صنعت پتروشیمی به دنبال تنوع در خوراک و اطمینان در تامین آن است
زنجیره های میانی و انتهایی تولید در اولویت
مشعل اگرچه صنعت پتروشیمی یکی از مزیت های اصلی و پردرآمد صنعت نفت است، اما مدیریت این بازار به خصوص در بخش داخلی و تامین خوراک یکی از مهم ترین موضوعات به خصوص برای آینده بازار است. توسعه همه جانبه صنعت پتروشیمی همراه با اشکالات و محدودیت هایی بوده که حالا و پس از حدود سه دهه، عوارض و زمینه های این مشکلات به خوبی قابل مشاهده و بررسی هستند. اینکه آیا این تعداد مجتمع پتروشیمی در گستره کشور و به شکل مجتمع یا پراکنده کارشناسی شده و اقتصادی است و اینکه آیا مجوزهای قابل توجه تنها در حوزه متانول آن هم در یک دوره درست بوده است یا نه؟ بسیاری از پرسش هایی از این دست که در مورد تامین خوراک مجتمع های جدید مطرح می شود همه و همه ما را به یک موضوع می رساند و آن هم مدیریت بازار پتروشیمی و تامین خوراک و بازار مصرف داخلی و خارجی است. در این میان موضوع مهم تکمیل زنجیره ارزش و کاهش جریان خام فروشی و حرکت به سمت صنایع پایین دستی، کلید حل مشکل و مسیری راهگشا خواهد بود؛ موضوعی که صنعت پتروشیمی در دولت سیزدهم آن به خوبی در پیش گرفته است.
سهم پتروشیمی ها از گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان، میعانات و نفتا به عنوان اصلی ترین خوراک ها برای مجتمع های پتروشیمی قابل توجه است و هر سال به میزان آن افزوده می شود. شکل ایده آلی که صنعت پتروشیمی برای توسعه متوازن و پایدار خود پیش بینی کرده، دسترسی به انواع خوراک های مایع و گاز است، اما با وجود منابع غنی نفت و گاز در کشور، بهتر است به جای خام فروشی یا سوختن بخش زیادی از گاز تولیدی در بخش صنعتی و خانگی، این سهم در صنعت پتروشیمی تبدیل به ارزش افزوده شود.
سبد خوراک پتروشیمی ها باید متنوع و مطمئن باشد
در حال حاضر، مجموع گازی که به عنوان خوراک و سوخت در اختیار صنعت پتروشیمی قرار می گیرد، بیش از 8.7 درصد مصرف روزانه کشور و معادل روزانه 62.5 میلیون مترمکعب است که از این میزان 43 درصد به عنوان خوراک و 57 درصد به عنوان سوخت مورد استفاده قرار می گیرد.همچنین طبق برآوردها با توجه به مجتمع های در حال ساخت، گاز مورد نیاز پتروشیمی ها در سال 1404 در حدود 153 میلیون مترمکعب در روز خواهد بود و با بهره برداری از طرح های جدید، این نیاز در سال 1405 روزانه به 163 میلیون مترمکعب خواهد رسید.
صنعت پتروشیمی به این نتیجه رسیده است که اجرای طرح های خوراک ترکیبی، سودآوری طرح های خوراک مایع را به مقدار خیره کننده ای افزایش می دهد. همچنین مهم ترین مزیت استفاده از این خوراک ها در طرح های جدید، ایجاد تنوع در سبد تولید محصولات، افزایش تاب آوری، تکمیل زنجیره های ارزش و جلوگیری از توسعه نامتوازن صنعت پتروشیمی است.حالا دیگر سال هاست مهم ترین مؤلفه توسعه صنعت پتروشیمی، در اختیار داشتن سبد متنوع و مطمئنی از انواع خوراک های مایع و گاز است و تا زمانی که خوراک کافی و پایدار وجود نداشته باشد، توسعه ای در صنعت پتروشیمی اتفاق نخواهد افتاد.
اگرچه با توسعه پارس جنوبی افزون بر افزایش تولید و عرضه سوخت و خوراک متان، دوره کمبود شدید خوراک اتان و میعانات گازی صنایع پتروشیمی هم به پایان رسیده است، اما نگاهی به وضعیت تولید مجتمع های زنجیره آروماتیک صنایع پتروشیمی نشان می دهد این واحدها در سخت ترین شرایط تحریم بدون کسری و کمبود خوراک میعانات گازی در حال تولید، تأمین نیاز داخلی و صادرات محصولات هستند. در حال حاضر وضع تولید در واحدهای الفینی و به دنبال آن مجتمع های مسیر خط اتیلن غرب، از ثبت رکوردهای جدید تولید حکایت دارد که این رکوردشکنی به دلیل توسعه پارس جنوبی و افزایش ظرفیت تولید و تأمین خوراک اتان در طول چند سال اخیر است.
موضوع تنوع خوراک پتروشیمی ها و تکمیل زنجیره ارزش و به تبع آن جلوگیری از خام فروشی محصولات پتروشیمی در دوره اخیر به شدت مورد توجه و ارزیابی قرار گرفته و مدیران به دنبال راهکارهایی در جهت منفعت بیشتر در این مسیر هستند. محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت چندی قبل در دیدار با هلدینگ های پتروشیمی با تاکید بر اینکه نباید اجازه صادرات خوراک مورد نیاز زنجیره ارزش پتروشیمی صادر شود، گفت: موضوع کمبود خوراک تنها به کمبود تولید مربوط نمی شود. گاهی خوراک با حداقل ارزش صادر می شود، گاهی طرحی آماده نیست و خوراک تخصیص داده شده برای آن صادر می شود و گاهی ظرفیت خالی وجود دارد، اما باز صادر می شود که موضوع دوم بسیار بد است.
