هر چند معادلات میزان مصرف با شروع فصل زمستان و به موازات آن ناپایداری های جوی یکباره بهم می ریزد؛ به گونه ای که میزان مصرف خانگی در اوج قرار می گیرد و به روزانه 700 میلیون مترمکعب هم می رسد که به ناچار گاز نیروگاه ها و دیگر صنایع در مقطعی با محدودیت مواجه می شوند، ضمن آنکه این را هم باید پذیرفت غفلت از راهکارهای صرفه جویی و بهینه سازی الگوی مصرف سوخت، مسیر صادرات گاز را با چالش های عمده ای مواجه خواهد ساخت که اگر چه آثار آن در کوتاه مدت چندان نمایان نخواهد شد، اما در درازمدت قطعا این بی توجهی ها مشکل ساز خواهد شد. عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی، ایران را در زمره تامین کنندگان پایدار و مطمئن گاز قلمداد می کند و می گوید: اولویت ایران در فصل زمستان تامین گاز بخش خانگی است و طرف های متقاضی هم به خوبی به این موضوع واقف هستند و در قراردادهای صادراتی نیز به آن اشاره شده است، اما این نکته را نباید فراموش کرد که عدم تامین پایدار گاز برای مشتریان می تواند در روابط بین المللی و منطقه ای تاثیرگذار باشد. هم اکنون عراق به طور متوسط روزانه 50 میلیون و ترکیه 25 میلیون مترمکعب گاز از ایران دریافت می کنند. بر این اساس تعهد صادراتی کشور عراق 2 سال و ترکیه تا سال 2026 ادامه خواهد داشت و امیدواریم روند مذاکرات تا پایان مهلت تعیین شده به گونه ای طی شود که حاکی از تمدید قراردادهای صادراتی باشد.
افزایش صادرات گاز و چالش های پیش رو
عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی همسانی مصرف با تولید گاز، راندمان پایین نیروگاه ها و عدم دسترسی به دانش و تکنولوژی مورد نیاز تولید ال ان جی را از معضلاتی دانسته که سبب ساز محدود شدن بازار صادرات ایران شده است. به گفته حسینی، البته از قیمت بالای گاز در اروپا نیز نباید غافل ماند. قراردادهای صادراتی ما هم بر اساس قیمت های نفت خام و معادل سازی با قیمت های اروپایی است.
ردپای تحریم در توسعه ال ان جی
پیرو اظهارات این فعال بخش خصوصی درباره تولید گاز طبیعی مایع شده (ال ان جی) که به درستی به آن اشاره کرد و می توان آن را یکی از مهم ترین علل محدودشدن بازارهای صادراتی ایران دانست، باید این نکته حائز اهمیت را نیز در نظر داشت که پروژه های ال ان جی در ایران به دلیل تحریم ها و به دنبال آن دسترسی نداشتن به دانش فنی لازم برای تولید این محصول پیشرفت چندانی نداشته است. براساس آمار و اطلاعات منابع معتبر، تجارت جهانی گاز طبیعی مایع شده (ال ان جی) در سال 2020 به 360 میلیون تن افزایش یافت؛ به نحوی که این تقاضا در سال 2019 برابر با 358 میلیون تن بود. این میزان افزایش هرچند اندک نشان می دهد که تقاضا برای این دست از منابع انرژی همچنان وجود دارد و در آینده ای نه چندان دور می توان شاهد رشد روزافزون بازار جهانی ال ان جی بود. هم اکنون قطر با ظرفیت تولید سالانه 77 میلیون تن ال ان جی از بزرگ ترین تولیدکنندگان در دنیا به شمار می آید. این کشور در نظر دارد تولید ال ان جی خود را در گام نخست تا سال 2025 به 110 میلیون تن و در گام بعدی تا سال 2027 به 126 میلیون تن افزایش دهد. حسینی در این باره عنوان می کند: فناوری مورد نیاز تولید گاز مایع تنها محدود به چند کشور است و ما به دلیل تحریم ها نتوانستیم آنگونه که باید بهره برداری کنیم. اکنون که قیمت های جهانی گاز روند افزایشی را طی می کند، ما همواره در حسرت این هستیم که چرا نتوانستیم از بازار ال ان جی نهایت بهره را برده و در این وانفسای روند فزاینده قیمت ها حداقل سهمی را از آن خود کنیم. ال ان جی خط لوله نیست که بتوان قراردادهای طولانی مدت برای آن منعقد کرد. انعطاف پذیری بازار این محصول این امکان را برای کشورها فراهم می کند تا محصول تولیدی خود را در بازارهایی که قیمت مناسبی دارند، به فروش برسانند و این خود یک مزیت تلقی می شود. انتظار می رود دولت با این روند لجام گسیخته مصرف گاز در کشور، حداقل بسترهای لازم را برای احیای پروژه های ال ان جی از طریق سازندگان داخلی و بخش خصوصی فراهم کند تا شاید بتوان بازارهایی هر چند کوچک و محدود با شرایط حداقلی برای صادرات ال ان جی فراهم کرد.
