تدوین الگوی تازه اقتصادی - مالی در پژوهشگاه صنعت نفت می تواند زمینه ساز تحولات مهم باشد
تجـاری سازی حلقه گمشده پروژه های فناورانه
مشعل در دنیای شلوغ و پرتلاطم علم و فناوری امروز، سرعت رسیدن به فناوری های جدید از اهمیت زیادی برخوردار است، اما یکی از موضوع های مهم دیگر، تجاری سازی این فناوری ها در فرصتی کوتاه و رساندن آنها به بازارهای بین المللی و عرصه های تجربی و اجرایی است. بسیاری از موضوع هایی که در دهه های اخیر به یک صنعت بزرگ تبدیل شده اند، ابتدا در حلقه کوچک چند محقق و پژوهشگر جان گرفته و به کمک سرمایه گذاری و برنامه ریزی تجاری شرکت ها، به موقع و میزانی کافی به بازارهای جهانی رسیده است و این همان حلقه و زنجیره مهم در حوزه علم و فناوری و بازارهای مالی و سرمایه گذاری های بین المللی است و به نظر می آید که این مهم به ویژه در حوزه پژوهش های کاربردی و فناورانه در صنایع پایه ای همچون نفت، مورد توجه قرار گیرد.
از سال ها قبل که موضوع توسعه کسب و کارهای دانش بنیان و فناورانه در صنایع مختلف گسترش یافت و مورد حمایت گسترده قرار گرفت، یکی از موضوع های مهم و چالش برانگیز اما و اگر و چرایی و چگونگی ورود این شرکت های پژوهشی و فناورمحور به حوزه های تجاری و مالی بوده است. اینکه آیا این شرکت ها می توانند خودشان به تنهایی وارد این عرصه شوند و آیا حمایت و ورود دولت ها و حامیان بخش خصوصی برای سرمایه گذاری اصل حرکت علمی و فناورانه را منحرف نمی کند، موضوعی است قابل بحث. در بخش های زیادی از صنعت نفت از سال ها پیش تاکنون تجربه های خوبی در مورد شرکت های دانش بنیان و فناور، دانشگاه ها و پژوهشگاه ها وجود دارد؛ به گونه ای که توانسته اند تولیدات و محصولات فناورانه خود را به مرحله تجاری سازی و بازارهای مصرف داخلی و خارجی برسانند و این روند در دولت سیزدهم نیز بیش از پیش پیگیری شده است.
تحولات مهم در راه است
در یک سال اخیر صنعت نفت تلاش کرده است موضوع تجاری سازی را برای حوزه های فناوری و شرکت های دانش بنیان و دانشگاه ها و پژوهشگاه ها وارد فاز تازه و برخی موانع فراروی این مسیر را برطرف کند. یکی از مجموعه هایی هم که در این حوزه فعالیت و اثرگذاری قابل توجه دارد، پژوهشگاه صنعت نفت است. فعالیتهای این بخش از صنعت نفت، در سه مجموعه «پردیس پژوهش و توسعه صنایع بالادستی نفت»، «پردیس پژوهش و توسعه صنایع پایین دستی نفت» و «پردیس پژوهش و توسعه انرژی و محیط زیست» انجام میشود و راهبرد اصلی پژوهشگاه صنعت نفت، ایجاد ارزش افزوده از راه تولید و تجاریسازی فناوری با رویکرد اصل انجام پژوهش برای توسعه و داخلی سازی فناوریهای جدید است. در این مسیر محدودیت هایی برای پژوهشگاه صنعت نفت در سال های گذشته وجود داشت؛ از این رو با توجه به تغییر عملکرد و شرایط و ضرورت اصلاح در روند حرکت، معاون توسعه مدیریت و سرمایه انسانی وزیر نفت از اداره پژوهشگاه صنعت نفت مطابق آیین نامه ای جدید در آینده نزدیک و مدیر برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران از ضرورت تدوین الگوی اقتصادی- مالی نو در پژوهشگاه صنعت نفت خبر داده اند و به این ترتیب، پای پژوهشگاه صنعت نفت به موضوع تجاری سازی برخی پروژه های تحقیقاتی و فناورانه باز می شود. اگرچه هنوز هم بودجه بخش پژوهش در بخش های مختلف صنعت نفت ناکافی است، اما مسیر پژوهش و فناوری راه خود را به بازار کالا و خدمات باز و این اتفاق در چند سال اخیر با حمایت و توجه بیشتری دنبال شده است. باید توجه داشت که رویکرد تجویزی به این معنا که بایدها و نبایدها را مشخص و سیاست ها را اعلام کنیم، تاکنون در تعامل صنعت نفت با بخش های فناوری و پژوهشی جواب نداده است و باید به دنبال روش های دیگری برای حضور در بازارهای جهانی باشیم. لازم است در شرایط کنونی با توجه به داشته هامان در حوزه منابع انسانی،زیرساخت های علمی و فناورانه و حمایت های دولت، اکوسیستم نوآوری و فناوری در کشور را مورد بازنگری و اصلاح قرار دهیم و بی شک یکی از مهم ترین بخش های لازم برای تحول، حوزه تجاری سازی محصولات و تجهیزات است.