خجسته مهر افزود: باید سیاست هایی اتخاذ کنیم که اجازه صادرات به این خوراک داده نشود، البته خود پتروشیمی ها نیز باید در این زمینه همت کنند؛ گاهی خوراک بین مجتمعی از سوی یک پتروشیمی صادر می شود که این موضوع برای دیگری دردسرساز است.
وی درباره صدور مجوز ایجاد مجتمع های پتروشیمی اظهار کرد: همه صنعت نفت آمادگی همکاری برای ایجاد صنایع پایین دست را دارند، اما نخست باید ببینیم چه خوراکی در بازه ۱۰، ۲۰ ساله در دسترس است و بعد مجوز سرمایه گذاری صادر کنیم. نباید مجوزی صادر شود که بعدها سرمایه گذار را دچار چالش کند، اگر مجتمعی ایجاد شود که خوراکش فقط 5سال در دسترس است، ایجاد آن مجتمع معنایی ندارد و معاونت های برنامه ریزی شرکت ها نباید مجوز برای طرح هایی که خوراکش خیالی است، صادر کند.
وابستگی مجتمع های پتروشیمی به خوراک و محصول یکدیگر
مرتضی شاهمیرزایی، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران هم چندی قبل با تاکید بر اینکه رویکرد آینده نگر توسعه صنعت پتروشیمی، بازنگری در طرح های توسعه ای با تمرکز بر تکمیل زنجیره ارزش مبتنی بر منطق بهره گیری حداکثری از خوراک های اولیه و کشش بازارها برنامه ریزی شده است، گفت: در سنوات قبل با استفاده از منابع طبیعی و خام هیدروکربوری توسعه مناسبی در بالادست زنجیره ارزش پتروشیمی صورت گرفته و سهم بالای تولید محصولات پایه صنعت پتروشیمی نشان دهنده این موضوع است که در تولید محصولات پایه پتروشیمی توسعه کافی انجام شده است.
وی در خصوص چالش های پیش رو توسعه صنعت پتروشیمی اظهار کرد: پس از بررسی های کارشناسی ، مشخص شد صنعت پتروشیمی در حال حاضر با چالش هایی از جمله نبود توسعه کافی در بخش میانی و انتهای زنجیره های تولید نظیر زنجیره پروپیلن (به دلیل دسترسی نداشتن به فناوری و نبود جذابیت برای سرمایه گذاران) و همچنین نبود کفایت تولید محصولات میانی و نهایی مورد نیاز کشور مواجه است که در اثر عدم توسعه متوازن زنجیره ارزش، برخی محصولات مورد نیاز صنایع پایین دستی پتروشیمی به اندازه کافی در کشور تولید نمی شود و موجب شده این صنایع مجبور به واردات این محصولات باشند.
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی با بیان اینکه بعضی از مجتمع های پتروشیمی که وابستگی زیادی از حیث خوراک و محصول به یکدیگر دارند، به صورت مجزا واگذار شده اند که منجر به تعارض منافع در برهه هایی از زمان می شود، ادامه داد: از طرفی واگذاری پالایشگاه ها و پتروشیمی ها به صورت منفک از یکدیگر سبب شده تبادل خوراک و محصول میان صنعت پالایش و پتروشیمی به صورت حداقلی صورت گیرد.
وی تصریح کرد: عوامل متعددی باعث عدم توازن و توسعه نامتناسب در محصولات میانی و نهایی شده است. از جمله این چالش ها می توان به مواردی از قبیل دسترسی به خوراک های گازی فراوان و لزوم بهره برداری از میادین مشترک، دسترسی نداشتن به فناوری برخی محصولات پایین دستی و میانی زنجیره ارزش، نبود جذابیت اقتصادی در بازارهای کوچک محصولات میانی در مقابل بازار وسیع محصولات پایه، تحریم ها و همکاری نکردن شرکت های خارجی جهت تأمین فناوری و تجهیزات ویژه و در نهایت ضعف در قوانین موجود و لزوم اصلاح آنها اشاره کرد.
سند توسعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی گفت: جهت تزنجیره ارزش صنعت پتروشیمی در دست تهیه است که جهت گیری های صنعت پتروشیمی و اقدام های شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران را در مسیر احقاق سند مذکور در حوزه مهم ارزش افزایی نشان می دهد.
شاهمیرزایی، رویکرد آینده نگر دیگر شرکت ملی صنایع پتروشیمی را «بازنگری در طرح های توسعه ای با تمرکز بر تکمیل زنجیره ارزش» خواند و ادامه داد: توسعه طرح های صنعت پتروشیمی در سال های آتی مبتنی بر منطق بهره گیری حداکثری از خوراک های اولیه موجود در صنعت نفت و گاز و کشش بازار داخلی و خارجی برنامه ریزی شده است.
به گفته وی، در حال حاضر در صنعت پتروشیمی 68 طرح در حال اجراست که در طول 5 سال آینده وارد مدار تولید خواهند شد و از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون دو طرح پتروشیمی به بهره برداری رسیده است و تا پایان سال جاری 4 طرح دیگر نیز وارد مدار تولید خواهند شد.
تحولاتی که در صنعت پتروشیمی کشور در حال رخ دادن است، نویدبخش این خواهد بود که شکوفایی بیش از پیشی را می توان برای آن متصور بود. شکوفایی که هم صنایع داخلی از آن منتفع خواهند شد و هم بازار صادرات محصولات آن را گسترده تر و متنوع تر خواهد کرد.