درس آموزي از حوادث
آتش سوزی در ناحیه نشت بند
صنعت نفت از صنايع پيچيده و با ريسک بالاست که بروز حوادث در آن مي تواند خسارت هاي جاني و مالي جبران ناپذيري به همراه داشته باشد. در طول تاريخ، حوادث زيادي در اين صنعت رخ داده که پيامدهاي فراواني در بر داشته است، از اين رو اهميت درس آموزي از حوادث و سوانح در اين صنعت، براي شناسايي مناطق پر ريسک چند برابر مي شود. همانطور که مي دانيد، دانش به دست آمده در مورد علل حادثه، مي تواند اجازه استقرار اقدام هاي پيشگيرانه و کاهش دهنده حوادث در محل را صادر کند، ضمن آنکه بازخورد ناشي از آن مي تواند باعث بهبود رفتار ايمني در افراد مستقر در فضاي صنعت نفت شود. با بهره مندي از نکات «درس آموزي از حوادث»، مي توان از نوع وقايع ناخواسته تشديد کننده و بازدارنده آن، عواقب احتمالي وقايع ناخواسته و... به اقدام هاي کنترلي که مي تواند عواقب ناشي از حوادث را محدود کند، دست يافت. به دليل اهميت اين موضوع، هفته نامه «مشعل» قصد دارد با چاپ برخي «درس آموزي از حوادث صنعت نفت ايران و جهان»، گامي در مسير کاهش حوادث بر دارد. در ادامه، درس آموزي از آتش سوزي ناحيه نشت بند مخزن نفت خام در يکي از مناطق عملياتي را مي خوانيد:
مخازن سقف شناور
به مخازني گفته مي شود که سقف آنها به طور مستقيم بالاي محصول حرکت مي کند. دو نوع مخزن سقف شناور وجود دارد: سقف شناور داخلي (Internal floating roof) مخازني هستند که سقف روي محصول حرکت مي کند و همچنين يک سقف ثابت دارد. سقف خارجي (External Floating roof) مخازني هستند که سقف روي محصول شناور است و بالاي سقف در تماس با اتمسفر است و سقف ثابتي ندارد. يکي از خطرات عمده در ارتباط با مخازن سقف شناور، حريق ناشي از صاعقه است. دو علت عمده در ارتباط با حريق هاي صاعقه وجود دارد. نخستين علت برخورد مستقيم و دومين دليل اثراتي نظير تخليه بار بسته Bound charge، پالس الکترومغناطيس، پالس الکترواستاتيک و جريانات زمين است. بخارهاي قابل اشتعال بر اثر برخورد گرما يا کانال ممکن است، آتش بگيرد. Rim seal يک مخزن سقف شناور محتمل ترين مکان براي اشتعال در يک صاعقه است. شير تخليه مخزن نيز مکان احتمالي براي اشتعال به شمار مي رود.
شرح حادثه
بر اساس هشدار دريافتي از سيستم آشکار ساز حرارتي (LHD-Linear Heat Detector) يکي از مخازن بر اثر برخورد مستقيم صاعقه در ناحيه محفظه Seal و مقاطع مختلف در پيرامون محفظه دچار حريق مي شود. با توجه به در سرويس قرار نگرفتن سيستم اتوماتيک تزريق فوم مخزن، تيم هاي آتش نشاني در بالاي مخزن مستقر شده و پاشش فوم روي سقف آغاز مي شود. همزمان ضمن تلاش براي رفع عيب سيستم تزريق فوم، سيستم مذکور 10 دقيقه بعد در سرويس قرار گرفته و تزريق فوم در محفظه Seal با سرعت بيشتر انجام مي شود. همزمان سيستم خنک کننده ديواره مخزن نيز در سرويس قرار مي گيرد. در نهايت آتش در ساعت 7:25 صبح کنترل مي شود.
علت مستقيم حادثه
تخليه جريان هاي منتج از صاعقه (برخورد مستقيم يا مجاور) منجر به وقوع جرقه در محفظه Seal مخزن سقف شناور شده و با توجه به حضور اتمسفر قابل اشتعال، حريق در محفظه Seal ايجاد شده است.
علل غير مستقيم حادثه
نبود سيستم صاعقه گير براي جلوگيري از برخورد صاعقه با مخازن
کار نکردن صحيح سيستم شانت (Shunt) به منظور هم پتانسيل سازي ديواره و سقف شناور مخزن و تخليه الکتريسيته ساکن جمع شده روي سقف شناور
نقص و پارگي نشت بند (Ream Seal) و نشت مواد قابل اشتعال و رسيدن به حد قابل اشتعال
در سرويس نبودن سيستم هاي تشخيص، اعلام و اطفاي حريق مخازن از قبيل تزريق فوم و سيستم خنک کننده مخزن
علل زمينه اي و ريشه اي حادثه
انجام نشدن بازرسي هاي ايمني و فني براي پايش سيستم هاي حفاظتي و سيستم هاي تشخيص، اعلام و اطفاي حريق روي مخازن
نبود برنامه ريزي مناسب به منظور حفظ، نگهداشت و تعميرات پيشگيرانه (PM) از سوي اداره تعميرات
نبود ارزيابي ريسک و مشخص نبودن فرسودگي هاي نشت بند، شانت مخازن و...
انجام شدن بازرسي هاي فني از قسمت هاي نشت بند و شانت هاي مخازن به منظور حصول اطمينان از کارآيي مناسب آن
نبود نظارت و پايش مستمر مسؤولان بهره برداري در خصوص اطمينان از صحت عملکرد سيستم هاي مخازن
اقدام هاي کنترلي موجود سيستم اتوماتيک تزريق فوم
راهکارهاي فني پيشنهادي براي پيشگيري از تکرار حادثه
نصب سيستم هاي صاعقه گير فعال (Active) روي مخازن، براي پيشگيري از حريق مخازن توصيه شده است. بر اساس تحقيقات (API 545) در صورتي که يک فاصله بين درز بندي و ديوار مخزن در برخورد صاعقه وجود داشته باشد، ممکن است شانت ها، بارشي از جرقه ها را در برخورد با صاعقه ايجاد کنند و در صورت وجود مخلوط قابل اشتعال، حريق مخزن رخ بدهد.
برنامه ريزي مناسب براي پايش و بازرسي فني و ايمني مداوم سيستم هاي حفاظتي، سيستم هاي تشخيص، اعلام و اطفاي حريق روي مخازن و نگهداري آنها
برنامه ريزي مناسب براي سيستم هاي حفاظتي، سيستم هاي تشخيص، اعلام و اطفاي حريق روي مخازن
بازرسي تمامي مخازن به منظور حصول اطمينان از سالم بودن نشت بندي و سيستم شانت(Shunt) مخازن. اين بازرسي به دو صورت انجام مي شود:
1. بازديد و پايش براي اندازه گيري بخارهاي قابل اشتعال از سقف مخزن (ناحيه نشت بند) به منظور پيشگيري از حريق احتمالي، بويژه در روزهايي که شرايط نامساعد جوي گزارش شده است.
2. آموزش اطفاي حريق مناسب به آتش نشان ها
درس از حادثه
بازرسي و نگهداشت يکي از ارکان اصلي در پيشگيري از حوادث است.