نگاهی به سهم داخلی و خارجی ایران در بازار بزرگ پتروشیمی
تکمیل زنجیره ارزش متانول در دستور کار قرار گرفت
مشعل متانول سومین ماده شیمیایی پرمصرف در جهان است که کاربرد زیادی در صنایع پایین دستی پتروشیمی از جمله رنگ، داروسازی، سموم کشاورزی، سوخت پاک و غیره دارد و ایران یکی از چند کشور اصلی تولیدکننده متانول است. برنامه ريزي براي ايجاد ارزش افزوده از تولید متانول و مازاد آن در صنعت پتروشيمي، يکي از موضوع هاي مهم در سال هاي اخير بوده است. هم اکنون نزدیک به 7 ميليون تن متانول در بازار پتروشيمي ايران توليد مي شود و قرار است تا پنج سال آينده اين مقدار با بهره برداري از تعداد قابل توجهي از طرح هاي متانول به 25 ميليون تن در سال برسد. بيش از 60 درصد توليد مجتمع هاي پتروشيمي با محوريت اوره و متانول فعال هستند که بخش زيادي از آن هم صادر مي شود.
می توان گفت اين ميزان از توليد متانول مي تواند شرايط انحصاري در تعيين قيمت در بازارهاي جهاني براي ايران به همراه داشته باشد، اما موضوع مهم اين است که اين بخش از صنعت پتروشيمي همان نقطه ضعف يا همان خام فروشي در صنعت پتروشيمي است که بايد زودتر براي آن برنامه ريزي اصلاحي صورت گيرد. در دولت سیزدهم این
موضوع بررسی و رفع چالش های تولید متانول در دستور کار قرار گرفته و در جلسات مختلفی دیدگاه های مدیران مجتمع های تولیدی شنیده شده و مسئولان این صنعت به دنبال اصلاح شرایط هستند.
چالش متانول سازها در دستور کار اصلی
چندی قبل مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران جلسه جداگانه ای را با مدیران عامل هلدینگ های بزرگ صنعت پتروشیمی برگزار کرد تا از نزدیک دیدگاه ها و موارد مهم مورد نظر آنها را بشنود و یکی از مهم ترین موضوع های مطرح شده، چالش تامین خوراک و چالش های مرتبط با مجتمع های متانول بود. مرتضی شاهمیرزایی، همچنین جلسه جداگانه ای با تولیدکنندگان متانول کشور برگزار کرد تا مباحث مرتبط با این گروه را به شکل مجزا مورد بررسی قرار دهد. شاهمیرزایی تاکید کرد که درخواست ها و چالش های مجتمع های تولیدکننده متانول با جدیت پیگیری می شود و تا حصول نتیجه در دستور کار قرار می گیرد.
شاهمیرزایی با تأکید بر صیانت شرکت ملی صنایع پتروشیمی از تمام مجتمع های پتروشیمی به ویژه تولیدکنندگان متانول و طرح های پتروشیمی اظهار کرد: مشکلات و درخواست های تولیدکنندگان متانول با جدیت و با همکاری انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی پیگیری می شود و تا حصول نتیجه در دستور کار قرار می گیرد.
وی با بیان اینکه اساس و ماهیت شرکت ملی صنایع پتروشیمی رگلاتوری، سیاست گذاری و حمایت از صنعت پتروشیمی است، افزود: دغدغه های متانول سازها در زمینه نرخ خوراک و بهای یوتیلیتی ها باید بررسی دقیق و کارشناسی شود تا تصمیم گیری ها و سیاست های اجرایی آتی مبتنی بر مستندات باشد. مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ادامه داد: تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صنایع پایین دستی با هدف فاصله گرفتن از مقوله خام فروشی در این حوزه باید از سوی شرکت های متانولی مورد توجه قرار گیرد و در این مسیر استفاده از ظرفیت های موجود در داخل و توان شرکت های دانش بنیان می تواند به رفع نیازهای بسیاری از طرح های توسعه ای منجرشود.
احمد مهدوی ابهری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی با اشاره به مهم ترین چالش های شرکت های تولیدکننده متانول اظهار کرد: هم اکنون بحث قیمت خوراک و یوتیلیتی، از مهم ترین مشکلاتی است که تولیدکنندگان متانول با آن رو به رو هستند و از مقام های مسئول درخواست داریم با توجه به قیمت کنونی متانول، مساعدت های لازم را برای متناسب سازی قیمت خوراک تولیدکنندگان معمول کنند.
در پایان این هم اندیشی مقرر شد مدیریت کنترل تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی با همکاری انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی در زمان مشخصی، گزارشی مبسوط و دقیق درباره متانول برای ارائه به معاونت برنامه ریزی وزارت نفت تهیه کند.