تمدید قراردادهای صادراتی با دیپلماسی سازنده
این فعال بخش خصوصی، کلید واژه دیپلماسی سازنده را تنها ضرورت تداوم رابطه تجارت گازی ایران و ترکیه برمی شمرد و می گوید: هم اکنون بخشی از گاز مورد نیاز ترکیه را روسیه تامین می کند و افزون بر آن آمریکا به این کشور صادرات ال ان جی دارد، اما با توجه به اینکه قیمت گاز و ال ان جی رو به افزایش است و از سویی تقاضا برای گاز در ترکیه روند افزایشی دارد، می توان همچنان به حضور گاز ایران در بازار ترکیه امید داشت. عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی می گوید: از طرفی پیمان کیوتو و پاریس، کشورها را ملزم ساخته که تولید گاز کربن را کاهش دهند که این خود گرایش به سمت انرژی های پاک از جمله گاز طبیعی را بیش از هر زمانی دیگر نمایان می کند. در این میان ترکیه هم نسبت به کاهش آلودگی هوا و انتخاب گاز طبیعی در سبد سوخت مورد نیاز خود، حساسیت بالایی دارد، از این رو می توان ضمن برقراری ارتباطی دوستانه، به روند مذاکرات آتی امیدوار بود. حسینی روند قرارداد صادرات گاز ایران به عراق را مطلوب ارزیابی و عنوان می کند: هم اکنون 2 سال از عمر قرارداد صادرات گاز ایران به عراق باقی است و شرایط به نحو مطلوبی پیش می رود.
روسیه، رقیبی قدرتمند در بازار جهانی گاز
روسیه را می توان به عنوان یک رقیب قدرتمند در منطقه در نظر داشت. به گفته حسینی، روسیه بزرگ ترین ذخایر گازی دنیا را در اختیار دارد و اقدام های لازم به منظور احداث خطوط لوله و تاسیسات انتقال گاز آن هم در مقیاس وسیع را به عمل آورده است؛ بنابراین اکنون سهم قابل توجهی از بازار گاز اروپا متعلق به روسیه است. با توجه به اینکه درآمد حاصل از صادرات گاز برای اقتصاد روسیه بسیار حائز اهمیت است، چندان تمایلی به حضور رقبا در این تجارت جهانی ندارد و تمام تلاش خود را برای حذف رقبا از بازار به کار برده است. خط لوله نورد استریم 2 نیز با این هدف احداث شد. مقوله صادرات گاز به اروپا نه تنها از جنبه اقتصادی بلکه امنیتی نیز برای کشور روسیه نقش حیاتی دارد.
