نقشه راه مهندسي بهداشت
سعيده عندليب* يكي از اهداف خدمات مهندسي بهداشت، حذف عوامل زيان آور بيش از حد مجاز در محيط هاي كاري شامل انواع مواد شيميايي، سرو صدا و... و در نتيجه پيشگيري از وقوع وياكاهش بيماري هاي شغلي است. براساس آخرين گزارش سازمان بين المللي كار(ILO)، حدود 4 درصد از سرانه توليد ناخالص ملي(GDP) صرف هزينه هاي (مستقيم وغير مستقيم) بيماري شغلي و حوادث شغلي مي شود. بيماري هاي شغلي، علت عمده مرگ و مير هاي مرتبط با كار در جهان است و از سالانه 34/2 ميليون مرگ شغلي سالانه، 02/2 ميليون مرگ بر اثر بيماري هاي مرتبط با كار و 321 هزار مرگ مرتبط با حوادث شغلي است.
نتيجه يك مطالعه اقتصادي از سوي مديريت اجرايي بهداشت وايمني انگلستان(Health & Safety Executive) در سال 2017، نشان مي دهد، هزينه سالانه مربوط با بيماري هاي شغلي در سال 2 برابر حوادث ناشي از كار است. مطابق اين بررسي هزينه جراحت ها و بيماري هاي شغلي مصروف طي سال هاي 2015 و 2016، 9/14 ميليارد پوند بوده كه از اين ميان 7/9 ميليارد پوند هزينه هاي سالانه مربوط به بيماري هاي مرتبط با شغل و 3/5 ميليارد پوند هزينه هاي مرتبط با جراحت هاي مرتبط با كار است. اين در حالي است كه در كشور ما گزارش دقيقي از هزينه هاي ناشي از حوادث، جراحت ها و بيماري هاي شغلي در دسترس نيست. اين گزارش اهميت خدمات مهندسي بهداشت شامل شناسايي عوامل زيان آور محيط كار و منابع انتشار، ارزيابي ميزان مواجهه شغلي با عوامل زيان آور و مشاركت در طرح و اجراي كنترل هاي فني، مهندسي و مديريتي، براي كاهش بيماري شغلي، در صنايع را بخوبي بيان مي کند.
از آنجا كه توسعه خدمات تخصصي بهداشت، همانند توسعه ديگر خدمات - عمليات، نيازمند استقرار نظام مديريت يكپارچه در سراسر شركت ها - مناطق و طرح هاي صنعت نفت است، اداره كل اچ اس اي وزارت نفت از سال 94، با مشاركت و اهتمام ويژه متخصصان بهداشت مديريت هاي اچ اس اي وزارت نفت، شركت هاي ملي نفت، گاز، پالايش و پخش و پتروشيمي، همچنين سازمان بهداشت و درمان، تبيين الزام هاي مشخص، تدوين روش هاي اجرايي مرتبط با الزام ها، به روزآوري شاخص هاي عملكردي، ايجاد نظام گزارش گيري هدفمند، سنجش و ارزيابي مستمر را در دستور كارقرار داده و با جديت و سرعت عمل در مسير استقرار نظام مديريت بهداشت صنعت نفت همت گماردند.
كميته تخصصي مهندسي بهداشت وزارت نفت
ايجاد نظم، همسويي و برقراري وحدت رويه در طرح ريزي و اجراي امور تخصصي از سوي مسئولان بهداشت در كميته هاي تخصصي مهندسي بهداشت وزارت نفت، كميته هاي بهداشت ستادچهار شركت اصلي و مديريت سلامت سازمان بهداشت و درمان در شركت، مناطق و طرح هاي زيرمجموعه، همواره زمينه سرعت بخشي در عملكرد شركت ها و بهبود روش هاي جاري را فراهم کرده است. به عنوان يك تجربه موفق در استقرار نظام مديريت مهندسي بهداشت صنعت نفت كه همواره در مسير بهبود و توسعه قرار دارد، به اجمال، مسير تدوين نقشه راه مهندسي بهداشت وزارت نفت از سال 1394 تا افق 1400تشريح شده است:
1- تثبيت الزام ها و رسيدن به مفاهيم مشترك نظام مديريت بهداشت با الگوگيري ازساختار عملكردي مشابه درشركت هاي نفتي عضوOGPبود كه تصوير شبكه اي، الزام ها را بخوبي بيان کرده است. در حال حاضر، الزام هاي نظام مديريت بهداشت صنعت نفت نيزهمانند شركت هاي نفتي عضو OGP، شامل8عنصراصلي است كه روند رو به توسعه آن در 4 سطح زمينه سازي استقرار، بهبود روند گزارش گيري، استقرار سيستم و پشتيباني سيستم از طريق يك فرايند بهبود مستمر ترسيم شده است.
