با برداشــت تدريجى از مخازن، فشــار آنهــا متناســب بــا ميــزان برداشت كاهش مى يابد و با افت فشار تدريجــى يك مخزن، ميزان توليد از چاه هاى موجــود در آن كاهش پيدا مى كنــد، تا جايى كه ديگر به صورت طبيعى قادر به توليد نیست. در اين حالت به اصطلاح، فشــار مخزن به فشــار ترك مخزن رسيده است. به اعتقاد کارشناسان، آگاهى نداشتن از علــم خطيــر مديريــت و صيانت از مخازن نفتى و گازى كشور در زمان برداشت در گذشته، وضعيت توليد از اين منابــع عظيم را با چالش بزرگى روبه رو ساخته است؛ به طورى كه در طول چند ســال، ميزان توليد از يك چاه نفتى حدود چند هزار بشــكه كاهش يافته اســت. ناگفته پیداست که در شرایط موجود، میزان ضریب برداشت نفت از میدان های کنونی نفت کشورمان ایران در سطح بسیار پایینی در مقایسه با استانداردهای جهانی و همچنین سایرکشورهای مشابه ما قرار دارد. در این میان، آنچه نباید از آن غافل بود، توجه به این مساله مهم است که پایین بودن میزان ضریب برداشت از میادین مشترک نفت و گاز، مساوی با برداشت کمتر از میدان های نفتی و گاز و عقب ماندن از رقابت با شریکی است که با حداکثر برخورداری از فناوری و سرمایه، در حال ارتقای این ضریب و برداشت پرسرعت از میدانی است که سهم ایران تلقی می شود. در چنین شرایطی است که تولید صیانتی و بهره گیری بهتر از مخزن، بالا بردن ضریب بازیافت مخزن، شرایط برد-برد را برای شرکت ها و دولت ها به همراه داشته و به افزایش نرخ بازگشت سرمایه و تولید ثروت بیشتر و اقتصاد بهتر کمک خواهد کرد.
اهمیت افزایش ضریب بازیافت
موضوع دیگری که نباید از آن غافل بود، این است که بسیاری از میدان های کشور در نیمه دوم عمر قرار دارند؛ یعنی عملا از فشار طبیعی مخزن در این میادین کاسته شده و برای ادامه مؤثر تولید از آنها و بهره بردن از حداکثر امکان تولید نفت در طول عمر این میادین، باید سرمایه گذاری قابل توجهی انجام شده و از شیوه هایی چون تزریق گاز، تزریق آب، تزریق پلیمر یا دیگر روش ها برای نگهداشت میزان تولید این میادین بهره برد. شرایطی که ضرورت بهره گیری از روش های بهبود و ازدیاد برداشت را مورد یادآوری قرار می دهد. ضریب بازیافت میادین نفتی در ایران به صورت متوسط 24 درصد اعلام شده است. با افزایش یک درصدی این ضریب، ذخایر نفت خام قابل استحصال کشور بیش از ۷ میلیارد بشکه افزایش می یابد، یعنی معادل تولید پنج سال نفت خام به میزان روزانه ۴ میلیون بشکه و حدود ۳۵۰ میلیارد دلار درآمدزایی. متوسط ضریب بازیافت هیدروکربور مایع نیز طی سال های گذشته حدود ۲۸ درصد اعلام شده است. به این ترتیب، با افزودن یک درصد به این ضریب، حدود ۸ میلیارد و ۷۸۰ میلیون بشکه به ذخایر قابل برداشت هیدروکربور مایع کشور افزوده می شود که به مثابه ایجاد ۴۵۰ میلیارد دلار درآمد ارزی برای کشور است و با فرض هزینه کرد ۵۰ درصد از این درآمد برای سرمایه گذاری، می توان از افزایش یک درصدی ضریب بازیافت هیدروکربور مایع، بالغ بر ۲۲۵ میلیارد دلار درآمد عاید کشور کرد.
