گفت وگو با سيدصالح هندي، مديراکتشاف شرکت ملي نفت(بخش دوم و پاياني)
درهای باز مدیریت اکتشاف به روی موزه ها
اکتشاف آغاز راه صنعت نفت است و اساسا بدون آن صنعت نفت شکل نخواهد گرفت؛ بنابراين به نوعي اکتشاف را مي توان نقطه آغاز تاريخ صنعت نفت نيز دانست. در شماره پيش و در بخش نخست از گفت وگو با سيدصالح هندي، مدير اکتشاف شرکت ملي نفت، که توسط مديريت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت انجام شده سخن بيشتر از هر چيز بر تاريخ و واکاوي گذشته اکتشاف گذشت. در بخش دوم و پاياني اين گفت وگو تاريخ يک بخش از صنعت عظيم نفت را با اين مدير باتجربه نفتي مرور مي کنيم:
***
در سال 1352 با گسترش فعاليت هاي اکتشافي، مديريتي در شرکت ملي نفت به نام مديريت اکتشاف و توليد شکل گرفت که در حقيقت هسته مرکزي کنترل و نظارت بر فعاليت هاي اکتشاف و توليد در شرکت ملي نفت به عهده داشت و شرکت «اُسکو» نيز تأسيس شد. در همان سال قرارداد کنسرسيوم بعد از 19 سال ملغي و قرارداد جديدي امضا شد که بر اساس آن، اعضاي کنسرسيوم ديگر شريک ما نبودند، بلکه پيمانکار شرکت ملي نفت ايران محسوب مي شدند، در صورتي که بخشي از مالکيت ميدان هايي که در زمان کنسرسيوم کشف شد و در اختيار شرکت هاي خارجي قرار گرفته بود. با امضاي قرارداد جديد، کشور وضع بهتري پيدا کرد، اما اسکو حداقل در مورد اکتشاف خيلي موفق نبود. با اينکه از سال 1352 تا 1357 تعداد زيادي چاه از سوي اسکو حفر شد، اما مي توانيم بگوييم که يک دهه قبل از انقلاب جزو دهه هاي بسيار ناموفق در حوزه اکتشاف بود. بد نيست به اين موضوع هم اشاره کنم که در دنيا اکتشاف را به قماربازي تشبيه مي کنند، يعني با وجود پيشرفت علم و فناوري، اما فعاليت هاي اکتشافي در ميان کسب و کارهاي صنعت نفت پرريسک ترين، پردستاوردترين و پرسودترين بخش محسوب مي شود. بعد از انقلاب اسلامي از هر يک واحد پولي که صرف اکتشاف کرده ايم، 400 برابر بهره گرفته ايم.
وقتی بعثی ها سکوی حفاری را بردند
بعد از پيروزي انقلاب، تمام کارشناسان خارجي از کشور خارج شدند و عملا صنعت نفت به دست کارشناسان ايراني افتاد. توليد همزمان نفت و انجام فعاليت هاي اکتشاف بسيار سخت بود و به سرعت هم جنگي به ما تحميل شد که از بد حادثه در غرب و جنوب غرب کشور با بيشترين فعاليت هاي نفتي اتفاق افتاد. همچنين در بخش فراساحل بيشترين درگيري ها را روي دريا، در پايانه ها و سکوهاي نفتي داشتيم و عملا صنعت نفت به خط مقدم جنگ تبديل شد. به عنوان مثال در همان اوايل جنگ، نخستين چاهي را که در ميدان «نيرکبير» يا «آزادگان» فعلي حفر مي شد، بعثي ها تصرف کردند و سکو را بردند و آن منطقه که شرق بصره و حدودا منطقه شلمچه امروزي است، تا اواخر جنگ دست عراق بود و ما هيچ فعاليتي نتوانستيم انجام بدهيم. با همه اين اوصاف حتي در زمان جنگ هم فعاليت هاي اکتشافي تعطيل نشد، به خصوص در سال هاي ابتدايي. در سال 1358 مياديني مثل چهاربيشه و زاغه و در سال 1359 ميدان پايدار غرب (مشترک با عراق) کشف شد. در سال 1360 ميدان گنبدلي در کنار خانگيران و ميادين دريايي نصرت و نوروز کشف شد و در دوران جنگ تحميلي، در مجموع 18 ميدان و لايه مخزني جديد نفت و گاز را کشف کرديم و اين نشان مي دهد که هرچند چرخ صنعت نفت در برخي از مقاطع شايد کندتر چرخيد، اما هيچ گاه از حرکت بازنايستاد.
