کاهش 30 درصدی عوامل زیان آور صدا در محیط های صنعتی
مشعل از اهداف اصلي علم بهداشت صنعتي، مطالعه شرايط كار از جمله بررسي و شناسايي عوامل زيان آور محيط كار و مواجهات شغلي شاغلان، برنامه ريزي و اجراي اقدامات پيشگيرانه وكنترل مواجهات شغلي مهم و در نهايت حفظ و ارتقای سلامت كاركنان و ايجاد محيط كار سالم است.
در محيط هاي كار با توجه به فرايندهاي طراحي شده براي انجام يك فعاليت، عوامل مختلفي وجود دارد كه هر یک با توجه به ماهيت خود، مي توانند براي كاركنان خطرها و زيان هاي جبران ناپذيري را ايجاد کنند. عوامل ياد شده در گروه هاي زيان آور فيزيكي، شيميايي، ارگونوميكي، بيولوژيكي و رواني تقسيم مي شوند. از ميان عوامل زيان آور فيزيكي محيط كار، صدا به عنوان بارزترين عامل شناخته شده و امروزه سر و صدا يكي از مشكلات عمده مرتبط با صنايع به شمار می رود. معاونت بهداشت صنعتی اداره کل اچ اس ای وزارت نفت، گزارشی درباره میزان کنترل صدا درمحیط های صنعتی انجام و اقدام های مؤثر بر کاهش افت شنوایی را مورد بررسی قرار داده است. شکیبا بختم،کارشناس ارشد بهداشت صنعتی این معاونت، توضیحاتی ارئه کرده است که می خوانید.
نواحي صنعتي، محل هايي پر سر و صدا هستند که همين امر، مشكلات زيادي را براي سلامت و ايمني افراد به وجود می آورد. مشكلات «کم شنوايي وكري شغلي»، يكي از اثرات ناشي از مواجهه با سر و صداي بيش از حد مجاز است.
در این زمینه، معاونت بهداشت صنعتی اداره کل اچ اس ای وزارت نفت، گزارشی از میزان کنترل صدا در محیط های صنعتی ارائه کرده و تاثیر صدا بر انسان را از چند جنبه بهداشتي مورد بررسی قرار داده که عبارتند از: صدمه به دستگاه شنوايي، تداخل با مكالمه، صدمه بر اندام بينايي، آسیب به سيستم تعادلي، ناراحتي اجتماعي، اثرات عصبی، تاثیرگذاری بر الكتروليت ها، اثرات جانبي، اثرات روانی، اثرات فيزيولوژيك عمومي و اثرات ذهنی. شکیبا بختم،کارشناس ارشد بهداشت صنعتی این معاونت توضیح می دهد: صدمه به دستگاه شنوایی، افت موقت یا دائم شنوایی را به همراه دارد، ضمن آنکه فركانس هاي حدود مكالمه (100-2000 هرتز) مي تواند ارتباط بين افراد را از طريق كلامي مختل سازد. تاثیر صدا بر اندام بینایی باعث می شود که در مواجهه با صدا، كنترل تطابق و تعقيب اشيا به هم بخورد و عكس العمل به نور كم شود. صدا بر سیستم تعادلی نیز تاثیر گذار است و باعث گيجي، تهوع و اختلال در راه رفتن می شود.
به گفته وی، آسیب های ناشی از صدا آثار اجتماعی نیز به همراه دارد که تاثیر بر کیفیت خواب، روابط اجتماعی و خانوادگی از آن جمله هستند؛ البته صدا اثرات عصبی نیز در پی دارد و بر دستگاه گوارش و ایجاد اختلالات و حتي دردهاي شكمي، ترشح زیاد اسيد معده و تشديد بيماري هاي مرتبط اثر می گذارد.
بختم می افزاید: اثر صدا بر الكتروليت ها به این صورت است که روي نگهداري سديم در ادرار نقش محدود كننده داشته، ضمن آنکه در تطابق بدن با گرما نیز نقش منفي دارد. از اثرات جانبی صدا می توان به کاهش راندمان کار و افزایش ریسک حوادث اشاره کرد که تحریک پذیری و اختلالات روانی از اثرات روانی آن به شمار می رود.