تغییراتی که شرکت های زایشی دانش بنیان رقم می زنند
از سوی دیگر،موضوع تدوین الگوی تازه اقتصادی - مالی در پژوهشگاه صنعت نفت در دوره اخیر وزارت نفت مورد توجه قرار گرفته و مدیر برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران ضرورت این اقدام را اعلام و قول پیگیری داده است. از آنجایی که پژوهشگاه صنعت نفت علاوه بر حوزه های پایین دستی، در بخش های مهم و کاربردی در بالادست صنعت نفت هم حضور دارد و همزمان امکان ارتباط و تعاملی مستقیم با متخصصان و نخبگان این صنعت را دارد، لازم است زمینه های همکاری بخش صنعت و دانشگاه و شرکت های فناور و دانش بنیان بیش از قبل تبیین شود و همه سازوکارهای مالی و اقتصادی مورد ارزیابی مجدد قرار بگیرند. یکی از توصیه های مناسب و قابل پیگیری این است که پژوهشگاه صنعت نفت در بخش پایین دست به دنبال تهیه لایسنس هایی برود که شرکت های خارجی ها از ارائه آن به ما خودداری کرده و می کنند و همزمان در همکاری با دولت و بخش های دیگر وارد حوزه های حساس و کاربردی بالادست صنعت نفت شود و برای این مهم لازم است که الگوی اقتصادی- مالی جدید داشته باشد.عظیم کلانتری اصل، رئیس پژوهشگاه صنعت نفت که در مدت حضور خود در پژوهشگاه صنعت نفت موضوع تجاری سازی و توسعه یافته های علمی را به عنوان یکی از اصلی ترین رسالت های پژوهشگاه نفت دنبال کرده و گفته است: مکتوب سازی و اشتراک تجربه با دیگر پژوهشگاه ها و مراکز علمی کشور می تواند به ما در رسیدن به اهداف کمک شایانی کند.او چندی قبل در نشست هم اندیشی تأسیس شرکت های زایشی دانش بنیان در زیست بوم فناوری نفت که با حضور مسئولان و پژوهشگران پژوهشگاه های نیرو و پلیمر و پتروشیمی کشور در محل پژوهشگاه صنعت نفت برگزار شد، هدف از برگزاری این گردهمایی را به اشتراک گذاری تجربه ها و رفع مشکلات در زمینه ایجاد شرکت های زایشی دانش بنیان با همکاری پژوهشگاه های نیرو و پلیمر خواند و اظهار کرد: شرکت های زایشی دانش بنیان در حقیقت شکاف میان مراکز تولید علم و تجاری سازی محصولات را پر می کنند که با توجه به تعریف نشدن آنها در بدنه صنعت نفت باید برای تشکیل آنها روی همکاری قانون گذاران و نهادهای نظارتی به صورت ویژه حساب باز کنیم.وی با تأکید بر اینکه امیدواریم حاصل هم اندیشی تأسیس شرکت های زایشی دانش بنیان در زیست بوم فناوری نفت به صورت مکتوب در اختیار مدیران پژوهشگاه صنعت نفت قرار گیرد تا بتوانیم از تجربه های دیگر وزارتخانه ها برای تشکیل شرکت های زایشی دانش بنیان بهره ببریم، گفت: پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان یکی از قطب های علمی صنعت نفت تاکنون توانسته است انحصار بسیاری از شرکت های خارجی در لایسنس های مختلف در بخش های بالادستی و پایین دستی را بشکند.برای فعالیت و اثرگذاری شرکت های زایشی دانش بنیان که در چند سال اخیر همزمان با رشد شرکت های دانش بنیان فعال شده اند، مشکلات و موانع زیادی وجود دارد. مواردی همچون وجود تعهدهای سازمانی برای انجام تحقیقات به موازات تعهدها در حوزه کسب وکار، ریسک پذیری پایین شرکت ها، مقاومت در بهره گیری از متخصصان علوم انسانی و کسب وکار، حضور نداشتن در دوره ها و کارگاه های آموزشی تخصصی و کسب وکار و کمبود نقدینگی در مسیر این شرکت ها قرار دارد. باید توجه داشت که تجاری سازی همان بخشی است که محققان و فناوران از ابتدای کار به امید این بخش فعالیت خود را شروع می کنند و به عبارتی نقطه اوج و به بار نشستن پروژه است و به همین دلیل نقص و ضعف در این مرحله می تواند مجموعه های نوپا و جوان دانش بنیان و فناور را با ناامیدی مواجه کند. می توان امیدوار بود که با اصلاحاتی که در پژوهشگاه صنعت نفت در شرف وقوع است و تغییراتی که برای تجاری سازی پروژه های پژوهشی و فناورانه در این مجموعه صورت می گیرد، الگویی مناسب و کارآمد برای تجاری سازی سایر پروژه های فناورانه و دانش بنیان فراهم شود.