مدیران اکتشاف از ابتدای تاسیس تاکنون
در آن زمان، سيدمهدي حسيني به عنوان نخستين مدير اکتشاف معرفي شد. وي از سال 1372 تا سال 1376 مدير اکتشاف بود، سپس سيدمحمود محدث با رکوردي بي سابقه از سال 1376 تا 1391 مديريت اين شرکت را برعهده داشت. پس از آن، هرمز قلاوند از سال 1391 تا 1394 بر صندلي مديريت اين مجموعه تکيه زد و از اواخر سال 1394 تا امروز هم اين افتخار نصيب من شده تا مديريت اين شرکت را برعهده داشته باشم. لازم است در اينجا از آقايان مشتاقيان، پروينيان، تولايي و پارسي نيز يادي کنيم که پس از انقلاب اسلامي مديريت اکتشاف و توليد را برعهده داشتند و بخشي از دستاورد بزرگ فعلي نيز به تلاش ايشان بازمي گردد. از سال 1372 مديريت اکتشاف مجددا دچار تغيير و تحول شد. مهندس زنگنه در دوره اول وزارت، به دنبال آن بود که شرکت هاي خصوصي بخش خدمات را برعهده بگيرد و به دنبال آن بخش عمليات از مديريت اکتشاف جدا و به شرکت خدمات اکتشاف و بعدها به شرکت عمليات اکتشاف تبديل شد که در حال حاضر به عنوان يکي از شرکت هاي زيرمجموعه اويک، يکي از پيمانکاراني است که براي مديريت اکتشاف و ساير بخش ها فعاليت مي کند. بعد از اين دوران و بعد از جدا شدن مديريت اکتشاف، برنامه ريزي هاي پنج ساله صورت گرفت و الان به ششمين برنامه پنج ساله رسيده ايم. توسعه در برنامه اول و دوم خيلي مطابق برنامه ها پيش نرفت، اما در برنامه هاي سوم، چهارم، پنجم و ششم فعاليت هاي اکتشافي قوام بيشتري گرفت و با برنامه ريزي و طراحي مناسبي پيش رفت و در مجموع در 40 سال بعد از پيروزي انقلاب، مديريت اکتشاف کارنامه بسيار درخشاني دارد که کشف ميدان فوق عظيم آزادگان، ميدان گازي پارس جنوبي به عنوان عظيم ترين ميدان گازي جهان نمونه هايي از آن است. سال گذشته نيز لايه نفتي نام آوران در منطقه اهواز شناسايي شد که دومين کشف بزرگ نفتي تاريخ صنعت نفت ايران بود. البته اکتشافات بزرگ و کوچک ديگر هم بود و در سال هاي اخير حداقل در هر سال، دو تا سه کشف را در لايه هاي مختلف نفت و گاز داشتيم و در مجموع در اين 40 سال، 37 ميدان نفتي؛ 87 ميدان گازي، 33 لايه مخزني و 9 مورد افزايش حجم تحديدي جديد کشف کرده ايم.
توصیف لحظه پرشور کشف نفت
باور کنيد بسياري از کارشناسان که فعاليت هاي اکتشافي را با ريسک بسيار بالايي انجام مي دهند، براي رسيدن به موفقيت نذر و نياز مي کنند. در زمان تست گيري از برخي چاه ها من حضور داشتم و آن لحظه اي که همه در انتظار به ثمر نشستن سال ها تلاش هستند، لحظه بسيار پرشوري است. يکي ديگر از ويژگي هاي اکتشاف اين است که هيچ وقت مراسم افتتاحيه ندارد و خيلي زود هم به فراموشي سپرده مي شود. هيچ جا شنيده نمي شود که طرح اکتشافي را افتتاح کنند يا روباني براي اکتشاف پاره شود. کشف ميدان پارس جنوبي يک بار اتفاق مي افتد و تمام، اما هر بار سکويي با سروصدا به آب انداخته مي شود. به تعبير من، کساني که در حوزه اکتشاف فعاليت مي کنند، خط شکنان شب اول عمليات هستند، چراکه در هيچ فيلمي آنها را نمي بينيد، اما همه موفقيت هاي بعدي عمليات، نتيجه تلاش آنان است. ما در کشف ميدان آزادگان دو شهيد داديم. وقتي بلافاصله بعد از اتمام جنگ تحميلي به آنجا رفتيم، راه 5،6 متري پاکسازي شده بود و واقعا در وضعيت سختي به سر برديم.