2- گام بعدي، مقايسه عملكرد بهداشتي صنعت نفت با عملكرد متناظر در شركت هاي نفتي عضو OGP، تحليل نيازها و فضاهاي خالي (GapandNeed Analysis) و برنامه ريزي براي رفع چالش هاي شناسايي شده سال 1394بود كه تهيه مستندات مورد نياز شامل راهنما، روش اجرايي، دستورعمل، بخش نامه و چك ليست هاي تخصصي نتيجه آن بود.
3- به منظور جلوگيري از اعمال سليقه در نحوه اجراي راهنماها و دستورعمل هاي ابلاغي، راهبرد نحوه اجراي هر راهنما، تدوين و بخشي از آنها در دست تدوين قرار دارد. به عنوان نمونه تدوين راهنماي راهبردي ارزيابي مواجهه منطبق با الزام هاي ملي، كه پس از ابلاغ، نحوه اجراي مفاد آن براي متخصصان بهداشت آموزش داده شد. در اين راهنما ضمن تشريح نقطه آغاز فعاليت ها در زمينه مديريت ريسك هاي بهداشتي، از شناسايي تا تعريف اقدام كنترل فني - مديريتي براي همكاران مشخص شدکه چه كاركناني در چه مشاغلي، با چه عامل زيان آوري و به چه مقدار، برخورد بيش از حد داشته و منابع انتشار عامل زيان آور، چه تجهيزاتي و يا در چه تاسيساتي است. شكل -1 نتايجي را كه بايد از پيروي اين راهبرد حاصل شود، مشخص کرده است. در حال حاضر، وحدت رويه به وجود آمده در نحوه شناسايي، ارزيابي مواجهه شغلي، تدوين برنامه و اجراي اقدام هاي كنترلي سبب شده است:
- صحت و دقت شركت ها در تعيين اولويت ريسك هاي بارز افزايش يابد.
- با شناسايي صحيح منابع انتشاردر اولويت، طرح و اجراي اقدام هاي كنترلي مورد نظر اثر بخش تر شود.
- هزينه هاي ناشي از اعمال سليقه در انجام اين مراحل بدون توجه به شناسايي اولويت ها و اندازه گيري هاي تكراري به مراتب كاهش يابد.
- گزارش هاي آماري قابل اطمينان باشد و شناسايي مشكلات و برنامه ريزي براي رفع آنها در مسير صحيح هدايت شود.
4- نكته ديگري كه باعث سرعت بخشي ودقت در عملكرد شده، آموزش توجيهي(بيش از 2800 نفر ساعت) همكاران بهداشت در مباحث تخصصي ابلاغي بود. به بيان ديگر همزمان با ابلاغ دستورعمل ها و راهنماها از سوي همكاران معاونت بهداشت صنعتي، اداره كل اچ اس اي و پدافند غيرعامل، آموزش هاي توجيهي مرتبط با مجموعه ابلاغ شده نيز ارائه شد.
5- يكي از چالش هاي مهم، شفاف نبودن دامنه تعامل ها، مسئوليت ها و وظايف متخصصان طب كار و مهندسان بهداشت شاغل در مديريت هاي اچ اس اي بود كه با تهيه، ابلاغ و اجراي مفاد سند معاينات شغلي، همچنين دستورعمل انجام معاينات شغلي در صنعت نفت، فرايند معاينات شغلي از بدو استخدام كاركنان در زمان انجام كا ر تا بازنشستگي تبيين شد.