آمار جهانی چه رتبه ای دارد؟
متوسط ضریب بازیافت جهانی نفت حدود ۳۵ تا 50 درصد است که مطابقت آن با درصد فعلی در کشور فاصله معناداری را نشان می دهد و بدون شک اگر بتوانیم با روش های مختلف (EOR,IOR) به متوسط جهانی برسیم، ثروت زیادی عاید کشور می شود. طبق بررسی ها و مطالعات کارشناسی، شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت کشور با برخورداری از ۴۵ میدان نفتی در گستره ای افزون بر ٧٠ هزار کیلومتر مربع در محدوده پنج استان جنوب و جنوب غرب کشور، حدود ۸۰ درصد نفت خام و ۱۶ درصد گاز کشور را تولید می کند. در این قلمرو وسیع نفتی، میدان های بزرگی همچون اهواز، گچساران، مارون، آغاجاری، کرنج و پارسی و بی بی حکیمه قرار دارند. بررسی های دو سال اخیر در پهنه مخازن هیدروکربنی این شرکت نشان دهنده افزایش ۱۱۵ میلیارد دلاری ارزش ذخایر قابل تولید نفت در گستره فعالیت مناطق نفت خیز جنوب است. طبق نتایج مطالعات کارشناسان این شرکت، حجم نفت درجای موجود در ۶ میدان - مخزن رامشیر آسماری، کوپال آسماری، کوپال بنگستان، منصوری بنگستان، نرگسی آسماری - جهرم و قلعه نار آسماری ۹ میلیارد بشکه بیشتر از برآوردهای پیشین است که این به معنای افزوده شدن یک میلیارد و ۶۵۰ میلیون بشکه به حجم ذخایر قابل تولید این شرکت با احتساب ضریب بازیافت مخازن یادشده خواهد بود. بر اساس قیمت موجود هر بشکه نفت به ارزش تقریبی۷۰ دلار، درآمد حاصل از فروش این حجم نفت از مخازن هیدروکربنی، افزون بر ۱۱۵ میلیارد دلار برآورد می شود که البته در طول سال های بهره برداری قابل برداشت خواهد بود. حجم اضافه شده به ذخایر درجای مخازن هیدروکربنی در اختیار شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، بدون محاسبه و پیش بینی اکتشاف میدان های جدید نفتی است.
نگاه وزیر نفت به صیانت از مخازن نفت و گاز کشور
رویکرد مهم وزارت نفت دولت سیزدهم در این مسیر، می تواند روزنه ای امید برای جلوگیری از اتلاف منابع مهم ملی برای کشور باشد. جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم در برنامه پیشنهادی خود به مجلس شورای اسلامی نیز موضوع مهم افزایش مستمر بازیافت و برداشت نهایی از مخازن و چاه های نفت و گاز را مورد اشاره قرار داده است. او این مساله را در بخش چالش های اساسی صنعت نفت گنجانده و در این زمینه، موضوعات زیر را در آسیب شناسی آن مورد اشاره قرار داده است. اوجی در این بررسی به مساله اکتشاف اشاره داشته و گفته است که طی دو دهه اخیر در پهنه سرزمین کشور، عمده مخازن کشف شده، مخازن کوچک با ذخیره کم و عمدتاً ضریب بازیافت پایین بوده اند و احتمال کشف ذخایر عظیم بسیار کم بوده است. همچنین وزیر نفت با اشاره به افت طبیعی تولید میادین، این نکته را یادآور شده که تولید نفت خام کشور تاکنون بیشتر مبتنی بر تولید از میادین بزرگ (8 میدان اصلی) بوده است. تولید این میادین که همگی در نیمه دوم عمر خود هستند، با افت بالای سالانه مواجه است، به نحوی که در صورت عدم اقدام مؤثر برای ازدیاد برداشت در این میادین، سطح تولید آنها در10 سال آتی بشدت کاهش می یابد. وزیر نفت در بخش دیگری از برنامه خود با اشاره به پایین بودن ضریب بازیافت میادین نفتی و عدم اجرای پروژه های ازدیاد برداشت و بهبود ضریب بازیافت (EOR/IOR )با توجه به بالا بودن عمر مخازن کشور و افت تولید طبیعی آنها با اشاره به عدم اجرای به موقع پروژه های ازدیاد برداشت (تزریق آب و گاز) اظهار داشته که این امر، باعث ورود صدمات غیرقابل جبرانی به میادین نفتی کشور شده است. در برخی میادین امکان احیای مجدد این ذخایر وجود ندارد و باید چند برابر هزینه شود. افزون بر وزیر نفت، خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نیز در سخنان خود، مکرر بر این موضوع تاکید داشته و با ابراز تأسف از پایین بودن ضریب بازیافت در برخی میدان های نفتی، در تبیین اهمیت ازدیاد برداشت، دلایل پایین بودن میانگین ضریب بازیافت نفت را در مواردی همچون نداشتن فناوری های روزآمد، استفاده غیربهینه از ظرفیت های کنونی اعلام کرده و گفته است: در صورت بهره مندی درست از ظرفیت های موجود، می توان ضریب بازیافت را تا حدودی افزایش داد. او ضمن آن در بیان الزامات توسعه و تولید توامان اجرای پروژه های افزایش ضریب بازیافت (EOR) و بهبود ضریب بازیافت (IOR)، پیشبرد طرح های نمکزدایی، تکمیل توسعه بخش های باقیمانده میدان های توسعه یافته و توسعه میدان های توسعه نیافته، مطالعات مهندسی مخزن و مطالعات شبیه سازی و آزمایشگاهی را مورد اشاره قرار داده است. معاون وزیر نفت با اشاره به حدود ۳ هزار چاه نفتی در کشور گفته است: برای افزایش تولید، به انجام فعالیت های بهبود ضریب بازیافت نیاز داریم و این نشان می دهد که حجم قابل توجهی از کار و فعالیت، پیش روی صنعت نفت است.
منابع:
مدیریت و صیانت از مخازن نفتی کشور-اکتشاف و تولید-خرداد 1390
مقاله: علی فرخی-خبرآنلاین