خواستیم مثل شما نباشیم
اگر بتوانيم در موزه اکتشاف، حفاري و توليد نفت مسجدسليمان دو هدف کلان را دنبال کنيم، به خواسته هايمان رسيده ايم. اول اينکه بتوانيم ديدارکننده را با اين صنعت اکتشاف آشنا کنيم. من اين شانس را داشتم که از چند موزه نفت در دنيا بازديد کنم. موزه نفت نروژ واقعا بي نظير بود. تمام مراحل شکل گيري و توليد نفت در اين موزه بازسازي شده و مردم در گروه هاي مختلف از آن ديدن مي کنند. در آنجا کودکان دبستاني را مي بينيد که کف موزه نشسته اند و برايشان مراحل توليد نفت در زيردريا شبيه سازي مي شود. همين جا خاطره اي را برايتان شرح دهم. در آن زمان که حدود 18 سال از تاسيس اين موزه مي گذشت، از مدير مجموعه پرسيدم: «چرا اسم اينجا را گذاشته ايد موزه، در حالي که اشيا و موضوعات به نمايش درآمده قديمي نيستند و مربوط به 20 سال پيش است؟» مي دانيد چه جوابي به من داد؟ گفت: «خواستيم مثل شما نباشيم که بعد از 100 سال، هنوز موزه نفت نداريد!» از همان روز هميشه در ذهنم بود که بايد براي راه اندازي موزه نفت کاري بکنيم و در اين زمينه کم کاري کرده ايم. يکي از دلايل کمبود دانش جامعه درباره نفت، نبود وجود تشکيلاتي مثل موزه صنعت نفت است که فعاليت اين حوزه را به مردم بشناساند. موضوع دوم اين است که بالاخره مردم بدانند اين نفت و گازي که با سهولت مصرف مي کنند، با چه تلاش و زحمتي توليد مي شود. بايد در اين زمينه هزينه شود. هميشه به عنوان عضو هيئت مديره اکتشاف از راه اندازي موزه نفت پشتيباني کرده ام. ممکن است بعضي اين هزينه ها را غيرضروري و زائد بدانند، در حالي که اين طور نيست. در موزه نفت بايد از شيوه ها و فناوري هاي جديد استفاده شود تا نحوه شکل گيري، حفاري، استخراج نفت و ديگر عمليات آن به درستي نمايش داده شود. من از روزي که وارد مديريت اکتشاف شدم، درهاي آن را به روي موزه نفت باز کردم و همه اسنادي را که داشتيم، در اختيار مديريت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت قرار داده ام. مديريت اکتشاف تاکنون حدود 500 قلم از تجهيزات قديمي اش را به موزه هاي صنعت نفت اهدا کرده است. همين طور 50 گزارش ناب زمين شناسي و تاريخي که در مديريت اکتشاف موجود بود را به همراه اولين نقشه اي که براي مسجدسليمان تهيه شده، اولين رکوردهاي ژئوفيزيکي در ايران، اولين عمليات لرزه نگاري در جهان که در ايران انجام شده است، اولين مزايده بلوک هاي اکتشافي و... در اختيار موزه هاي نفت قرار داديم. به خاطر دارم در مراسم امضاي يک قرارداد، يکي از مديران قديمي نفتي که حالا پيمانکارمان در بخش حفاري شده بود، گفت: «مگر شما چيزي هم بعد از انقلاب کشف مي کنيد؟» آن لحظه براي مظلوميت و ناشناخته ماندن فعاليت هاي اکتشافي بسيار افسوس خوردم و همان موقع ايده تهيه اطلس اکتشاف ميادين نفت و گاز در چهار دهه به ذهنم رسيد. کار بسيار سختي بود که براي سال هاي 57 تا 97 خورشيدي به سرانجام رسيد و رونمايي شد. اطلس 40 ساله از اولين کشف نفت تا به امروز، به دو زبان فارسي و انگليسي که اخيرا در مديريت اکتشاف تهيه و تدوين شده، يکي ديگر از مواردي است که در اختيار موزه قرار داديم و عهد کرده ايم که هر کاري از دستمان برمي آيد انجام دهيم، چون معتقديم کشور به موزه نفت نياز دارد و ما هم به اين تشکيلات اعتماد داريم.
جدایی اکتشاف از تولید
با پايان جنگ تحميلي و ورود کشور به مرحله سازندگي، به نظر مي رسيد که بايد طرح جديدي انداخت و بنا بر تصميم شرکت ملي نفت در سال 1372 اکتشاف از توليد جدا شد. آن موقع، بخشي از ساختمان هاي مرکزي هفتم و هشتم در کوچه لاله و يغما به اکتشاف واگذار شد و از آن پس مديريت «اکتشاف و توليد» به سه مديريت «اکتشاف»، «توليد مناطق خشکي» و «توليد مناطق دريايي» تبديل شد که بعدها بخش دريايي به شرکت نفت فلات قاره ايران و مناطق خشکي به شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب تبديل شد.