گفت و گوي «مشعل» با مدير پژوهش و فناوري شرکت ملي پالايش و پخش فراورده هاي نفتي ايران
گره زدن چرخ صنعت به پژوهش
سميه راهپيما - پژوهش، نقشي کليدي و مهم در توسعه سازمان ها دارد و دستيابي به توسعه همه جانبه، بدون بهره گيري مناسب از يافته هاي پژوهشي، ميسر نخواهد شد، ضمن اينکه پژوهش در توسعه پايدار را مي توان نيروي محرک توسعه در تمامي حوزه ها به حساب آورد. پژوهش، نوآوري و فناوري در سازمان، يکي از عناصري است که همواره آينده فعاليت يک سازمان را تضمين مي کند. هر صنعتي براي حرکت به سمت خودکفايي، نيازمند تلاش بي وقفه در راه پژوهش و فناوري است. شرکت ملي پالايش و پخش فراورده هاي نفتي ايران در کنار سه شرکت اصلي صنعت نفت، برنامه هايي با هدف پيشبرد اهداف پژوهش و فناوري دارد. براي جويا شدن از اين اقدام ها با محمد رضايي، مدير پژوهش و فناوري شرکت ملي پالايش و پخش فراورده هاي نفتي ايران به گفت و گو نشسته ايم که مشروح آن را در ادامه مي خوانيد:
شرکت پالايش و پخش چه اقدام هايي در زمينه پژوهش و فناوري انجام داده است؟
مطالعات و اقدام هاي پژوهش و فناوري شرکت هاي پخش فراورده هاي نفتي ايران، خطوط لوله و مخابرات و ملي مهندسي را به همراه 10 پالايشگاه بررسي مي کنيم. تحقيقات کلان در شرکت ملي پالايش و پخش فراورده هاي نفتي ايران انجام مي شود و تحقيقات تخصصي تر نيز در داخل شرکت ها و پالايشگاه ها مورد بررسي قرار مي گيرد. مهندس زنگنه، وزير نفت جايگاه ويژه اي براي دانشگاه ها، دانشجويان و فعاليت هاي پژوهشي قائل هستند. در اين ميان پيشبرد يکسري از فناوري ها به دانشگاه ها و برخي ديگر نيز در حوزه هاي بالادست و پايين دست پالايشگاه ها سپرده شده است. پنج انستيتو در دانشگاه ها مرتبط با شرکت پالايش و پخش فراورده هاي نفتي، کارهاي پژوهشي انجام مي دهند که يکي از آنها انستيتوي CCR است و مسووليت آن را دانشگاه اميرکبير به عهده دارد. انستيتوي ديگر به آپ گريدينگ، ته مانده هاي برج تقطير اختصاص دارد که شامل فرايندهاي مختلف مانند RFCC، FCC و... مي شود که مسووليت اين انستيتو به عهده دانشگاه تهران است.انستيتوي سوم نيز هايدرو کرکينگ (شکست هيدروژني) است و از سوي دانشگاه صنعتي اصفهان اداره مي شود. انستيتوي هيدروتريتينگ (تصفيه هيدروژني) را نيز داريم که مسووليت آن به عهده دانشگاه صنعتي شريف است. انستيتوي پنجم نيز آيزومريزيشن است که زير نظر دانشگاه شيراز اداره مي شود. در کل هدف از اين انستيتوها، دنبال کردن دانش فني مرتبط با کاتاليست مورد نياز صنعت نفت است.