وی در باره آثار فيزيولوژيك عمومي صدا نیز اظهار می کند: صدا باعث تحريك عصبي شده و ضربان قلب، فشار خون، مصرف اكسيژن و تعداد تنفس را افزايش می دهد و اين تغييرات بر عملكرد دستگاه هاي بدن اثر نامطلوب دارد. بختم، همچنین درباره تاثیر صدا بر ذهن افراد و آثار آن می گوید: تاثیر صدا بر ذهن افراد در محیط کار و در اجتماع بیرون از این محیط، يكسان نیست و افراد مختلف از نظر اثرات رواني و عصبي به صورت يكسان تحت تاثير قرار نمي گيرند، بنابراین ممكن است يك صداي واحد براي بعضي افراد قابل تحمل و براي ديگران آزار دهنده باشد.
وی تاکید می کند: در مراحل اوليه مواجهه بيش از حد مجاز با صدا، علایم موقتي افت شنوايي (مانند وزوز گوش ها، احساس صداي زنگ درگوش، خستگي بيش ازحد و ...) عارض و سپس افت دائمي شنوايي از فركانس هاي بالا آغاز مي شود. باتوجه به اينكه افت شنوايي در اين مرحله، تاثيري بر دامنه شنوايي شاغلان ندارد، براي فرد محسوس نیست. بنابراين مرحله آغازين تاثيرپذيري بسيار مهم بوده و چشم پوشي از علائم موقت، بسيار خطرناك است.
به منظوركنترل مؤثر صدا، اندازه گيري درست ميزان صدا براساس روش هاي استاندارد و ارزشيابي آن با معيارهاي پذيرفته شده، ضروري است. پايش كاركنان به منظور تعيين ميزان مواجهه با صدا، متشكل از دو بخش پايش محيط كار و پايش فردي است. پايش محيط كار معمولاً در مرحله اول انجام مي شود و در صورتي كه تراز صدا از 85 دسي بل بيشتر باشد و فرد در محيط هاي كاري با تراز صداي متفاوت كار كند، پايش مستمر شاغلان در يك شيفت كاري با استفاده از دزيمتري الزامي است.
روش هاي كنترل صدا
در كنترل صدا، روش هاي متفاوتي براي حذف يا كاهش مواجهه افراد با صداي تراز 85 دسي بل يا بيشتر وجود دارد؛ اما به كارگيري روش هاي كنترل مهندسي، اولين و مهم ترين روش است. كنترل هاي مهندسي به معني انجام تغييرات در فرايند و جابه جايي تجهيزات يا اعمال تغييرات در منبع توليد صدا يا مسير انتقال آن به شمار می رود، به گونه ای كه تراز صدا در منطقه شنوايي کارکنان به زير 85 دسي بل كاهش می يابد.
بختم، کارشناس ارشد بهداشت صنعتی اداره کل اچ اس ای وزارت نفت با اشاره به دسته بندی کنترل مهندسی صدا می گوید: کنترل مهندسی صدا، به کنترل در منبع تولید صدا، كنترل در مسير انتشار صدا وكنترل در محل دريافت كننده صدا دسته بندی می شود. وی ادامه می دهد: كنترل صدا بايد از طراحي دستگاه شروع شود؛ اما در كاربرد، مي توان از روش ها و دستگاه هايي استفاده کرد كه داراي منابع صوتي ضعيف تري بوده يا وسايل كنترل صدا قبلاً روي دستگاه نصب شده باشد، به طور مثال استفاده از سامانه هاي هيدروليكي به جاي پنوماتيكي و ضربه اي در پرس ها، از اين روش هاست؛ اگرچه شركت ها تمايل به ساخت دستگاه هايي با صداي كمتر دارند؛ اما در بسياري موارد مي توان صداي دستگاه هاي در حال كار را با تغييراتي در ساختمان آنها، اصلاح چگونگي كار دستگاه، عيب يابي و همچنين كشف علت هاي ايجاد يا تشديد صدا، انتخاب صحيح دستگاه متناسب با فرايند توليد، نگهداري صحيح دستگاه ها و جايگزيني تجهيزات معيوب، مكان يابي، انتخاب مناسب محل و نحوه استقرار دستگاه، سرعت عملياتي مناسب، محصور كردن تجهيزات مولد صداي زيان آور، ميراكننده ها (Damping) و عايق ارتعاش، كنترل کرد. بختم اظهار می کند: جلوگيري از انتقال يا انتشار صدا اصولاً مبتني بر دو خاصيت جذب صوت در محيط انتشار و عايق بندي (ايزولاسيون) صوت براي جلوگيري از عبور صوت است. روش هاي اصلي كنترل صدا در مسير و محيط انتشار عبارت است از: مجزا کردن منابع اصلي صدا از ساير منابع، جداسازي بخش هاي پر صدا از ساير بخش ها، كنترل صدا مبتني بر جذب صدا، كنترل مبتني بر ايزولاسيون صوتي و بهره گيري از موانع صوتي، مافلر و سايلنسر های کمپرسور هوا و استفاده از جاذب هاي صوتي مناسب.
