طرح نگهداشت و افزايش توان توليد نفت
مثال ديگر در زمينه به کارگيري از دانش و فناوري ساخت داخل مصوبه طرح نگهداشت و افزايش توان توليد نفت است که در زماني تصويب شد که برجام به قوت خود باقي بود، با اين حال رويکرد مهم وزارت نفت حمايت از ساخت داخل بوده است، به گونه اي که اين طرح را با هدف استفاده حداکثري از توان شرکت هاي ايراني تدوين کرد تا همزمان با پيشبرد مذاکرات با شرکت هاي ايراني و خارجي براي اجراي طرح هاي توسعه اي، جبهه کاري مناسبي هم براي پيمانکاران ايراني تدارک ديده شود. 33 طرح نگهداشت و افزايش توليد نفت براي اجرا در سه مرحله با هدف ايجاد اشتغال براي پيمانکاران و سازندگان داخلي و نيز حفظ و افزايش ميزان توليد از ميادين نفتي در دست بهره برداري كشور در دستور کار قرار گرفته است که پيش بيني مي شود با اجراي پروژه هاي اين طرح كه در محدوده جغرافيايي هفت استان نفت خيز كشور شامل استان هاي كرمانشاه، ايلام، خوزستان، كهگيلويه و بوير احمد، بوشهر، فارس و هرمزگان قرار گرفته است، توليد نفت خام كشور به طور متوسط حدود 280 هزار بشكه در روز افزايش يابد. در عين حال پيش بيني مي شود، در پايان اجراي اين طرح، سهم ساخت داخل در صنعت نفت به 80 درصد برسد كه رقم قابل توجهي است.
E&P ها متولد شدند
آذر سال 1394، شيوه نامه نحوه تعيين صلاحيت شرکت هاي اکتشاف، توسعه و توليد از ميدان هاي نفت و گاز کشور ابلاغ شد. شيوه نامه اي که بر اساس اجراي سياست هاي اقتصاد مقاومتي و بند 12 سياست هاي کلي برنامه ششم توسعه، به منظور انتقال و ارتقاي فناوري ملي در حوزه عمليات بالادستي نفت و توانمندسازي شرکت هاي ايراني و تاسيس و تقويت شرکت هاي نفتي (E&P) ايراني ابلاغ شد. اينک 17 شرکت خصوصي از جمله انرژي دانا، گروه مپنا (شرکت نفت و گاز مپنا)، شرکت گسترش انرژي پاسارگاد در اين بخش فعال و پشتوانه ايران براي اجراي پروژه هاي نفتي در دوران تحريم هستند.
فناورانه ها در خدمت نفت
براي نخستين بار وزارت نفت به عنوان يک دستگاه اجرايي با حجم سرمايه گذاري عظيم و برخورداري از انواع خدمات فناورانه و تجهيزات پيچيده وارد عرصه حمايت از استارت آپ ها و شرکت هاي دانش بنيان شد که بدون شک در صورت تداوم آن، اين زنجيره اثرگذار خواهد بود. اين استارت آپ ها در صورتي که در ارتباط با نفت کار کنند، از مزيت هايي که نفت برايشان در نظر مي گيرد، بهره مند مي شوند.
همه سياست هاي حمايتي
با ذکر اين چند نمونه به عنوان نمادهاي مهم در حمايت از ساخت داخل، اگر بخواهيم آنها را با سياست هاي وزارت نفت در اين زمينه تطبيق و بررسي کنيم، ابتدا بايد مروري برمسير حمايت وزارت نفت در هشت سال گذشته از سازندگان داخلي داشته باشيم.
حمايت از سازندگان داخلي و استفاده از حداکثر توان توليد داخل در دو حوزه (الف) سياست هاي حمايتي از طرف عرضه، (ب) سياست هاي تجميع نياز و تحريک بازار از طرف تقاضا به عنوان مؤلفه هاي اصلي حمايت از سازندگان داخلي و محصولات آنها در سطح وزارت نفت به عنوان يک رسالت ملي و در چارچوب سياست هاي ابلاغ شده از سوي مقام معظم رهبري تعريف و با حمايت وزير نفت پيگيري شد.
(الف) سياست هاي حمايتي بخش عرضه:
وزارت نفت با انتشار فراخوان عمومي و دعوت از شرکت هاي توانمند داخلي براي تأمين نيازمندي هاي صنعت نفت، فهرست منابع بلند دستگاه مرکزي را ايجاد و همه شرکت هاي اصلي و فرعي تابع وزارت نفت و پيمانکاران پروژه ها را ملزم به استفاده از فهرست (AVL) کرد که گامي اساسي در مشارکت پايدار با بخش غيردولتي به شمار مي آيد.
با استقرار سامانه تأمين الکترونيکي کالاي صنعت نفت (EP) و الزام به استفاده از سامانه يادشده و سامانه تدارکات الکترونيک دولت (ستاد) براي درج نيازمندي هاي کالا و مواد و تجهيزات مورد نياز، براي همه شرکت هاي تأمين کننده نيازمندي هاي صنعت نفت به صورت کاملاً شفاف و سيستمي امکان حضور در مناقصات واحدهاي صنعت نفت فراهم شد.
با تهيه و ابلاغ دستورعمل و بخشنامه هاي حمايتي از سازندگان داخلي و پيگيري و نظارت بر اجراي قانون حداکثر استفاده از توان توليدي و خدماتي کشور و حمايت از کالاي ايراني، در چند مرحله فهرست کالاها و تجهيزات ساخت داخل و ممنوعيت خريد و واردات آن تهيه شد.
