جایگاه ویژه مادران و زنان در معارف اسلامی
در میان گل واژه ها کمتر واژه ای را می یابیم که زیباتر، مقدس تر و عمیق تر از گل واژه «مادر» باشد. در کشور عزیز ما روز ولادت حضرت زهرا(س) را به عنوان روز زن و روز مادر برگزیده اند تا انسان ها در این روز نهایت تشکر و سپاس خود را به پیشگاه مقدس مادر ابراز کنند. به راستی چه گزینش زیبا و معناداری چراکه حضرت زهرا(س) یگانه یادگار پیامبر اسلام(ص) همان گونه که در همه ابعاد انسانى الگو است، در زمینه «مادرى» نیز الگو است. او مادر حسن و حسین (علیهم السلام) دو امام معصوم و دو اختر فروزان آسمان ولایت و دو نمونه عالى انسانیت است. او مادر زینب و ام کلثوم(س) دو بانوى قهرمان و ارزشمند و دو انسان والا و جهادگر در همه عرصه های زندگى است. به همین مناسبت در این مطلب برآنیم تا نظر شما را به شمه ای از مقام مادر از دیدگاه معارف اسلامی جلب کنیم.
آثار نیکى و بدى به مادر
یکى از امورى که در رابطه با مادر از امور قطعى است و تجربه نیز آن را تایید می کند آثار وضعى رفتار با مادر است که اگر نیک باشد، آثار وضعى و پاداش بسیار نیک خواهد داشت و اگر بد باشد داراى کیفر سخت و ناهنجار خواهد شد بر همین اساس باید توجه داشت که منظور از احترام به مادر، احترام ظاهرى و خشک و خالى نیست بلکه علاوه بر آن باید به او احسان داشت و از هرگونه آزاررسانى به او پرهیز کرد. وقتى که آیات قرآن را در رابطه با پدر و مادر مورد بررسى قرار می دهیم، می بینیم در 13 مورد از احترام به پدر و مادر سخن به میان آمده که شش مورد آن با تعبیر «حسن و احسان» به آنها عنوان شده است. در مورد آزار پدر و مادر خداوند از کمترین اظهار ناراحتى آنها با صراحت می فرماید: «و لاتقل لهما اف، به آنها اف نگو». امام صادق(ع) در شرح این آیه فرمود:«اگر چیزى کمتر از اف (براى اظهار ناراحتى) وجود داشت، خدا از آن نهى می کرد». پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود: «دو کار است که خداوند در همین دنیا کیفر آن را به صاحبش می رساند و مجازات زودرس دارد، ظلم و تجاوز، آزردن پدر و مادر». آن حضرت همچنین فرمود: «سوگند به خداوندى که مرا به پیامبرى برانگیخت. انس یک شب مادر با تو از یک سال جهاد در راه خدا بهتر است». پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود: «بترسید و بپرهیزید از اینکه عاق پدر و مادر و مورد خشم آنها قرار گیرید زیرا بوى بهشت از هزار سال راه به مشام می رسد ولى این بوى خوش به مشام چنین کسى نمی رسد». همچنین فرمود: «از سوى خداوند به کسى که نسبت به پدر و مادر نامهربان است، گفته می شود هر کار نیک انجام می دهی، بده ولى به خاطر بی مهری به پدر و مادرت تو را نمی آمرزم، ولى به نیکى کننده به پدر و مادر گفته می شود هر کار می کنی انجام بده، ولى من به زودی تو را می بخشم». پاداش و کیفر نیکى و بدى به پدر و مادر در دنیا و آخرت از امور قطعى است و از آیات قرآن و روایات بسیار که از پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) نقل شده این مطلب به قدرى روشن است که از بدیهیات به شمار می آید. پاداش نظر مهرانگیز به پدر و مادر به قدرى عظیم است که پیامبر اکرم(ص) در سخنى فرمود: «هر فرزند نیکوکارى که با نظر مهرانگیز به پدر و مادرش می نگرد، خداوند براى هر نگاه او پاداش یک حج شایسته به او خواهد داد. حاضران از آن حضرت پرسیدند: گرچه فرزند در یک روز صدبار این گونه به پدر و مادرش بنگرد، آن همه پاداش را دارد؟ «پیامبر(ص) در پاسخ فرمود: آرى خداوند بزرگ تر و پاک تر است.»