وی می گوید: در خصوص كنترل در محل دريافت كننده صدا باید گفت که حفاظت فردي از دستگاه شنوايي، همواره یک راه حل كمكي يا موقت توام با موفقيت است. اين تكنيك، ترجيحاً براي ساعاتي كه افراد با بيشترين تراز فشار مواجهه داشته باشد يا در زماني كه سامانه هاي كنترل صدا به طور موقت از كار افتادهاند، مجاز شمرده مي شود. در صورتي كه کارکنان مجبور باشند براي طول شيفت كاري و به طور هميشگي از وسايل حفاظت شنوايي استفاده کنند، مشكلاتي مانند عوارض پوستي (به دليل حساسيت در پوست) يا عوارض مجراي شنوايي را به دنبال خواهند داشت.
انتخاب و استفاده از وسايل حفاظت شنوايي با توجه به ماهيت فرايند صنعتي، نوع صداي محيط كار، مدت زمان مواجهه و خصوصيات فيزيكي فرد در مواجهه از سوی متخصصان بهداشت صنعتي به عنوان آخرين راهكار كنترل صدا صورت مي گيرد.
بختم با بیان اینکه كنترل هاي اداري راهكاري ديگر در كنترل صدا به شمار می رود، ادامه می دهد: در كنترل اداري به عنوان مثال، انجام تغييرات در زمان بندي كار يا عملياتي كه ميزان مواجهه با صدا را كاهش دهد، تعريف مي شود. روش هاي كنترل مهندسي و اداري بايد كاربردي و اثربخش بوده و مواجهه با صدا را حذف كرده يا به زير حد مجاز كاهش دهد.
در مراقبت هاي سلامت محور شنوايي، به محض شناسايي شاغلاني كه به مدت 8 ساعت در محيط هاي كاري با تراز صداي 85 دسي بل يا بيشتر مواجهه دارند، واحد بهداشت بايد برنامه حفاظت شنوايي را در دستور كار قرار دهد.
سرپرستان وكاركنان در مواجهه با صدا بايد در مورد اثرات نامطلوب صدا و چگونگي پيشگيري از افت شنوايي ناشي از صدا آگاهي لازم را داشته و موضوع را بخوبي درك كنند. افراد در مواجهه با صداي بيش از 85 دسي بل يا بيشتر، بايد به منظور پيشگيري از افت شنوايي دائمي و پيشرونده، اقدامات پيشگيرانه را به نحو مناسب و اثر بخش انجام دهند.
این کارشناس ارشد بهداشت خاطرنشان می کند: بررسي گزارش هاي به دست آمده از اطلاعات ثبت شده در سامانه مديريت عملكرد بهداشت نشان می دهد كه در صنعت نفت، طي سال هاي 1397 تا 1400، صدا يكي از مهم ترين عوامل زيان آور فيزيكي بوده است. همچنين با توجه به آمار اخذ شده از سامانه، در اين مدت به طور ميانگين، سالانه بيش از 30 درصد از آمار افراد در معرض، كاهش پيدا كرده كه این امر بیانگر اقدامات كنترلي موثر برای كاهش صداي بالاتر از حد مجاز است.
در پایان بايد گفت که ارتقای كيفي و كمي كنترل ريسك هاي بهداشتي و مواجهات شغلي، بويژه براي عامل صدا يكي از برنامه هاي اصلي معاونت بهداشت وزارت نفت است. همچنين در اين برنامه 4 ساله (1401-1404)، به ازای هر سال افزايش، 20 درصد اقدامات كنترلي کاهش صدا نسبت به سال قبل به عنوان هدف در نظر گرفته شده است.
بی تردید تحقق چنین هدفی درمعاونت بهداشت وزارت نفت می تواند درارتقای سلامت بهداشت و روان کارکنان آن، بویژه افرادی که درمحیط های صنعتی همچون پالایشگاه ها فعالیت می کنند، تاثیری بسزا داشته، به طوری که این تاثیر مطلوب، درخانواده و اجتماع بیرون از آن قابل مشاهده باشد.