نگاهی به چند کتاب کاربردی برای شناخت تاریخ نفت در ایران و جهان (بخش هشتم)
روایت ها از سرگذشت نفت می گویند
علی بهرامیبیایید با خودمان رو راست باشیم و چند دقیقه فکر کنیم که چقدر اهل مطالعه هستیم؟ چقدر برای کتاب خواندن وقت می گذاریم و هزینه می کنیم؟ راستی آخرین کتابی که خوانده ایم، چه بوده؟ اگر کتاب می خوانید که بسیار خوب، ما کتاب های تاریخی خیلی خوبی به شما معرفی کرده ایم و اگر اهل مطالعه نیستید، باز هم با خواندن این صفحه مطمئن باشید که به مطالعه کردن ترغیب خواهید شد. خلاصه اینکه اگر «مشعل» را دنبال کرده باشید، می دانید که یکی از اصلی ترین تلاش های ما در نشریه خودتان، معرفی کتاب های خوب و ارزنده برای خواندن بوده است. موضوع اصلی بخشی از این کتاب ها، تاریخ صنعت نفت در ایران معاصر است؛ موضوعی به غایت چند وجهی، اثرگذار و بسیار مهم که مطالعه درباره آن می تواند شما را علاوه بر شناخت عمیق با تاریخ صنعت نفت ایران، با ابعاد مهمی از تاریخ اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشورمان نیز آشنا سازد. این بار هم با ما باشید تا در صفحه تاریخ، شما را با برخی کتاب های تاریخ نفت که بهترین نمونه های تاریخ نگاری درباره صنعت نفت ایران هستند، آشنا کنیم. بخش هشتم این مطلب را دنبال کنید.
جایگاه نفت در تحولات سیاست خارجی ایران و خاورمیانه
مطالعه، تحقیق و دانستن درباره ایران و منطقه خاورمیانه، شاید برای همه ما جذاب و دلپذیر باشد. همه ما دوست داریم درباره کشورمان مطالبی بدانیم و البته که منطقه ای که کشورمان در آن قراردارد را بهتر شناسایی کنیم؛ اما این شناخت بدون نفت، امکانپذیر نیست. صنعت نفت یک شاخصه بسیار مهم و اساسی در این آشنایی است. کتاب «جایگاه نفت در تحولات سیاست خارجی ایران و خاورمیانه» نوشته محمدعلی عبدالشیخی دقیقا متوجه این موضوع است و می کوشد تا ایران و خاورمیانه را با رویکردی تاریخی و از دریچه صنعت نفت به مخاطب خود معرفی کند. کتاب، بسیار راهبردی است و نویسنده با قلمی روان تلاش دارد تا نگاه اقشار مختلف را به متن و محتوای خود جلب کند. رویکرد تاریخی این کتاب به علاوه ارائه آمار دقیق اقتصادی و بین المللی به همراه تحلیل رخدادهای اثرگذار و ویژه نفت در ایران و خاورمیانه و تاثیر هر کدام از آنها بر یکدیگر، مهم ترین ویژگی های کتاب است. اگر می خواهید خیلی سریع و شفاف، مهم ترین تحولات تاریخ نفت را در ایران و خاورمیانه بشناسید، پیشنهاد می کنیم حتما سری به این کتاب بزنید.
جنگ خیابانی؛ گزارشی از قیام مردم عراق پس از جنگ نفت
شاید یکی از مهم ترین ژانرهای تاریخی که نزدیک به دو دهه است در ایران نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته، تاریخ شفاهی باشد. این شیوه از تاریخ نگاری، مبتنی بر مصاحبه است و به روش مطبوعاتی و رسانه ای نزدیک می شود. عراق به عنوان یکی از مهم ترین و راهبردی ترین همسایه های کشورمان، یک کشور نفت خیز است که صنعت نفتش، تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بسیار زیادی در آن به وجود آورده است. کتاب «جنگ خیابانی؛ گزارشی از قیام مردم عراق پس از جنگ نفت» نوشته نظام مولا هویزه، تلاشی است برای رفتن به عمق جامعه عراق با مرکب نفت. پشت جلد این کتاب آمده است: «کتاب حاضر، تلاش محدودي است که در حد توان به شرح و بيان جوانب گوناگون يک حادثه پيچيده و ريشه دار پرداخته است. مجموعه مصاحبه هايی که با عده بسياري از پناهندگان عراقي، درباره قيام مردم عراق پس از جنگ نفت انجام شده، کتاب جنگ خياباني را تشکيل داده است». این کتاب حالتی داستان گونه دارد و علاوه بر اینکه تاریخ نفت در کشور عراق از سوی نویسنده روایت می شود، خواننده احساس می کند با تمامی عراق و همه ساحت های زندگی مردم آن آشنا شده است. قلم نویسنده، روایت های بدیع از درون عراق، شکافتن ابعاد و زوایای مردم شناسانه و اجتماعی – فرهنگی جنگ خلیج فارس از مهم ترین ویژگی های کتاب « جنگ خیابانی؛ گزارشی از قیام مردم عراق پس از جنگ نفت» است. اگر به تاریخ نفت هم علاقه مند نیستید، حتما این کتاب را بخوانید؛ چون زوایایی از یک کشور همسایه را خواهید دید که در هیچ رسانه ای تا به حال ندیده، نخوانده و نشنیده اید.