بر اساس این گزارش، با توجه به ميزان توليد متانول و پروژه هاي در حال اجرا و در آستانه بهره برداري متانول، حالا شرکت ملي صنايع پتروشيمي تصميم گرفته تا زنجيره ارزش متانول را ايجاد کند و با انتقال آن به بخش هاي ديگري از کشور پروپيلن و چرخه بعدي آن را توليد کند. حسن عباس زاده، مدیر برنامه ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی هم چندی قبل اعلام کرد که تمرکز برنامه هفتم و هشتم توسعه اضافه شدن برخی از طرح های زنجیره ای است و گفت: البته تغییر در طرح های برنامه هفتم (۱۴۰۶) زیاد میسر نیست، اما طرح های برنامه هشتم قابل تغییر هستند تا زنجیره را تکمیل و نیمه خام فروشی را جبران کنیم تا ارزش افزوده بیشتری ایجاد و از واردات که هم اکنون ۱.۵ تا ۲ میلیارد دلار است، بی نیاز شویم. عباس زاده ظرفیت کنونی تولید متانول را ۱۴ میلیون تن عنوان کرد و با بیان اینکه از این مقدار تنها ۴۰۰ هزار تن در کشور مصرف می شود، افزود: ان شاء الله با طرح های ام.تی.پی تا پایان برنامه هفتم توسعه چهار میلیون تن و تا پایان برنامه هشتم توسعه ۱۴ میلیون تن متانول را در زنجیره داشته باشیم.
لزوم تکمیل زودهنگام زنجیره متانول
تولید متانول، فرایندی است که نیاز به کاتالیست های اختصاصی مربوط به خود دارد و در سال های گذشته که تحریم های همه جانبه و مستقیم علیه صنعت پتروشیمی برقرار شده، بسیاری از کاتالیست های مورد نیاز صنعت پتروشیمی و متانول سازها هم تحت تحریم قرار داشتند. با این حال صنعت پتروشیمی این چالش و تهدید را تبدیل به یک فرصت برای بومی سازی دانش فنی تولید این کاتالیست ها کرد و امروز بسیاری از کاتالیست های سنتز متانول از سوی شرکت های مختلف تولید می شوند. شرکت پژوهش و فناوري پتروشيمي در چند سال اخير تلاش هاي گسترده اي در زمينه تجاري کردن کاتاليست هاي پرکاربرد و راهبردي صنعت پتروشيمي داشته است که قرارداد تامين کاتاليست توليد متانول بين شرکت و پتروشيمي سبلان، يکي از نمونه هاي اين موفقيت بوده است و این جریان بومي و تجاري کردن همه کاتاليست هاي راهبردي درصنعت پتروشیمی ادامه دارد.
به این جهت می توان گفت که صنعت پتروشیمی ایران و محصولات متانول آن همچنان با وجود تحریم ها می توانند در صدر بازار رقابتی منطقه و آسیا قرار داشته باشد. آسیا- پاسیفیک و منطقه خاورمیانه و آفریقا دو بازار بزرگ تولیدکنندگان و خریداران متانول جهان هستند، اما همچنان خاورمیانه و ایران یکی از بزرگترین بازارهای تولیدکننده متانول هستند و چین و هند به عنوان دو کشور بزرگ متقاضی واردات متانول، به خاورمیانه بسیار وابسته هستند. از آنجا که خوراک دریافتی در صنعت متانول تاثیر زیادی بر بهای تمام شده آن دارد، دسترسی آسان تر به گاز برای کشورهای حوزه خاورمیانه از جمله ایران یک مزیت رقابتی محسوب می شود.
صنعت پتروشیمی ایران درهمسویی با مدیریت بازار داخل و خارجی خود از چند سال گذشته تکمیل زنجیره ارزش تولید را آغاز و همزمان توسعه صنایع پایین دست متانول را در بخش های مختلف از جمله در منطقه محروم اسلام آباد غرب شروع کرده است. موضوع توسعه نامتوازن صنعت پتروشیمی در سال های گذشته به عنوان یکی از چالش های اصلی این صنعت مطرح بوده است. در گذشته شاهد تمرکز بر تولید اتیلن و متانول و صدور مجوزهای مجتمع های پتروشیمی بدون بررسی های کارشناسی بوده ایم؛ مجوزهایی که تا امروز هنوز بسیاری از آنها سرنوشت مشخصی ندارند. مسئله قابل توجه این است که صنعت پتروشیمی در جهت حفظ بازار و تمامیت حضور خود باید زنجیره ارزش را کامل کرده و به سمت کاهش خام فروشمی محصولات حرکت کند. در حال حاضر پروژه هایی برای تولید پروپیلن و پلی پروپیلن و ایجاد پارک های پتروشیمی برای تولید محصولات پایین دست در دستور کار قرار دارد. با توجه به اینکه متانول در میان محصولات پایه پتروشیمی جزو محصولات کم ارزش به حساب می آید، خام فروشی این محصول در بازار امروز دیگر توجیه اقتصادی ندارد و لازم است هر چه زودتر زنجیره ارزش این محصول در بازار داخلی و خارجی فعال شود.