تامین و احداث یک هزار کیلومتر خط لوله ۴۲ اینچ سازگار با نفت ترش، احداث پنج تلمبه خانه و سه ایستگاه بین راهی خط لوله و برق رسانی به آنها، احداث ایستگاه های دریافت و ارسال توپک و ترمینال پایانی، احداث مخازن ذخیره سازی به ظرفیت ۱۰ میلیون بشکه در منطقه جاسک و احداث تاسیسات دریایی شامل سه گوی شناور، حوضچه آرامش و تاسیسات جانبی آن در سواحل مکران از بخش های مختلف این طرح است که در این گزارش به شکل مجزا به بخش مخازن طرح می پردازیم. پروژه احداث مخازن نفتی و تاسیسات جانبی آن در بندر جاسک و ۲ کیلومتر انتهایی این گستره
هزار کیلومتری در نزدیکی منطقه کوه مبارک واقع شده است.
از قرارداد تا اجرا
قرارداد احداث مخازن ذخیره سازی نفت خام در طرح ملی و راهبردی گوره – جاسک، آبان ماه ۹۷ در قالب روش ساخت، بهره برداری و واگذاری (BOT) میان شرکت مهندسی و توسعه نفت(متن) و با مشارکت شرکت های پتروامیدآسیا و گروه مدیریت سرمایه گذاری امید با ۲۰۰ میلیون یورو سرمایه گذاری اولیه منعقد شد. مدت زمان احداث این مخازن سه سال و دوره بهره برداری آن ۱۵ سال است. مطابق مفاد و شرایط پیمان امضا شده، سرمایه گذار باید در مدت سه سال تامین سرمایه، طراحی، تامین کالا و تجهیزات، ساخت و راه اندازی مخزنگاه را که شامل ساخت ۲۰ مخزن ۵۰۰ هزار بشکه ای و تأسیسات جانبی آن است، انجام دهد و به مدت ۱۵ سال تعمیر، نگهداری و بهره برداری از آن را به عهده گیرد. در پایان سال هجدهم (پایان دوره ۱۵ ساله بهره برداری) مالکیت مجموعه به شرکت ملی نفت ایران منتقل خواهد شد. با احداث این مخازن و توسعه آنها در فازهای آتی، یکی دیگر از اهداف شرکت ملی نفت ایران که حضور در بازار جهانی فرآورده های نفتی و مهیا کردن زیرساخت های لازم در منطقه به منظور ایجاد صنایع وابسته - از برنامه های طرح توسعه مکران - است، محقق خواهد شد. با احداث پالایشگاه ها و پتروشیمی ها در منطقه جاسک در آینده نمونه ای مشابه منطقه عسلویه را در جاسک خواهیم داشت، با این تفاوت که عسلویه یک منطقه گازی و جاسک یک منطقه نفتی است.
احجام کاری و مختصات آن
احمدی با اشاره به اینکه پروژه احداث مخازن نفتی و تاسیسات جانبی آنکه ۲۰ درصد از کل طرح خط لوله انتقال نفت خام گوره به جاسک را به خود اختصاص داده در مرحله نخست مشتمل بر احداث ۲۰ مخزن نفتی فلزی هر یک به ظرفیت ۵۰۰ هزار بشکه، یک نیروگاه برق ۱۵ مگاواتی و یک واحد تصفیه آب است که در زمینی به مساحت ۱۳۰ هکتار در منطقه جاسک و سواحل مکران در حال اجراست. یادآور می شود همه مخازن این پروژه فلزی است که برای ساخت این مخازن نزدیک به ۳۵ هزار تن ورق به کار می رود، همچنین این مخازن سقف شناور دوجداره دارند. سقف شناور در این مخازن نه تنها مانع از تبخیر نفت می شود، بلکه با فشاری که به سطح نفت موجود در داخل مخزن می آورد به تخلیه آن از مخزن نیز کمک خواهد کرد. از ویژگی هایی که این مخازن را از دیگر مخازن نفتی موجود در صنعت نفت متمایز می سازد، می توان به نصب سیستم های صاعقه گیر در آنها اشاره کرد، همچنین تغییر اقلیم در منطقه و وجود سقف