و خستگي در کنند و تفريح داشته باشند. ورزش گلف را وارد ايران کردند، به طوري که در ايران کنوني يک زمين گلف استاندارد وجود دارد و آن هم در مسجدسليمان است و اگر امروز مسابقات جهاني يا آسيايي گلف در ايران برگزار شود، در همان زمين مسجدسليمان انجام خواهد شد. در نمونه اي ديگر از اين اولين ها مي توان به راه آهن اشاره کرد که انگليسي ها پيش از ساخت راه آهن از سوي پهلوي اول، آن را ساختند و کالاهايشان را با قايق و از طريق کارون به منطقه اي به نام «درخزينه» که حدودا 50 کيلومتري مسجدسليمان بود، مي آوردند و از آنجا خط آهني به مسجدسليمان کشيده بودند و کالاهايشان را منتقل مي کردند. همچنين نفت و فراورده هاي آن را نيز از طريق راه آهن از مسجد سليمان به «درخزينه» و از آنجا به کشتي ها منتقل مي کردند تا کم کم و ذره ذره، مردم شهر از اين امکانات تمدني استفاده مي کردند و بهره بردند. تمام اين مصنوعات به مرور ابتدا در مسجد سليمان سپس در آبادان و بعد در کرمانشاه و... تجميع شده اند.
ماندگاري تاسيسات نفتي
نعمت الهي بيان کرد: چنانچه در استانداردهاي کارشناسان صنعتي آمده است که هر پالايشگاه 30 سال عمر مفيد دارد، اما اکنون پالايشگاه آبادان 150 سال و کرمانشاه حدود 85 سال است که مورد بهره برداري قرار گرفته اند. در پالايشگاه آبادان، نيروگاهي با نام «نيروگاه شماره يک» وجود دارد که با وجود قدمت طولاني، هنوز هم به عنوان «استند باي» از آن استفاده مي کنند و در مواقع ضروري اين نيروگاه وارد سرويس مي شود. اين نيروگاه از سوي موزه ها به ثبت رسيده و در آينده به بهره برداري مي رسد. براي حفظ اين دست از تاسيسات، از سال 1395 تمام تجهيزات، ابنيه و اماکني را که قديمي بودند، در وهله اول شناسايي کرديم و پس از آن به ثبت رسانديم. تا کنون 124 نقطه در صنعت نفت را به ثبت ملي رسانده ايم و اين عدد، رکوردي است بين صنايع کشور و تاکنون هيچ صنعتي اين تعداد اماکن تاريخي و ميراث صنعتي را به ثبت نرسانده است. همچنين حدود 10 هزار شي تاريخي را شناسايي و جمع آوري کرده ايم؛ اشيايي که ذره اي از درياي تاريخ و فرهنگ صنعت نفت هستند. اين اشيا که يا به گنجينه هاي تهران، آبادان، کرمانشاه يا مسجدسليمان منتقل شده اند، به ثبت رسيده اند، شناسنامه دارند و براي آنها امين اموال مشخص کرده ايم. به عبارتي ديگر، همه سرمايه هاي ميراث صنعتي اعم از منقول و غير منقول تا کنون به ثبت رسيده اند و تحت حفاظت قرار گرفته اند.
همچنين تاکنون توانسته ايم 25 ميليون برگ سند تاريخي را شناسايي و جمع آوري کنيم. همه اينها ذره اي است از اقيانوس اسناد تاريخي صنعت نفت. متاسفانه بجز اسنادي که حقوقي ها نگه داشته اند، باقي اسناد عموما از بين رفته اند. فکر مي کنيم اگر اينگونه نبود، تا الان يک ميليارد سند تاريخي داشتيم. اين سندها ارزش هاي تاريخي و فرهنگي دارند، براي مثال کارت شناسايي نخستين کسي که در پالايشگاه آبادان استخدام شده، نخستين مکاتباتي که در صنعت نفت انجام شده يا آن تلگرافي که نيروهاي دارسي به دارسي مي زنند که چاه شماره يک مسجدسليمان به نفت رسيد... براي نگهداري اين اسناد، مرکز اسنادي را تاسيس کرديم که از اين اسناد تاريخي حفاظت مي کند وکارهاي مرمتي را روي آنها انجام مي دهد. اسناد، غبارروبي، آفت کشي، ميکروب کشي و مرمت و سپس اسکن مي شوند و در گنجينه ها قرار مي گيرند. اميدواريم که از امسال اين اسناد وارد نرم افزارها شوند و در دسترس همه محققان قرار گيرند.