نشانه های احترام
با صراحت باید گفت هر قدر درباره عظمت مقام و حق مادر بگوییم، کم گفته ایم. در یک مرحله مادر حق حیات بر انسان دارد؛ بنابراین باید تا سر حد امکان حق او را شناخت و از او قدردانى و تجلیل کرد. براى اینکه باز با حق عظیم مادر و اوج مقام او از دیدگاه اسلام بیشتر آشنا شویم، روایات زیر را دنبال کنید:
1ـ مسلمانان مشغول طواف کعبه بودند. شخصى مادر سالخورده اش را بر دوش گرفته و او را در میان ازدحام جمعیت طواف می داد. او پیامبر(ص) را در میان طواف کنندگان دید پس از طواف به آن حضرت عرض کرد: آیا با
این کار حق مادرم را ادا کردم؟ پیامبر(ص) فرمود: نه، حتى این کار دشوار تو نمی تواند یکى از ناله های او هنگام وضع حمل را جبران کند.
2ـ حضرت امام باقر(ع) فرمود: «موسى بن عمران(ع) در مناجات خود با خدا عرض کرد: مرا سفارش و موعظه کن، خداوند سه بار به او فرمود: تو را به رابطه و یاد خودم سفارش می کنم. حضرت موسى(ع) عرض کرد: باز مرا موعظه کن. خداوند دو بار به او فرمود: تو را به نیکى به مادرت سفارش می کنم و یک بار فرمود: تو را به نیکى به پدرت سفارش می کنم». بعضى از صاحب نظران از این عبارت چنین استفاده کرده اند که اگر نیکى به پدر و مادر را سه بخش کنیم، دو بخش آن از آن مادر است.
3 - در سیره پیامبر گرامى(ص) اسلام آمده است: «آن بزرگوار سال ها بعد از وفات حضرت خدیجه(س) به عنوان حق شناسی از او به دوستان او محبت می کرد. روزى پیرزنى را فوق العاده مورد عطوفت قرار داد و به او احسان مضاعف کرد. عایشه از علت آن همه عنایت مخصوص پرسید. پیامبر(ص) در پاسخ فرمود: همانا نیکو نگه داشتن سابقه و وفادارى به خاطرات گذشته از نشانه های ایمان است».
4ـ حلیمه سعدیه که چند ماهى به پیامبر(ص) در دوران شیرخوارگى شیر داده بود و به عنوان مادر رضاعى پیامبر(ص) محسوب می شد، پس از گذشت سال ها بر اثر قحطى و گرسنگى به مکه آمد و تقاضاى کمک کرد. پیامبر اکرم(ص) به پاس حق شناسی و احترام به مادر رضاعى خود از اموال حضرت خدیجه(س) با کسب رضایت او چهل شتر و گوسفند به حلیمه سعدیه داد و او را با خشنودى بدرقه کرد.
نظیر این مطلب در مورد بانویى به نام «ثویبه» نقل شده که او در دوران شیرخوارگى پیامبر(ص) چند روزى به آن حضرت شیر داد. پیامبر(ص) وقتى که به مقام نبوت رسید، به خاطر محبت های «ثویبه» در دوران شیرخوارگى به او احسان می کرد. در مدینه براى او که در مکه می زیست، لباس و هدایاى دیگر می فرستاد.
«ثویبه» در سال هفتم هجرت از دنیا رفت، پیامبر(ص) از وفات او غمگین شد، آن بزرگوار از آن پس به یاد محبت های «ثویبه» به خویشان او محبت و نیکى می کرد و براى آنها نان و غذا می فرستاد و به این ترتیب از زحمت های اندک گذشته او حق شناسی و قدردانى می فرمود.