چه فعاليت هاي ديگري از سوي مديريت شما انجام شده است؟
در زمينه پژوهش و فناوري کارهاي مختلفي انجام داده ايم، به طوري که سال گذشته قرارداد توليد و صنعتي سازي جاذب هاي نانوکربن مخازن گازي با هدف افزايش ضريب ايمني و کاهش هزينه مخازن خودروهاي گازسوز بين شرکت ملي پالايش و پخش فراورده هاي نفتي و پژوهشگاه صنعت نفت امضا شد.براساس اين قرارداد، نانوجاذب هايي که توانايي جذب گاز طبيعي را دارند، توسعه خواهند يافت که با قرار گرفتن در مخازن سي ان جي، فشار مخزن تا 30 بار کاهش مي يابد که علاوه بر کاهش هزينه ها، استفاده از فناوري را به نحو قابل ملاحظه اي تسهيل خواهد کرد. با اين روش مي توان روي طراحي مخازن سي ان جي تغييراتي داد و آن را در قسمت هاي مختلف خودرو جاسازي کرد. صحبت هاي زيادي درباره آلودگي هوا و علل آن مطرح مي شود . پارامترهاي آلودگي هوا به سوخت بازنمي گردد. اگر ميزان SOX بالا باشد، يعني سوخت آلوده است؛ اما در آلوده ترين روزها ي سال ميانگين آن پايين بوده و به اين معناست که سوخت توليدي، سولفور ندارد. پس دليل آلودگي هوا را بايد در جاي ديگري جست و جو کرد. بهتر است به پژوهش کاربردي و اقتصادي نگاه شود. ما نمي دانيم ظرفيت احتراق در شهرها چقدر است. احتراق ذاتا يک فرايند آلوده کننده است و با بهترين ماشين هم آلودگي ايجاد مي شود. بايد تحقيقي صورت گيرد تا ظرفيت سوخت تهران با توجه به اقليم آن محاسبه شود. دانشگاهيان و شرکت هاي دانش بنيان مي توانند ظرفيت احتراق سوخت در شهرها را بررسي کنند. زماني که اين ميزان مشخص شد، مي توان گفت که در ايجاد آلودگي؛ ماشين، مراکز صنعتي، خانگي و ... چه سهمي دارند و در مرحله بعد بايد براي رفع آن برنامه ريزي کرد.
مديريت پژوهش و فناوري چه هدفي را سرلوحه کار خود قرار داده است؟
کاربردي کردن پژوهش، يکي از نکات اساسي در پژوهش صنعت نفت است که آن را دنبال مي کنيم. بايد چرخ صنعت را به چرخ پژوهش گره بزنيم. همه جاي دنيا پژوهش و فناوري، پيشران صنعت است. متاسفانه اين روند را در صنعت نفت شاهد نيستيم که براي دستيابي به آن، بهتر است تحقيق و توسعه همسو با هم پيش بروند. کاتاليست، يکي از نيازهاي اساسي در صنعت نفت به شمار مي رود، از اين رو در فاز نخست انستيتوهايي که ذکر شد، کار مطالعاتي آنها به اتمام رسيده و در شروع فاز دوم با ساخت کاتاليست هاي مورد نياز واحدها، توانستيم از خروج ارز جلوگيري کنيم. دستيابي به کاتاليست را در اين نقطه نبايد متوقف کنيم؛ بلکه بايد براي به روزرساني آن، کارهاي پژوهشي را ادامه دهيم تا بتوانيم از کاتاليست هاي داخلي بهتري در صنعت نفت استفاده کنيم. بخش پژوهش و فناوري شرکت هاي بزرگ توليدکننده کاتاليست در سطح جهاني به طور پيوسته فعاليت و کاتاليست هاي نسل جديد وارد عرصه صنعت مي کنند. صنعت کاتاليستي بايد پويا باشد و اين پويايي در شرايطي محقق مي شود که نگوييم توليد کرديم و نياز به تحقيقات بيشتر نداريم. گردش مالي در اقتصاد، موضوعي است که همه را به خود جذب مي کند. کاتاليست نيز گردش مالي زيادي دارد و از خروج ارز جلوگيري مي کند. اين پله اول باعث مي شود پژوهش جان بگيرد و در پژوهشگران اعتماد به نفس ايجاد شود.
در حال حاضر توليد کاتاليست در چه مرحله اي قرار دارد و آيا پالايشگاه ها از آن استفاده مي کنند؟
در واحدهاي مختلف پالايشگاه ها کاتاليست داريم. واحد CCR از سوي پالايشگاه ستاره خليج فارس مورد استفاده قرار گرفته و بنزين توليد مي کند. کاتاليست واحدFCC نيز توليد داخل آن بزودي به بهره برداري خواهد رسيد. کاتاليست واحد آيزومريزيشن و هيدروتريتينگ نيز توليد داخل شده و برخي پالايشگاه ها از اين کاتاليست ها استفاده مي کنند. کاتاليست هاي RCD، FCC و RFCC هنوز به مرحله استفاده صنعتي داخلي نرسيده اند. بر اساس تفاهمنامه اي که ميان شرکت ملي پالايش و پخش فراورده هاي نفتي ايران، معاونت علم و فناوري رياست جمهوري و يک شرکت دانش بنيان انجام شده، ساخت کاتاليست FCC وRFCC در مراحل پاياني قرار دارد و تا پايان سال به صورت تجاري توليد و در پالايشگاه هاي اراک و آبادان مورد استفاده قرار مي گيرند. ساخت کاتاليست هاي RCD و هايدرو کرکينگ را نيز بعد از اين پروژه ها خواهيم داشت.