روند موزه شدن
مدير مرکز موزه ها و اسناد وزارت نفت گفت: براي به ثبت رساندن اماکن تاريخي لازم بود که چند کار انجام شود. ابتدا مطالعاتي را آغاز کرديم تا ببينيم آيا مکان مد نظرمان اساسا قابليت ثبت دارد و پس از آن، آيا قابليت مرمت دارند؟ و اگر دارند، مرمت را به چه منظوري انجام دهيم؟ دو قصد و هدف براي مرمت در نظر گرفتيم، نخست اينکه مرمت کنيم تا مکان حفظ شود و يک کاربري هم براي آن تعريف کنيم. دوم اينکه مرمت کنيم تا مکان مورد نظر به موزه تبديل شود؛ اما موضوع اصلي اين است که چه شاخصه هايي بايد وجود داشته باشد تا يک مکان به موزه تبديل شود. بر اساس مطالعات کارشناسي و دقيق تا کنون 30 مورد از ميان مکان هاي تاريخي در صنعت نفت وجود دارد که قابليت موزه شدن دارند؛ اما اولين شاخصه براي موزه شدن يک مکان، پراکندگي آن در سطح جغرافيايي کشورمان است. براي مثال نبايد همه موزه ها در آبادان، مسجدسليمان يا کرمانشاه تجميع شوند؛ بلکه در نظر گرفتيم که موزه هاي صنعت نفت براي دسترسي همه مردم و علاقه مندان در سطح کشور توزيع شوند. براي همين منظور به ابنيه هاي مناسب مشهد، کرمان، سبزوار، اميديه، تهران و... فکر کرده ايم.
به منظور توزيع موزه ها در همه کشور، سه گروه کارشناسي را برگزيديم تا در سه شهر آبادان، مسجد سليمان و تهران مطالعه کنند که چه موزه هايي داشته باشيم. مطالعه کنندگان شهرآبادان به اين نتيجه رسيدند که نمي توان گفت در آبادان چه قسمتي موزه باشد؛ بلکه اين شهر به دليل تنيدگي اش با صنعت نفت مي تواند يک شهر موزه صنعتي محسوب شود. براي رسيدن به شهر موزه آبادان سه اولويت تعريف کرديم. در اولويت نخست پنج موزه افتتاح مي شود. در اولويت دوم، 15 موزه و اولويت سوم به شهر موزه تبديل مي شود. تيم مطالعاتي مسجد سليمان هم به نتيجه مشابه آبادان رسيدند و مسجدسليمان را شهرموزه ديدند، از اين رو در اين شهر نيز با سه اولويت شامل افتتاح پنج موزه، افتتاح 10 موزه و پس از آن رسيدن به شهرموزه را در نظر گرفته ايم. مطالعات شهر تهران نيز به دو موزه رسيد. موزه نخست پمپ بنزين دروازده دولت بود که در تير 98 با حضور شهردار تهران افتتاح شد. يکي ديگر از موزه هاي تهران، موزه علوم و فنون صنعت نفت است که هويت اصلي نفت را با تکنولوژي هاي روز در آنجا نشان خواهد داد. اگر موزه هاي نفت سراسر جهان را مطالعه کنيد، خواهيد ديد که هم نگاهي به تاريخ نفت دارند و هم نگاهي به امروز نفت. بنابراين ما در موزه علوم و فنون نفت در پي آن هستيم تا مردم را با چگونگي اکتشاف، استخراج، توليد فراورده ها، مصرف آن و... آشنا کنيم تا بدانند که نفت چه مسير صنعتي را طي مي کند.