شناور در مخازن، احتمال وقوع آتش سوزی در آنها را بالا می برد، اما شرکت مهندسی و توسعه نفت با درس آموزی از وقایع و آتش سوزی هایی که در گذشته در مخازن نفتی رخ می داد، سعی داشته در مخازن نفتی جاسک این ایرادها را برطرف کند و به همین منظور مخازن گوره - جاسک به سیستم صاعقه گیر مجهز خواهند شد. او در بخش دیگری از این گفت وگو با اعلام اینکه رسوب زدایی از مخازن نفتی یکی از معضلاتی است که همیشه در صنعت نفت با آن مواجه بوده ایم، اشاره می کند که در مخازن جاسک برای این چالش نیز چاره اندیشی شده و در همه مخازن، سیستم های جلوگیری از تشکیل رسوب (SRJ) به کار گرفته شده است. به کارگیری این سیستم از دیگر ویژگی های این پروژه است که بار دیگر آن را از دیگر پروژه های ساخت مخازن متمایز می سازد. سیستم SRJ، تجهیزاتی است که در بخش مرکزی داخل مخازن نصب می شود و با به کار انداختن آن در مخزن یک یا دو بار در ماه به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت و از طریق ایجاد حرکات دورانی مانع از تشکیل رسوب در مخازن می شود. این سیستم در مخازن ۵۰۰ هزار بشکه ای به صورت 100 درصد از تشکیل رسوب جلوگیری می کند که از این حیث نیز به هیچ عنوان تهدیدی برای محیط زیست محسوب نمی شود.
تامین برق و آب
با توجه به اینکه در منطقه جاسک زیرساخت لازم برای تامین برق وجود نداشت، ساخت یک نیروگاه ۱۵ مگاواتی برای تامین برق مورد نیاز این پروژه لازم الاجرا شد؛ نیروگاه اختصاصی ۱۵ مگاواتی که تا ۵۰ مگاوات افزایش پیدا خواهد کرد و اکنون نیز در حال احداث است. به منظور تامین آب مورد نیاز در بخش های مختلف این پروژه ساخت یک واحد تصفیه آب نیز در نظر گرفته شده است که این واحد قابلیت تصفیه آب به ظرفیت ۶۵۰ مترمکعب در روز را خواهد داشت.
از سختی کار هم بدانیم
از او درباره صفر تا صد فعالیت ساخت مخازن و مشکلاتی که در این مسیر وجود دارد، سوال می کنم که این توضیحات را می دهد: برای آماده سازی ساخت و نصب مخزن در کنار سواحل مکران باید بعد از تسطیح زمین، عملیات تراکم دینامیکی انجام داد که اکنون در بیش از ۴۰ هکتار از آن منطقه این عملیات انجام شده است. بعد از این کار لازم است آب های موجود در زیر زمین را هدایت کرد تا بتوان با عملیات پیش بارگذاری به تراکم بیشتری از خاک دست یافت.
در مخازن جاسک به منظور استحکام بستر PVD کوبیده می شود. PVDها در واقع لوله هایی هستند که به صورت عمودی 15 متر 15 متر به فاصله یک و نیم متر در زمین قرار می گیرد که مجموع آنها هزار کیلومتر خواهد شد. برای اجرای عملیات پیش بارگذاری، در محلی که قرار است مخازن احداث شوند، بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار مترمکعب خاک منطقه را به صورت یک تپه درست می کنند و در آن محل قرار می دهند و بعد از دو ماه نسبت به جمع آوری خاک اقدام می کنند. این کار سبب می شود زمین تحکیم لازم برای ساخت مخزن در آن قسمت را به دست آورد. وقتی عملیات خاکبرداری به تراز چهارونیم متری از سطح دریا از سطح دریا رسید، کار ساخت فونداسیون بتونی شروع خواهد شد.
