صنعت پتروشيمي با طرح هاي پيشران و تکميل زنجيره ارزش کاهش، خام فروشي را شروع کرده است
عبور از شعار
مشعل صنعت پتروشيمي در جريان جهش دوم خود با تحولاتي چشمگير رو به رو بوده و آنچه امروز به عنوان برنامه تحول و افق بلند مدت در آن ديده مي شود، شروع يک جهش و توسعه منطقه اي و جهاني است. صنعت پتروشيمي محرک توسعه اقتصادي کشور است و روند رو به رشد و پيشرفت هاي پتروشيمي نشان مي دهد اين صنعت مي تواند در توسعه صادرات غيرنفتي و ارزآوري بيش از گذشته نقش آفرين باشد و بدون ترديد پتروشيمي ها در آينده نقشي اساسي را در توسعه اقتصادي ايران رقم خواهند زد. توسعه صنايع پتروشيمي براي جلوگيري از خام فروشي، تامين مواد اوليه صنايع پايين دستي و تقويت توليد ملي، يکي از مهمترين اهداف و برنامه هاي صنعت پتروشيمي در سالهاي گذشته بوده است و ايجاد و تکميل زنجيره ارزش پتروشيمي، يکي از راههاي صيانت از سرمايه هاي کشور است. نگاهي به سهم صنعت پتروشيمي از صاد رات غيرنفتي کشور نشان از همين توجه دارد و بارها مسئولان کشور درباره اين نقش مهم صنعت پتروشيمي براي کشور تاکيد کرده اند.
ابراهيم رئيسي، رئيس جمهور چند روز قبل و در جريان سفر به استان خوزستان تاکيد کرد که توسعه صنايع پايين دستي پتروشيمي، اشتغال زايي و ارزش افزوده بالا به همراه دارد و به همين دليل بايد تلاش کنيم در بخش پتروشيمي، خام فروشي نکنيم و اين از ضرورت هايي است که بايد در استان خوزستان تقويت شود. اين همان سياستي است که صنعت پتروشيمي در سالهاي گذشته در صدر برنامه هاي خود قرار داده است. موضوع تنوع خوراک پتروشيمي ها ، توجه به زنجيره ارزش محصولات پتروشيمي و توسعه صنايع پايين دستي از موارد مهمي بوده اند که در دستور کار صنعت پتروشيمي قرار دارد و ميزان خوراک مصرفي فعلي و برنامه آينده اين صنعت هدف آينده را نشان مي دهد. دسترسي به خوراک هاي متنوع، مهمترين مزيت ايران براي توسعه صنعت پتروشيمي است و طبق برنامه ريزي انجام شده تا سال 1404 با بهره برداري از طرح هاي جهش سوم، معادل 2.3 ميليون بشکه نفت خام در روز به عنوان خوراک در اين صنعت مصرف خواهد شد. بر اساس اين گزارش در سال 99 حدود 40 ميليون تن خوراک معادل يک ميليون بشکه در روز به ارزش 6 ميليارد دلار از صنعت نفت دريافت شده که در 67 مجتمع پتروشيمي مورد استفاده قرار گرفته است. همچنين با بهره برداري از طرح هاي جهش سوم در سال 1404، اين رقم به معادل 2.3 ميليون بشکه نفت خام در روز افزايش خواهد يافت.
با توجه به فعال بودن حدود 50 طرح در صنعت پتروشيمي که طبق برنامه تا پايان سال 1404 به بهره برداري مي رسند و ظرفيت توليد صنعت پتروشيمي را به 135 ميليون تن در سال افزايش خواهند داد، سهم استفاده از خوراک و در نتيجه هم خام فروشي نفت خام و محصولات پايه اي کمتر و کمتر خواهد شد. همچنين با تکميل طرح هاي جهش دوم ، بهره برداري از طرح هاي جهش سوم و تحقق طرح هاي راهبردي در گام چهارم توسعه هوشمند صنعت پتروشيمي، دستيابي به درآمد50 ميليارد دلاري در افق 1406 قابل تحقق است.
نکته قابل توجه در همين راستا اين است که طبق پيش بيني صورت گرفته در گام چهارم، سه بخش طرح هاي خوراک ترکيبي، طرح هاي جديد توليد پروپيلن و طرح هاي پيشران تعريف و طبقه بندي شده است که در مجموع شامل 47 پروژه جديد مي شود و تا آن زمان (1406) مجموع سرمايه گذاري تجمعي در صنعت پتروشيمي به 125 ميليارد دلار افزايش خواهد يافت. موضوع مهم در اين مورد تامين خوراک براي صنعت پتروشيمي و به طبع جلوگيري از فروش نفت خام بيشتر است. بر اساس آمارهاي اعلام شده شرکت ملي صنايع پتروشيمي، خوراک مورد نياز واحدهاي جديد در جهش هاي بعدي صنعت پتروشيمي در همه مراحل پيش بيني شده است.