با شرکت هاي دانش بنيان چه همکاري هايي داريد؟
در بحث ديسپچينگ فراورده هاي نفتي و هوشمندسازي جايگاه هاي سوخت، توزيع فراورده هاي نفتي ، نفت سفيد و ال پي جي با شرکت هاي دانش بنيان مختلفي مذاکره کرده ايم، ضمن آنکه در برنامه داريم از فناوري هاي نو و حوزه آي تي در شرکت هاي پژوهش و فناوري استفاده کنيم. با اين روش مي توان فراورده هاي خود را به صورت هوشمند توزيع کرد؛ ضمن اينکه از قاچاق فراورده هاي نفتي جلوگيري مي شود و اشتغالزايي در شرکت هاي دانش بنيان را به همراه دارد.
تا چه اندازه در داخل کشور به شرکت هاي دانش بنيان بها داده مي شود؟
به اعتقاد من اکنون وضعيت اعتماد به شرکت هاي دانش بنيان، نه خيلي ايده آل و نه خيلي اسفناک است. شرکت هاي دانش بنيان در حال بلوغ هستند. خودشان توقعي ندارند که مهمترين مساله صنعت نفت را به آنها ارجاع دهيم. پله اول براي رشد شرکت هاي دانش بنيان، اين است که آنها را در کارهاي مهم دخيل کنيم، حتي اگر به صورت مشارکتي با شرکت هاي بزرگ داراي فناوري هاي جديد باشد.وزير نفت هر چهارشنبه با مديران پژوهش و فناري چهار شرکت اصلي و معاونت پژوهش و فناوري وزارت نفت جلسه دارد. اين نشان از اعتماد ايشان به شرکت هاي دانش بنيان است و صنعت نفت مي خواهد از ظرفيت اين شرکت ها استفاده کند؛ اما ارجاع کار بايد با دقت و مهندسي صورت گيرد تا بتوانيم به رشد و شکوفايي صنعت نفت و شرکت هاي دانش بنيان دست يابيم.
بخش پژوهش و فناوري با چه سختي هايي روبه رو است؟
اکنون پژوهش و فناوري در صنعت در اولويت نيست و اگر واحدي به قطعه نياز داشت، آن را خريداري مي کند. اينکه بتوانيم هم پژوهشگران را راضي نگه داريم و کار اقتصادي، صنعتي و عملي انجام دهيم و هم نيروهاي عملياتي را راضي کنيم که پژوهشگران مي توانند اين کار را انجام دهند، مهم ترين و سخت ترين بخش کار پژوهش است.
حرف آخر؟
هرچه به پژوهش بيشتر پرداخته شود، شاهد رشد بيشتر آن خواهيم بود. پژوهش در دست جوانان است و نخستين تاثير پژوهش در بين شرکت هاي دانش بنيان، سوق دادن جوانان به سمت نوآوري است. اين روند در رشد اقتصادي، کاهش نرخ بيکاري و کاهش مهاجرت نخبگان نيز تاثيرگذار است. اگر به پژوهش، به عنوان کاري تزييني نگاه کنيم، ضرر کرده ايم. وقتي پژوهشگر مي بيند که کار آنها خروجي ندارد و تنها يک قرارداد بوده، آن کار تحقيقاتي به دلش نمي نشيند؛ اما زماني که پژوهش عملي شود، پژوهشگر براي کارهاي مهم تر انگيزه مي گيرد. در مديريت پژوهش و فناوري شرکت ملي پالايش و پخش فراروده هاي نفتي ايران به دنبال آن هستيم تا پروژه هايي را شناسايي و تعريف کنيم که بدانيم شرکت هاي دانش بنيان و دانشگاه ها قابليت حل آن را دارند؛ پروژه هايي که موثر باشد يا به سمت حل مساله برود. تاکنون در زمينه پژوهش و فناوري خوب عمل کرده ايم و مشکلات صنعت را به شرکت هاي دانش بنيان ارجاع داده ايم. اميدواريم سال آينده نيز نتايج خوبي از شرکت هاي دانش بنيان و انستيتوها دريافت کنيم.