چرا کاغذ با گذشت زمان زرد می شود ؟
بایدها و نبایدهای نگهداری از کتاب
دیدن و خواندن کتاب های قدیمی همیشه حس خوبی به آدم می دهد، به خصوص کتاب هایی که بعد از مدت ها سراغشان می روی و می بینی که برگ های سفیدرنگ شان به مرور زمان تغییر رنگ داده اند. برای بیشتر ما این اتفاق افتاده که گاهی وقتی سراغ کتاب های قدیمی رفته ایم با تغییر رنگ برگ های آنها مواجه شده ایم، برگ های زردی که باعث شده بارها از خود بپرسیم که چه اتفاقی برای کتاب ها و اسناد قدیمی می افتد که رنگشان تغییر می کند. به نظر شما چه چیزی باعث زرد شدن رنگ کاغذ به مرور زمان می شود. اگر کنجکاو شده اید که دلیل این اتفاق را بدانید، این مطلب را تا پایان بخوانید.
دلیل زرد شدن کاغذ های قدیمی
دلیل زرد شدن کتاب ها و اسناد قدیمی این است که کاغذ از عناصر مختلفی تشکیل شده که به مرور زمان باعث تغییر رنگ کاغذ می شوند. اگر به روزنامه های قدیمی که از گذشته باقی مانده اند یا کتاب های قدیمی که مربوط به نسل های گذشته اند، نیم نگاهی بیندازید، به وضوح متوجه زرد شدن و تغییر رنگ آنها خواهید شد. همان طور که می دانید، بیشتر قسمت های کاغذ از چوب تشکیل شده است و در بیشتر موارد نیز کاغذها از سلولز و عنصری از چوب طبیعی به اسم لیگین ساخته می شوند. این ماده باعث سفت و سخت شدن دیواره های سلولی گیاهان و محکم شدن چوب می شود. سلولز دیگر ماده ای است که در ساخت کاغذ از آن استفاده می کنند. ماده ای بی رنگ که در انعکاس نور بسیار خوب عمل می کند، در واقع باید بگوییم این سلولز است که باعث سفیدی کاغذ می شود. بنابراین لیگین هنگامی که در معرض نور و هوا قرار بگیرد، ساختار مولکولی اش تغییر می کند. لیگین، نوعی پلیمر است، یعنی از اتصال مجموعه ای از واحدهای مولکولی مشابه به هم ساخته شده است. در رابطه با لیگین واحدهای تکراری موجود در آن الکل هایی متشکل از اکسیژن و هیدروژن هستند که سطح آنها با اتم های کربن پر شده است. لینگن و سلولز نسبت به اکسیداسیون حساس هستند. این موضوع به معنای این است که مولکول ها اکسیژن اضافه را به راحتی جمع می کنند و می توانند باعث تغییر ساختار پلیمر شوند. این مولکول های اکسیژنی اضافه شده باعث می شوند پیوندهای واحدهای الکلی که به هم متصلند از هم جدا شوند و بشکنند، اتفاقی که باعث ایجاد ناحیه های مولکولی به اسم کروموفور می شوند. کروموفورها طول موج معینی از نور را بازتاب می دهند، به طوری که چشم ها آن را به شکل رنگ می بینند، یعنی با اکسیداسیون لیگین، رنگ سفید کاغذها زرد یا قهوه ای می شوند. بر اساس شواهد موجود بیشتر تولید کنندگان کاغذ سعی می کنند با استفاده از فرآیند سفید کردن تا جایی که ممکن است لیگین را حذف کنند. به گفته محققان میزان لیگین هرچه بیشتر حذف شود، کاغذ مدت زمان بیشتری می تواند سفید بماند، اما روزنامه هایی که قیمت کمی دارند و ارزان نیز ساخته می شوند، نسبت به سایر کتاب ها و کاغذهای معمولی، لیگین بیشتری دارند، به همین دلیل سریع تر از دیگر کاغذها زرد می شوند.
مزیت استفاده از لیگین
با وجود اینکه می گویند اکسیداسیون لیگین به مرور زمان باعث ایجاد زردی کاغذ می شود، جالب است بدانید که تولیدکنندگان کیسه های کاغذ قهوه ای و جعبه های حمل و نقل از جنس مقوا از این مزیت لیگین بهترین استفاده را کرده اند و از آن به منظور محکم تر کردن محصولات خود بهره برده اند. این دسته از محصولات و مقواها رنگ سفید ندارند و نیازی به سفید شدن آنها نیست، موضوعی که باعث شده با خیال راحت از لیگین استفاده کنند و محصولاتی محکم تر و قهوه ای تری نسبت به دیگر محصولات داشته باشند. اقدامی که مفید واقع شده و قدم محکمی برای نگهداری تخم مرغ و سایر مواد غذایی برداشته شده است.
اکسیژن و نور
با توضیحاتی که آوردیم تا اینجا فهمیدیم که نور، اکسیژن و لیگین موجود در کاغذ باعث زرد شدن آن می شود. حالا اگر بخواهیم کتاب های خود را سالم نگه داریم، طوری که کاغذهای آن در طول زمان تغییر رنگ ندهند، تنها کاری که باید بکنیم این است که میزان نور و اکسیژن را محدود کنیم. اکسیژن را می توان دشمن رنگ کتاب ها دانست، از این رو بهترین راه برای سالم نگه داشتن کتاب های قدیمی این است که آنها را در جعبه ای کاملا بسته شده قرار دهیم، به شکلی که هیچ نوری به آن نخورد.
در کنار اکسیژن و مضر بودن آن برای کاغذ، نور خورشید و رطوبت بالا هم تاثیرات منفی بر حفظ کاغذ و کتاب ها خواهد داشت. مثلا هر کتابی که در معرض اکسیژن قرار گیرد، زرد می شود، حتی اگر آن را در اتاقی تاریک قرار دهیم. نور خورشید هم باعث می شود فرآیند اکسیداسیون سریع تر اتفاق بیفتد.
کاغذ مرغوب
باید بگوییم کاغذهایی مرغوبند که به وسیله فرآیندهای شیمیایی تصفیه شوند، این اتفاق باعث می شود هم میزان لیگین آنها کمتر شود و هم سفیدتر و شفاف تر باشند. با تمام اینها اما حتی اگر کاغذها هم مرغوب باشند باز می توانند با گذشت زمان تغییر رنگ دهند و زرد و قهوه ای شوند، با این تفاوت که مدت زمان تغییر رنگشان نسبت به کاغذهای معمولی طولانی تر خواهد بود. به همین دلیل برای حفاظت طولانی مدت از کاغذها باید آنها را تصفیه کرد یا کمتر در مجاورت هوا قرار داد. تنها در این صورت است که کتاب ها و اسناد قدیمی مان کمتر آسیب می بینند و دیرتر زرد می شوند.