ادامه دارد...
اتو نفتی
حدود 400 سال پيش از ميلاد مسيح، يوناني ها براي لباس هاي نخي خود اتوي پليسه را به کار مي بردند. نحوه کار آن ها به اين گونه بود که در ابتدا بايد اين اتوها گرم مي شدند.
سال ساخت اين اتو نفتي مشخص نيست و در حال حاضر در گنجينه اشياء مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت وجوددارد.
انتشار فراخوان مشارکت برای تجهیز اسناد و اشیاى موزه صنعت نفت مسجد سلیمان
مجري طرح موزه اکتشاف،حفاري و توليد صنعت نفت مسجد سليمان، خواستار مشارکت کارکنان صنعت نفت و مردم مسجدسليمان در تجهيز اسناد و اشياي اين موزه شد.
فرشيد خداداديان، مجري طرح موزه اکتشاف،حفاري و توليد صنعت نفت که در مسجدسليمان در حال تکميل است، از انتشار فراخوان مشارکت براي همکاران نفتي و شهروندان علاقه مند مسجد سليمان در اين شهر خبر داد.
به گفته وي، در اين فراخوان از کارکنان شاغل و بازنشسته و عموم شهروندان فهيم مسجدسليمان دعوت شده چنانچه اسناد،اشيا و موارد تاريخي در اختيار دارند که مي تواند کاربرد موزه اي داشته باشند، به دفتر نمايندگي مديريت موزه ها و مرکز اسناد در ساختمان روابط عمومي شرکت بهره برداري نفت و گاز مسجدسليمان ارايه دهند تا به نام ايشان در موزه ثبت و به نام اهدا کننده به نمايش گذاشته شود. خداداديان موزه اکتشاف،حفاري و توليد صنعت نفت در مسجدسليمان را متعلق به عموم شهروندان مقيم و مهاجر اين شهر مهم در تاريخ نفت ايران دانست که با کمک ايشان کامل تر و جامع تر خواهد بود. لازم به يادآوري است، موزه اکتشاف، حفاري و توليد صنعت نفت مسجدسليمان در سايت تاريخي پالايشگاه بي بيان اين شهر، در حال تکميل براي راه اندازي نهايي در سال آينده است.
برگزاري نشست کارگروه حفاري موزه اکتشاف، حفاري و توليد صنعت نفت مسجدسليمان
نشست کارگروه حفاري موزه اکتشاف، حفاري و توليد صنعت نفت مسجدسليمان به ميزباني مدير فني شرکت ملي حفاري در اهواز برگزار شد. در اين نشست که چهارشنبه 20 آذرماه، بعد از بازديد اعضاي کارگروه حفاري از انبار مديريت بازسازي شرکت ملي حفاري و دکل 51 فتح در اهواز برگزار شد، اعضا در مورد روش معرفي ابعاد و اهميت عمليات حفاري و سخت کوشي کارکنان و متخصصان صنعت حفاري گفت و گو و تبادل نظر کردند. در اين نشست همچنين مقرر شد ليست اشيا و اسناد قابل ارائه حفاري در موزه از سوي نمايندگان شرکت ملي حفاري و شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب تهيه و فرايند حفاري نيز براي استفاده در سناريوي موزه ارايه شود. بررسي سوابق پرسنلي و آموزشي و کتابخانه شرکت ملي حفاري و جلسه با روابط عمومي حفاري و مناطق، بررسي سوابق بيمه اي و پرسنلي شرکت هاي حفاري فعال پيش از انقلاب در ايران و برنامه ريزي براي بازديد از اداره کل حفاري مناطق از ديگر مصوبات اين جلسه بود. لازم به يادآوري است، موزه اکتشاف، حفاري و توليد صنعت نفت داراي چهار کارگروه تخصصي است که به صورت موازي توليد محتواي موزه را در دستور کار دارند.