ذخیره سازی مطمئن و پایدار
احمدی اشاره می کند که برای یک انتقال و تولید پایدار ما نیاز به ذخیره سازی داریم. افزون بر آنکه ذخیره سازی به ما یک اطمینان برای تداوم تولید و صادرات می دهد، قدرت چانه زنی ما هم در بازارهای جهانی بالاتر می رود. اگر اتفاقاتی رخ دهد که در مقاطعی نتوانیم نفت را صادر کنیم امکان تولید و نگهداری و ذخیره آن وجود داشته باشد. به همین خاطر در طرح گوره جاسک در فاز اول ۱۰ میلیون بشکه مخزن ذخیره سازی در نظر گرفته شده است که شامل ۲۰ مخزن ۵۰۰ هزار بشکه ای است که با توجه به اینکه در آن منطقه هیچ امکاناتی وجود نداشته است، یک نیروگاه برق اختصاص دیدیم که در حال ساخت است. یک کارخانه آب شیرین کن که اقدام های آن در حال انجام است و تمام تجهیزاتی که برای یک تانک بار و یا مخزن مورد نیاز است، در این طرح در نظر گرفته شده است. او توضیح می دهد: مخازن در انتهای خط لوله گوره جاسک قرار دارد و در فاز اول در زمینی به مساحت ۱۴۰ هکتار احداث می شود و پیش بینی ما اضافه کردن ۲۰ میلیون بشکه دیگر است که زمین ۴۶۰ هکتاری برای آن در نظر گرفته شده است.
به گفته او ۲ میلیون بشکه نیز برای تعادل در تلمبه خانه های 3 و 5 در نظر گرفته شده است که در آینده نزدیک آغاز به کار می کند.
فاز اول افتتاح
در فاز نخست ۲۰ مخزن وجود دارد. در همین فاز یک فاز زودهنگام تعریف شده است که در آینده نزدیک 4 مخزن طبق وعده پیمانکار خردادماه در سرویس قرار می گیرد. او درباره میزان پیشرفت نیز اشاره می کند که با توجه به اینکه ماشین آلات و نیروی انسانی در دو شیفت کاری ساخت مخازن در حال انجام است در بخش زودهنگام شاهد پیشرفت ۵۰ درصدی هستیم. در تمامی این فعالیت باید نقش و سهم بومی های هرمزگانی را هم پررنگ قلمداد کرد که با آموزش حضوری مهم خواهند داشت.
گوره تــــا جاسک در یک نما
طرح استراتژیك و ملی انتقال نفت خام گوره به جاسك و ساخت پايانه صادراتي بندر جاسک از مهم ترین طرح های در دست اقدام وزارت نفت پس از پیروزی انقلاب اسلامی به شمار می رود که با اجرای آن، امكان انتقال یك میلیون بشكه نفت خام سبك و سنگین صادراتی در روز از طریق یك خط لوله با طول تقریبی هزار كیلومتر و با ساخت تلمبه خانه های بین راهی و ایستگاه های توپکرانی به همراه پست ها و خطوط انتقال برق فراهم می شود. در اجراي اين پروژه، همچنين احداث خطوط 42 اینچ انتقال نفت خام از تلمبه خانه گوره به پایانه جاسک به طول تقریبی هزار کیلومتر نیز هم اکنون از طرف 6 پیمانکار خصوصی در حال انجام است. مبدا این خط لوله، منطقه گوره شهرستان گناوه استان بوشهر است که پس از عبور از استان های بوشهر، فارس و هرمزگان از ۶۰ کیلومتری غرب شهر جاسک به ترمینال و تأسیسات دریایی صادرات و واردات که احداث آن برنامه ریزی شده است، متصل می شود. در محل اراضی غرب جاسک نیز احداث ۲ پالایشگاه و سه مجتمع پتروشیمی در دستور کار است.در كنار تمامي اين فعالیت های توسعه ای، اتصال خط انتقال ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه ای میعانات گازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس به خط نفت، ابتكاري است كه امكان صدور میعانات گازی را از طریق پايانه جاسک ميسر می سازد. با ساخت پايانه جديد صادراتي در منطقه مكران، جاسك به بندر جديد صادراتي نفت ايران بدل می شود كه علاوه بر اهميت سوق الجیشی، امكان اشتغال زایی گسترده در مناطق محروم جنوب كشور را فراهم می سازد. انتقال نفت خام از گوره به جاسک در عين حال با بیش از 1.8 میلیارد دلار سرمایه گذاری، به نوعی تمرکززدایی از پایانه های صادراتی و متنوع سازی این روند و کاهش ریسک صادرات از تنگه هرمز را در پی خواهد داشت.اين پروژه كه طبق تقويم زماني، قرار است فاز نخست آن تا پايان امسال و فاز نهايي آن تا شهريور 1400 به اتمام برسد، بيش از 500 ميليون يورو صرفه جویی ارزي به دنبال خواهد داشت.