نغمه های ماندگار موسیقی ملی ایران
در شکوه خورشید نینوا
همواره بر سر اینکه موسیقی ایران باید چگونه باشد و چه روش و منشی را دنبال کند؟ بحث و گفت وگوی بسیاری بوده است. اغلب علاقه مندان و منتقدان خواهان آن هستند که موسیقی ایران در جلب و جذب افکار و اذهان جهانی توانا باشد. آثاری که به سبب درک این نیاز ساخته شده و می خواهد سمت و سویی از موسیقی ایران را عرضه کند که شایسته حضور در مجامع هنری جهانی باشد. این آثار از یک سو از تکنیک های موسیقی ارکسترال، هارمونی و موسیقی چندصدایی سود برده و از سوی دیگر بر جنبه های پیچیده موسیقی سنتی ایران استوار شده است. به جرات می توان گفت، سبکی که این موسیقی را در برمی گیرد، سبک موسیقی ملی ایران است؛ سبکی که فرهنگ اصیل این سرزمین جاوید را خوش می نمایاند.
نی نوا (نوای نی)
قطعه «نی نوا» اثر ماندگار حسین علیزاده، یکی از بهترین مثال ها برای استفاده دقیق و آگاهانه ساز نی در ارکستر سازهای زهی است. این قطعه برای نی و ارکستر سازهای زهی در ۸ قسمت شامل درآمد، مثنوی، نغمه ۱، نغمه ۲، جامه دران و نهفت ساخته و تنظیم شده است. تک نوازی هنرمندانه نی جمشید عندلیبی در قطعه «نی نوا» به گوش هر شنونده موسیقی ایرانی آشناست. ساختار اصلی اثر از همان ساختار کلی دستگاه نوا پیروی می کند و در طول اجرای اثر، شاهد انگاره های ملودیک بسیاری از گوشه های مختلف دستگاه نوا هستیم. ارکستراسیون زیبا و منطبق بر موسیقی ایرانی و ملودی پردازی زیبا که ملهم از ردیف دستگاهی است، از عوامل استواری این قطعه است. در برخی قسمت های این اثر شاهد هم نوازی دو نی هستیم که این قسمت ها هم با تبحر ویژه ای طراحی و تنظیم شده اند. قطعه «نی نوا» بارها از سوی ارکسترهای ایرانی و غیرایرانی به صورت زنده اجرا شده است.
سارنگ (قطعات حکایت نی و پگاه)
از آثار ارزشمند و مشهور دیگری که برای نی و ارکستر ساخته، تنظیم و طراحی شده، می توان به قطعات «حکایت نی» و «پگاه» اثر مهرداد دلنوازی به ترتیب در برای نی، ارکستر زهی و چند ساز مضرابی ایرانی اشاره کرد. قطعه «حکایت نی» با مقدمه ای با ترکیب سازهای ارکستر زهی در مایه شوشتری آغاز شده و پس از آن، نی در فضایی آرام به مجموعه اضافه می شود. پس از پایان مقدمه، شاهد قسمتی ریتمیک و پر تحرک در همان فضای شوشتری هستیم. در انتها، قطعه دوباره در فضایی آرام به پایان می رسد. قطعه «پگاه» در مایه اصفهان و ۳ قسمت طراحی و اجرا شده است، با این تفاوت که این بار نقش سولو و تک نواز را چند نی همزمان ایفا می کنند. قسمت های ۱ و ۳ برای ارکستر و قسمت ۲ برای تک نوازی نی طراحی شده اند. استفاده همز مان از چند نی در فواصل و حالات مختلف، فضایی زیبا و بدیع به این اثر بخشیده است. تکنوازی نی قطعات «حکایت نی» و «پگاه» با اجرای دلنشین و بسیار زیبای محمدعلی کیانی نژاد لطف خاصی به کل مجموعه بخشیده و در مجموع شاهد اثری یکدست و منسجم با ساختاری محکم هستیم.
سفیر (موسیقی فیلم)
«سفیر»، فیلمی به کارگردانی فریبرز صالح و نویسندگی فریبرز صالح و کیهان رهگذار است. این اثر سینمایی در سال ۱۳۶۱ خورشیدی ساخته شد و در اولین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمد. سریال های «سربداران» و «بوعلی سینا» (باز با حضور پررنگ کیهان رهگذار) از مهم ترین سریال های دهه 60 و الگوی تلویزیون برای سریال های تاریخی آن دوران، مشخصاً وام دار موفقیت «سفیر» بودند. داستان: «فیلم، روایتگر داستان قیس بن مسهر (با نقش آفرینی فرامرز قریبیان) قاصدی از سوی امام حسین (ع) به کوفه است که به دام نیروهای ابن زیاد می افتد. برای آزادی اش شرط می گذارند که در جمع مردم علیه امام حسین (ع) سخنرانی کند؛ اما نوبت به حرف زدن که می رسد، برخلاف انتظار حاکمان شهر، علیه یزید دست به افشاگری می زند». موسیقی فیلم «سفیر» را می توان از اولین آثار موسیقی تولیدشده پس از انقلاب دانست که با ارکستر بزرگ و بهره گیری از سازهای ملی موسیقی ایران مانند نی و عود تولید شده است. موسیقی بی تأثیر از موسیقی فیلم «محمد رسول الله» نیست؛ اما آهنگسازی، خلق ملودی و هارمونی خاص آن وزنه مهمی در تاریخ موسیقی فیلم ایران است. تصنیف معروف با مطلع «بیا ای تکسوار جاده نور» در موسیقی متن فیلم قرار گرفته است.
روز واقعه (موسیقی فیلم)
«روز واقعه»، فیلم سینمایی تاریخی به کارگردانی شهرام اسدی و تهیه کنندگی مرتضی شایسته است که در سال ۱۳۷۳ از روی فیلمنامه «روز واقعه» بهرام بیضایی ساخته شده است. این فیلم توانست از سیزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر، سیمرغ بلورین بهترین فیلم را دریافت کند.
داستان: «روز واقعه»، داستان جوانی مسیحی را روایت می کند که در راه عشق به دختری مسلمان، اسلام آورده و بعد از سختی های فراوان روز ازدواجش فرا رسیده؛ اما در میانه مراسم، ندایی به گوشش می رسد و برای پاسخ دادن به این ندا راهی سفر می شود. او می خواهد به یاری صاحب ندا بشتابد؛ اما با وجود پشت سر گذاشتن تمام سختی ها، زمانی به کربلا می رسد که دیری قبل، واقعه رخ داده است. موسیقی فیلم «روز واقعه» یک اثر موسیقایی درخصوص حماسه عاشوراست که بر اساس گام شور عربی ساخته شده است. مجید انتظامی با استفاده از ارکستر متشکل از سازهای زهی، بادی و کوبه ای و تکیه بر آواها و نواهای موسیقی اقوام ایران به مدد گروه کُر، آواز و سازهایی چون قانون، عود، دمام و دف توانسته به نوعی از موسیقی نزدیک شود که دربرگیرنده یک تلفیق آگاهانه و هوشمندانه از مدرنیته و سنت برای روایت ملودیک شیرینی ها و تلخی های فیلم است. چارچوبی که آنچنان بر دل مخاطبان نشست که حتی مخاطبان و شنوندگانی که چندان با موسیقی و سینما سرو کار ندارند، با شنیدن نواهای مختلف موسیقی «روز واقعه» قلب و روحشان راهی دشت نینوا می شود. در سال های بعد، کنسرت هایی در قالب موسیقی متن این اثر سینمایی با رهبری ارکستر مجید انتظامی روی صحنه رفت.