جنگ مخفی برای نفت
از آنجا که نفت، یک کالای راهبردی است و صنعت نفت نه تنها اقتصاد، بلکه جامعه، سیاست و روابط بین الملل را نیز دگرگون کرده، رقابتی پنهان برای تصاحب منابع نفتی، دریافت سود بیشتر از نفت و ... در سطوح منطقه ای و بین المللی در جریان است. کارتل های عظیم نفتی، شرکت های چند ملیتی و فراملی، همیشه کوشیده اند تا جریان نفت را در سطح بین الملل به نفع خود پیش ببرند. این وضعیت، تاریخی دارد که بسیار پیچیده و مخفی است. کتاب «جنگ مخفی برای نفت» نوشته آنتوان تسیشکا با ترجمه داود داودی دقیقا کوشیده است تا با رویکردی تاریخی، وضعیت تخاصم آمیز و فعالیت های پنهانی حوزه نفت را شرح و بررسی کند. نویسنده در این کتاب، درباره تاریخ سیاسی و طرز تشکیل سازمان های بزرگ نفتی جهان و رقابت های سلاطین نفت و دلال های معاملات نفتی به تفصیل سخن می گوید. نکته بسیار مهم کتاب این است که فصل ها و مباحث اصلی «جنگ مخفی نفت» را تقریبا در کمتر کتابی می توان یافت. مباحثی چون: «سرگذشت سیدنی ریلی و دتر دینک و مارکوس ساموئل»، «کشمکش های چین و اتازونی»، «بیم خشک شدن ذخایر نفتی»، «قضایای مکزیک»، «آمریکای جنوبی یا بالکان نفت»، «جنگ برای کانال پاناما»، «نفت خاور نزدیک»، «جنگ برای تصاحب موصل»، «فرانسه در زد و خوردهای شرق»، «کالوس سرکیس گلبنگیان»، «سربازان جنگ نفت»، «جنگ برای منافع نفتی روسیه»، «اتحاد آمریکا و مسکو»، «گفت و گو با جان راکفلر» و «عاقبت وخیم هاردینک و پریمود و ریوارا» موضوعات جدیدی هستند که قطعا نظر خواننده و مخاطب را جلب خواهد کرد.
جنگ نفت روی شن های داغ: «یادداشت های دکتر شمس الدین میرزاییان»
یاداشت نویسی و ثبت خاطرات شخصیت های مهم تاریخی، یکی از جذاب ترین منابع تاریخی برای خوانندگان و مخاطبان محسوب می شود. فضای بسیار ملموس و مشاهدات و ثبت وقایع به طور کاملا مستقیم و بی واسطه، غنای خاصی به این گونه آثار تاریخی می بخشد. کتاب «جنگ نفت روی شن های داغ: «یادداشت های دکتر شمس الدین میرزاییان»، که به کوشش خسرو معتضد منتشر شده، یکی از جذاب ترین کتاب های تاریخی درباره صنعت نفت است. این کتاب زوایایی از تاریخ نفت در ایران و خاورمیانه را بررسی کرده که شاید بتوان گفت، کمترین منابع تاریخی در این باره وجود دارد؛ اما میرزاییان یک شخصیت عجیب و پیچیده نیز دارد. او تنها ایرانی عضو اداره ضد جاسوسی حزب نازی آلمان بوده است. قضیه وقتی عجیب تر می شود که بدانیم او برای رسیدن نازی ها به نفت ایران و عراق تلاش های پیچیده و مبارزه های مخفیانه ای انجام داده و این کتاب شرح خودش از این مبارزه ها و تلاش هاست. عنوان برخی از مطالب کتاب عبارتند از: «آغاز الغائات»، «خداحافظ ایران»، «در آلمان نازی»، «دیدار با رئیس ضد اطلاعات»، پیشنهاد عضویت در سازمان ضد جاسوسی ستاد کل ارتش آلمان»، «سازمان های اطلاعاتی و ضد جاسوسی و امنیتی آلمان ناسیونالیست سوسیالیست»، «سازمان جاسوسی شوروی در ایران»، «سازمان جاسوسی انگلستان در ایران»، «اتحادیه مسلمین قفقاز»، «به سوی بغداد» و «نفت آبادان و خون بریتانیا».