حقیقت این است که هیچ کس بعد از پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) مانند مادر بر گردن انسان حق ندارد و انسان باید کمال حق شناسی و قدردانى را نسبت به مادر داشته باشد؛ بنابراین یکى از مسوولیت هاى سنگین و مهم آن است که انسان با عناوین مختلف و شیوه های گوناگون از مادر تجلیل و احترام کند و خشنودى او را به دست آورد تا شاید یکى از هزار زحمت خالصانه او را جبران کرده باشد.
امامان معصوم(ع) به قدری نسبت به رعایت احترام به مادر حساس بودند که روایت شده از حضرت امام سجاد(ع) سوال شد: با اینکه شما از نیکوکارترین انسان ها هستى, چرا با مادرت در یک کاسه غذا نمی خوری؟ با توجه به اینکه مادرت دوست دارد با تو در یک کاسه غذا بخورد؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: از این رو دوست ندارم دستم به لقمه ای پیشى گیرد که چشم مادرم به دیدن آن پیشى گرفته است، آنگاه نسبت به مادر بی مهر شوم.
حضرت زهرا (س) تجسم عالی ترین مفاهیم انسانی و اسلامی درباره زن
این زندگی کوتاه 18 ساله یا اندکی بیشترِ این بزرگوار یک چنین ماجرایی دارد که ماجرای مهمی است. آن حضرت، تجسم عالی ترین مفاهیم انسانی و اسلامی در مورد زن است که به اینها باید توجه کرد؛ درس فاطمه زهرا بیشتر این موارد است. برخی از مفاهیم اسلامی مفاهیم اختصاصی است، مثل مادری، همسری، کدبانویی، تربیت فرزند؛ در همه اینها اوج قله تصور، حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است. در عرصه تربیت فرزند، در عرصه همکاری با شوهر، در عرصه های مشترک و در آن چیزهایی که بین زن و مرد مشترک است، مثل بندگی خدا، وضعیت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) یک وضعیت فوق العاده اعجاب انگیز و مهم است. امام حسن مجتبی (سلام الله علیها) می گوید شب جمعه تا صبح مادرم بیدار بود، عبادت می کرد، هر وقت صدای او را شنیدم، دیدم برای دیگران دارد دعا می کند؛ صبح گفتم مادر! برای دیگران دعا کردی، برای خودت دعا نکردی؛ فرمود پسرم! اَلجارَ ثُمَّ الدَّار؛ این درس است. در قضیه [نزول سوره ی] هل اَتی [آمده است که] «اِنَّما نُطعِمُکُم لِوَجهِ الله»؛ من این را به عنوان یک درس برای امت اسلامی، برای جامعه اسلامی، برای جمهوری اسلامی تلقی می کنم که کار با اخلاص انجام بگیرد. حسن بصری که از زهاد ثمانیه معروف است و زاویه هم دارد با اهل بیت، می گوید که «ما کان فی هذه الامة اعبد من فاطمة کانت تقوم حتی تورم قدماها».(۳) معنای این تعبیر «ما کان اعبد من فاطمة» این نیست که شبیه او و به اندازه او تعدادی وجود داشتند؛ نه، در تعبیرات عربی معنایش این است که هیچ کس در امت، مانند او نبود از لحاظ عبادت. این را حسن بصری می گوید؛ حسن بصری دوران فاطمه زهرا را درک نکرده، اما اینکه این طور قاطع این حرف را می زند، نشان می دهد این جزو مسلمات و متواتراتی بوده است که در آن زمان وجود داشته است.اینکه وظیفه عبادت، بعد وظیفه امربه معروف و مجاهدت، یعنی حضور در آن میدان عجیبی که بنا بود سرنوشت امت اسلام در آن میدان تعیین بشود و آن حضور طوفانی عجیب فاطمه زهرا(س) با آن خطبه های عجیب. نقشه جامع هویت زن در منطق اسلام این است؛ مادر خوب، همسر خوب، مجاهد فی سبیل الله، در عین حال کدبانو، مدیر خانه و در عین حال عابد و بنده خدای متعال و در نهایت، فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نشان داد که زن می تواند به رتبه عالی عصمت برسد که اینها خصوصیات این بزرگوار است.
بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در ارتباط تصویری با مداحان در تاریخ 15/۱۱/1399