6- به منظور به حداقل رساندن خطا و افزايش صحت و دقت گزارش هاي آماري و عملكردي شركت ها و همچنين اطمينان از ايجاد يكپارچگي و روند سيستمي در تهيه، بررسي و تجزيه و تحليل گزارش ها، طراحي برنامه نرم افزاري از طريق اينترانت با عنوان سامانه عملكرد بهداشت در دستور كار اداره كل اچ اس اي و پدافند غيرعامل قرار گرفت. اين مهم با مشاركت و تلاش پيگير همكاران طراحي و توسعه سيستم هاي وب، مديريت فناوري اطلاعات و ارتباطات شركت ملي نفت محقق شدكه بسيار جاي قدرداني و تشكر دارد. در حال حاضر با هماهنگي و مشاركت روساي بهداشت مديريت هاي اچ اس اي چهار شركت اصلي و همچنين همت و سرعت عمل مهندسان بهداشت شركت ها/ مناطق عملياتي/ طرح هاي زير مجموعه هر يك، اخذ گزارش هاي مرتبط با شاخص هاي بهداشت و عملكرد تخصصي بهداشت در دست بهره برداري قرار گرفته است.با ثبت اطلاعات تخصصي طراحي شده در اين سامانه، ضمن تقويت مديريت همكاران بهداشت دراثربخشي هر چه بيشتر طرح و اجراي برنامه هاي كنترل فني - مديريتي، امكان دسترسي لحظه اي به گزارش هاي درخواستي از هريك از چهار شركت اصلي و شركت ها/ مناطق/ طرح هاي زيرمجموعه نيز براي وزارت نفت و مديريت هاي ستادي اچ اس اي فراهم شده است. اين نرم افزار به طور مرتب در حال توسعه است، اجرايي شدن طراحي بخش هاي مرتبط با انجام فرايند معاينات شغلي (مشترك با سازمان بهداشت و درمان)، اخذ نتايج معاينات، گزارش هاي عملكردي سيستم مديريت بهداشت و تحليل آنهادر دست اقدام قرار دارد.اين مهم به همت همكاران سازمان بهداشت و درمان بخصوص مراكز طب كار، مراحل نهايي را تا زمان بهره برداري طي مي كند. پيش بيني مي شود، با ايجاد ارتباط تعريف شده ميان سامانه عملكرد بهداشت و نرم افزار بهبان (مطابق با الزام هاي سند معاينات شغلي)، انجام معاينات شغلي به سهولت و هر چه تخصصي تر انجام شود.
7-از سوي ديگر با بهره گيري از تسهيلات سامانه عملكرد بهداشت، اين قابليت دربرنامه ريزي مديريت اچ اس اي و پدافند غير عامل وزارت نفت ايجاد شده تا ضمن شناسايي چالش هاي اصلي، با تعيين وضع موجود و بهبود روش هاي جاري، وضعيت عملكرد مهندسي بهداشت صنعت نفت را درافق1400 ترسيم کند و اطلاعات مورد نظر براي پايش دقيق سلامت شغلي كاركنان در اختيار طب صنعتي و نتايج پايش سلامت ايشان نيز از طريق سامانه در اختيار واحدهاي بهداشت شركت/ منطقه/ طرح ذي ربط قرار گيرد تا ضمن سرعت بخشي در انجام فرايند معاينات شغلي كاركنان، مهندسان بهداشت نيز از اثربخشي اقدام هاي كنترل مهندسي انجام شده اطمينان يابند. اميد است با استمرار اين روند، صنعت نفت، همچنان با تداوم حذف مواجهه كاركنان با عوامل زيان آور بيش از حد مجاز، در ايجاد محيط هاي كاري سالم پيشرو بوده و سلامت شغلي كاركنان خدوم اين صنعت عظيم را تضمين کند.