در عين حال بايد توجه داشت که توسعه صنعت پتروشيمي در سالهاي گذشته تاکنون بيشتر براساس خوراک گاز توسعه يافته است که اين عدد در شرايط کنوني 77 درصد گاز و 23 درصد خوراک هاي مايع است و تا پايان سال 1404 شمسي به 86 درصد خوراک گازي و 14 درصد خوراک هاي مايع مي رسد. پتروشيمي هايي که با خوراک مايع کار مي کنند، اقتصادشان به اندازه واحد هايي که با خوراک گاز کار مي کنند، جذاب نيست. راهبرد وزارت نفت و شرکت ملي صنعت پتروشيمي، استفاده از خوراک هاي ترکيبي است تا ضمن اقتصادي بودن بتوانند از زنجيره ارزش هم تا محصولات پايين دست پيشروي کنيم.
در واقع جلوگيري از «خام فروشي» براي صنعت نفت و در ادامه صنعت پتروشيمي تنها يک شعار نيست بلکه مفهومي بسيار مهم است که فقط با توسعه هوشمند مي توان از مسير تنها توليد محصولات اوليه نفت و گاز به سمت توليد محصولات پرارزش پتروشيمي حرکت کرد. در شرايطي که صنايع پتروشيمي در حوزه صادرات غيرنفتي نقش نخست را در کشور دارند و حدود 30 درصد بازار در حوزه صادرات غيرنفتي در اختيار پتروشيمي هاست و درآمد ارزي پتروشيمي ها بخش قابل توجهي از نياز ارزي دولت را تامين مي کند، بايد اميدوار بود که صنعت پتروشيمي راه خود را براي کاهش سهم خام فروشي پيدا کرده است.
آنچه از کاهش خام فروشي نصيبمان مي شود
در زنجيره ارزش صنعت نفت از بالادست تا پايين دست، مهم ترين حلقه که از خام فروشي جلوگيري، زنجيره را تکميل و از منابع هيدروکربوري ايجاد ارزش مي کند، صنعت پتروشيمي است. با فعاليت 67 مجتمع پتروشيمي فعال ، حدود 40 ميليون تن معادل 992 هزار بشکه نفت خام در روز سوخت و خوراک از بالادست دريافت مي شود که حدود 35 ميليون تن محصول نهايي پتروشيميايي توليد و براي داخل و خارج از کشور عرضه مي شود . در اين سالها در صنعت پتروشيمي 330 گريد پليمري و 40 نوع ماده شيميايي به صنايع داخلي عرضه مي شود و حدود 15 هزار بنگاه کوچک و متوسط در زيرمجموعه اين صنعت فعال هستند.
افزايش ارزش متوسط هر تن محصول از سياست هاي صنعت پتروشيمي است و با تکميل زنجيره ارزش، ارزش متوسط هر تن محصول افزايش خواهد يافت. در سال گذشته(99) بيش از 675 هزار تن محصول پتروشيمي به ارزش 1.3 ميليارد دلار وارد کشور شده اند و با آناليز اين محصولات، تمرکز بر 40 قلم کالاي عمده وارداتي انجام و طرح هاي پيشران و طرحهاي جديد در راستاي تکميل زنجيره تعريف شده اند.
به واقع با اجراي طرحهاي پيشران يکي از نگراني هاي اصلي بازار محصولات پتروشيمي و توقف در محصول متانول هم برطرف مي شود. برنامه ريزي براي ايجاد ارزش افزوده از مازاد توليد متانول در صنعت پتروشيمي، يکي از موضوع هاي مهم در سال هاي اخير بوده است. هم اکنون بيش از 6.6 ميليون تن متانول در بازار پتروشيمي ايران توليد مي شود و قرار است تا پنج سال آينده اين مقدار با بهره برداري از تعداد قابل توجهي از طرح هاي متانول به 25 ميليون تن در سال برسد. بيش از 60 درصد توليد مجتمع هاي پتروشيمي با محوريت اوره و متانول فعال هستند که بخش زيادي از آن هم صادر مي شود. اگرچه اين ميزان از توليد متانول مي تواند شرايط انحصاري را در تعيين قيمت در بازارهاي جهاني براي ايران به همراه داشته باشد، اما موضوع مهم اين است که اين بخش از صنعت پتروشيمي همان نقطه ضعف يا همان «خام فروشي» در صنعت پتروشيمي است که بايد زودتر براي آن برنامه ريزي اصلاحي صورت گيرد. برنامه هاي پيشران صنعت پتروشيمي براي انتقال از شمال و جنوب متانول براي جلوگيري از خام فروشي يکي از همين برنامه هاي مهم است. در قالب پروژه هاي چند بخشي قرار است از يک سو متانول توليدي در جنوب کشور را با خط لوله به مرکز ايران و پتروشيمي هاي توليد برسانند تا پروپيلن توليد کنند و از سوي ديگر با دسترسي به گاز در شمال کشور پروپيلن توليد کرده و باز هم به مرکز کشور و واحدهاي پيش بيني شده در استان هاي مختلف برسانند. به اين ترتيب بخش قابل توجهي از متانول توليدي در کشور که خام فروخته مي شود، در داخل و براي توليد پروپيلني مصرف مي شود که همين حالا با قيمتي قابل توجه وارد کشور مي شود.