گاز دلفین در مسیر عمان
عمان به عنوان یکی دیگر از فرصت های صادرات گاز ایران می تواند اثر تحریم های نفتی احتمالی آمریکا را به حداقل ممکن برساند که امیدواریم در آینده بتوانیم ا ز این فرصت استفاده کنیم. عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی درباره مسکوت ماندن قرارداد خط لوله زیردریایی ایران-عمان می گوید: با وجود ابراز علاقه عمان برای واردات گاز از ایران، اما این فرصت نیز از دست رفت. عمان کارخانه ال ان جی دارد و قرار بود بخشی از این مقدار گاز برای تولید ال ان جی در تاسیسات عمان مورد استفاده قرار گیرد و ایران بتواند با تولیدات این مجتمع به صادرکننده ال ان جی تبدیل شود. مطالعات اولیه هم برای احداث خط لوله دریایی انجام شد. به گفته حسینی، کشورهای حاشیه خلیج فارس یک قرارداد خط لوله دلفین دارند که از طریق آن می توانند بخشی از گاز مورد نیازشان را دریافت کنند که عمان نیز ترجیح داد از این مسیر گاز خود را تامین کند.
تمرکز بر بازار گاز چین
این فعال بخش خصوصی به تمرکز ایران بر بازار گاز چین اشاره و از آن به عنوان یک فرصت بهینه در این برهه از زمان یاد می کند و می گوید: روسیه که قطعا یک رقیب باقی خواهد ماند اما چین که به عنوان یکی از بزرگترین مصرف کنندگان فرآورده های نفتی و گاز مطرح در دنیا و خریدار گاز برای تبدیل به ال ان جی است، می تواند برای ایران به عنوان یک فرصت مطرح باشد. عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی عنوان می دهد: در پیمان آب وهوایی پاریس بیشتر انگشت اتهام به طرف چین است که بیش از 7 درصد گازکربنیک دنیا را تولید می کند و بسیار آلوده است؛ بنابراین چین ناگزیر است مصرف زغال سنگ را کم و گاز را جایگزین آن کند، البته تلاش های زیادی هم کرده است، حداقل برای توسعه بخش غربی کشور خود درصدد است تا از طریق ازبکستان، ترکمنستان و قزاقستان گاز وارد و به غرب کشورش وصل کند که هم اکنون به عنوان یک رقیب برای روسیه در بازارهای قفقاز و آسیای میانه مطرح است. به همین خاطر اگر ما گاز مازادی داشته باشیم، می توانیم از این شرایط به نحو احسن بهره برداری لازم را داشته باشیم. وی می گوید: قطعا یکی از مسیرهایی که می توانیم با چین همکاری کنیم این است که خط لوله گاز ما از طریق ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان به غرب چین وصل شود، ضمن آنکه چینی ها آمادگی دارند در پروژه های ال ان جی ایران نیز سرمایه گذاری کنند. البته ناگفته نماند سیاست تنوع منابع تامین انرژی از اهداف اصلی چین است و خود را محدود به بازار یک کشور نمی کند کما اینکه اکنون نیز گاز مورد نیاز خود را از مبادی مختلفی تامین می کند تا در مواقع اضطراری و در صورت بهم خوردن روابط میان دو کشور، برای تامین منابع انرژی خود دچار چالش و بحران نشود. به این ترتیب به نظر می رسد نباید از مسئله تحریم ها و نقش آن در این زمینه غافل ماند، اما تعلل و بی توجهی به برخی بازارهای صادراتی و همچنین پروژه های ال ان جی می تواند عواقب گاه جبران ناپذیری به بار آورد که در درازمدت گریزی از آن نخواهد بود.
حسینی از عملیاتی کردن راهکارهای بهینه سازی الگوی مصرف، رعایت کردن استانداردهای ملی ساختمان، اصلاح و بهینه سازی موتورخانه های واحدهای مسکونی و تجاری، استاندارد کردن لوازم گرما سوز و بخاری ها و .... به عنوان ضرورتی انکارناپذیر یاد کرد که می تواند در این مسیر راهگشا باشد.