وزارت نفت در حمايت از شرکت هاي دانش بنيان فضا و امکانات لازم را براي احداث پارک علم و فناوري نفت اختصاص داد و به منظور کمک به تأمين منابع مالي نسبت به ايجاد صندوق پژوهش و فناوري نفت و تفاهم نامه تأمين مالي ميان صندوق هاي نوآوري و شکوفايي رياست جمهوري و نفت با بانک ها امضا شد که همه موارد يادشده عملياتي شده اند و کمک هاي شايان توجهي به ساخت داخلي کرده است.
(ب) در بخش دوم با موضوع سياست هاي تحريک بازار و طرف تقاضا، مي توان به سه فعاليت عمده وزارت نفت اشاره کرد:
1- تعريف و اجراي قراردادهاي عملياتي با سازندگان داخلي به منظور تأمين و ساخت تجهيزات راهبردي و با سطح فناوري بالا در سطح وزارت نفت که به صورت تجميعي و متمرکز، بخشي از آنها در قالب طرح 10 گروه خانواده کالايي متبلور شد. در اين بخش، کالا و تجهيزاتي انتخاب شده که فاقد نمونه مشابه داخلي بوده، مصرف و ارزبري بالا و نقش راهبردي در توليد صنعت نفت داشته است.
لازمه انجام اين نوع پروژه ها در دنيا، ايجاد زيرساخت هاي سخت افزاري، نرم افزاري و اکتساب دانش فني مربوطه است که تحقق هر يک از اين مراحل، مستلزم صرف زمان، هزينه و در نهايت شکيبايي مجموعه کارفرمايي و پيمانکاران است. امضاي 50 فقره قرارداد عملياتي از مجموعه 10 گروه خانواده کالايي و تحويل 100 درصد کالا و تحقق اهداف فناورانه بخش عمده اين قراردادها در شرايط تشديد تحريم هاي ظالمانه، بيانگر عزم راسخ و حمايت جدي و پيگيري يکپارچه وزارت نفت براي تحقق اهداف تعريف شده است.
از آثار اجراي اين قراردادها، مي توان به طراحي و ساخت مته هاي حفاري صخره اي و پمپ هاي SRP اشاره کرد که جزو پرمصرف ترين و فناورانه ترين کالاهاي بخش بالادستي صنعت نفت است و فناوري آن در انحصار تعداد انگشت شماري از کشورهاي صنعتي جهان قرار دارد، همچنين ساخت داخل تجهيزات سرچاهي و درون چاهي در سايزهاي مختلف با فشار کاري 5000 و 10000 به صورت 100 درصد داخلي که از اقلام بسيار راهبردي و پرريسک و گران قيمت صنعت نفت است و از آرزوهاي بزرگ صنعت نفت بوده که برگ زرين ديگري بر افتخارات اين صنعت افزوده و در تداوم اين روند، تجهيزات درون چاهي داخلي با فشار کاري 15000 نيز ساخته شده که در مراحل نهايي آزمايش و تحويل است.
افزون بر اهداف عيني طرح 10 گروه کالايي که منجر به عقد قرارداد عملياتي شد، ايجاد، اجرا و در نهايت فرهنگ سازي توليد فناورانه در سطح سازندگان توانمند داخلي براي نخستين بار براساس مدل فناورانه توسعه يافته از سوي دانشگاه هاي معتبر داخل کشور از ديگر دستاوردهاي هدف گذاري شده است که در اين دوره محقق شده است. افزون بر اين، با توجه به اهداف تعريف شده مبني بر تأمين کيفيت و قيمت رقابتي، پروژه هاي ساخت داخل به گونه اي برنامه ريزي شده اند که افزون بر توليد با کيفيت، منجر به ايجاد انحصار نشده و بيش از يک سازنده در هر يک از پروژه هاي تعريف شده به فناوري ساخت داخل دست يافته است. در نتيجه افزون بر تأمين پايدار اقلام يادشده از سوي منابع متعدد داخلي، با توجه به سازوکار تضمين کيفيت محصولات، زمينه توسعه کيفيت و صادرات محصول به ديگر کشورها و رقابت با سازندگان مطرح دنيا نيز فراهم شده و در واقع يک بازار تضميني براي خريد محصولات ساخت داخل فراهم شده است.
2- تحريک تقاضا در بازار داخلي از طريق تعريف پروژه هاي ملي و عظيم در سراسر کشور از ديگر اقدام هاي وزارت نفت در حمايت از سازندگان و پيمانکاران است. افزون بر طرح ملي انتقال نفت گوره ـ جاسک ، طرح هاي توسعه ميدان هاي نفتي و نگهداشت و افزايش توليد متعددي در نقاط مختلف کشور با استفاده از توانمندي شرکت هاي ايراني اجرا شده يا در حال اجراست که سهم قابل توجهي در ايجاد تقاضا براي استفاده از کالا، تجهيزات و مواد ساخت داخل را به خود اختصاص داده است.
3- سياست خريد تضميني تجهيزات ساخت داخل مورد نياز صنعت نفت به عنوان سياست هاي مکمل دو بخش يادشده در وزارت نفت در دستور کار وزارت نفت قرار گرفته و پس از ايجاد زيرساخت هاي قانوني لازم، از جمله موارد مربوط به ساختارهاي تأمين مالي که منجر به تأسيس صندوق پژوهش و فناوري نفت و امضاي تفاهم نامه با صندوق پژوهش معاونت علمي رياست جمهوري شد، از سال 1399 عملياتي و اجرايي شده است.
نکته مهم در زمينه اين طرح ها آنکه اجراي طرح 10 گروه خانواده کالايي از سال 1393 و طرح هاي ملي از سال 1396 يعني قبل از اعلام خروج آمريکا از برجام و اعلام نبود امکان حضور شرکت هاي خارجي در ايران، طرح هاي مذکور، هدف گذاري شده و مورد اجرا قرار گرفته است.