نگاهی به وظیفه دولت ها در تامین کود مورد نیاز بخش کشاورزی و امنیت غذایی
کوه سفید اوره بزرگ تر و مفیدتر می شود
مشعل گیاهان، ساکنان اولیه زمین هستند و سهم قابل توجهی در ادامه حیات موجودات و انسان ها دارند. گیاهان در عین اینکه برای گونه های مختلف جانوری و انسان ها حیات بخش و منبع غذا هستند، خودشان هم به مراقبت و تقویت نیاز دارند. بسیاری از گیاهان به خصوص آن گروه هایی که وظیفه تولید غذا و نیازهای روزانه انسان ها را به عهده دارند، در حجمی عظیم تولید می شوند و صنعت کشاورزی در این عرصه نقشی مهم و اساسی ایفا می کند. خاکی که گیاهان در آن رشد و نمو می کنند، بخش زیادی از مواد مغذی مورد نیاز گیاهان را در خود دارد، اما انسان ها به دلایل مختلف دست به تغییر در این اکوسیستم می زنند و برای این تغییر از انواع کودها و سموم استفاده می کنند.
کود ماده ای است که به محیط کشت گیاه (اغلب خاک) اضافه می کنیم تا نیاز های گیاه را تامین کنیم. کود کشاورزی و موارد مصرف آن بی نهایت است و متناسب با جغرافیا و نوع خاک، نوع محصول و نیازی که کود برای آن مصرف می شود، متفاوت است. کودها از نظر ظاهری در چند مدل مایع، پودر و یا گرانول و یا گاز در بازارها در دسترس هستند و بیشتر با هدف تامین نیاز های تغذیه ای خاک، فرایند اصلاح خاک، افزایش نفوذپذیری خاک، افزایش توان نگه داری آب، تغییر PH و اصلاح بیولوژیکی و ... مورد استفاده قرار می گیرد.
رایج ترین کود شیمیایی جهان
کودهای کشاورزی به سه دسته کلی کودهای آلی، زیستی و شیمیایی تقسیم می شوند. کودهای شیمیایی که یکی از بیشتری موارد مصرفی در جهان محسوب می شوند، حاوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم به عنوان مواد اولیه به کار برده می شوند اما در کودهای شیمیایی سه ماده مقوی و ثانویه دیگر یعنی کلسیم، منیزیم و گوگرد هم به کار برده می شود. از جمله کودهای شیمیایی و پرمصرف می توان به کود اوره اشاره کرد که معمولا به اشکال سفید رنگ و شکری یافت می شوند و بسیار اسیدزا نیز هستند. کود اوره جزء رایج ترین کودهای کشاورزی در کشور است که به سبب آن اوره جذب خاک می شود. کودهای آلی، جزء کودهایی هستند که انسان ها تولید می کنند و در زندگی امروز در شهرها، سهم قابل توجهی در تولید این نوع کود دارد. انواع زباله های شهری و نخاله ها، ضایعات کشاورزی و دامی، فضولات و ... در دامنه این نوع کودها قرار می گیرند.، اما کود بیولوژیک شکلی متفاوت از دو مورد دیگر دارد؛ عامل تشکیل دهنده کودهای بیولوژیک، باکتری و قارچ هستند که برای رشد گیاه مفید هستند. این نوع کود دارای فسفات، آهن و پتاسیم است و به همین دلیل علاوه بر اینکه نقش کاربردی در جذب عناصر غذایی دارد؛ جزء کودهای طبیعی نیز به شمار می روند. در میان این موارد کود اوره، رایج ترین کود مورد استفاده است و به طور گسترده در صنعت کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد. کشاورزی صنعتی این کود را به عنوان بهترین عملکرد در نظر می گیرد. این کود به صورت کود اوره پریل و گرانول عرضه می شود و از نظر ظاهری به شکل بلورهای سفید رنگ بود و حاوی ۴۶ درصد نیتروژن است. کود اوره در کشور ما به دلیل دسترسی به منابع انرژی و حمایت های دولتی با قیمتی پایین نسبت به قیمت های جهانی عرضه می شود و دولت ها همواره در تامین این محصول و دسترسی مناسب و ارزان آن برای کشاورزان متعهد هستند.
تامین اوره بخش کشاورزی، وظیفه همیشگی دولت ها
دولت ها در دوره های مختلف، وظیفه تامین کود اوره با قیمت های مشخص و دسترسی و تامین بازار را به عهده داشته اند، تعیین قیمت و دسترسی کشاورزان این محصول همواره یکی از دغدغه های اصلی دولت و مجلس بوده است. در دولت سیزدهم نیز دولت و مجلس در ارتباط با یکدیگر جلسات مشترک زیادی را برای رفع مشکلات و محدودیت های این حوزه برگزار کرده اند و از آنجا که کشورمان در تولید کود اوره خودکفاست، موضوع صادرات و تهاتر این محصول همواره مطرح بوده است. دی ماه سال گذشته وزیر نفت در جلسه مشترک با کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی چگونگی تهاتر کود شیمیایی اوره با نهاده های دامی را مورد ارزیابی قرار دادند. در این جلسه تاکید شد که برای تهاتر کود شیمیایی اوره با نهاده های دامی باید بین وزارتخانه های صنعت، معدن و تجارت، نفت، جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه هماهنگی هایی ایجاد شود تا هرچه سریع تر شاهد این اقدام مهم باشیم. در واقع زیرمجموعه های دولت با محوریت وزارتخانه های جهاد کشاورزی، نفت و صمت، موضوع تولید و تامین کود اوره را به عنوان یکی از اولویت های کشور در دستور کار دائم دارند. اخیرا هم رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد که بر اساس گزارش های وزیر نفت در زمینه تأمین کود اوره مشکلی وجود ندارد. محمدجواد عسکری با اشاره به جلسه مشترک با وزیر نفت، بر اطمینان وزیر نفت در باره تامین این محصول در عین برنامه های تهاتر آن تاکید کرد. جواد اوجی، وزیر نفت هم با تأکید بر اینکه در ۶ ماه نخست 1401 تعهد وزارت نفت درباره تأمین کود شیمیایی و اوره یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن بوده است که تا امروز یک میلیون و ۲۴۰ هزار تن آن از طریق ۶ پتروشیمی تحویل داده شده است، تصریح کرد: اولویت وزارت نفت در حوزه کودهای شیمیایی تأمین نیاز داخلی است و صادرات این محصولات در اولویت دوم قرار دارد. اوجی تاکید کرد که وزارت نفت به تعهد خود در زمینه تولید و تأمین کودهای شیمیایی پایبند است.
ورود فناوری و شرکت های دانش بنیان به عرصه کودهای شیمیایی
صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از زیرمجموعه های پرسود و تاثیرگذار صنعت نفت، نقش و جایگاه مهمی در تامین کود اوره و سایر کودهای شیمیایی و سموم کشاورزی دارد. پتروشیمی شیراز به عنوان اولین مجتمع پتروشیمی در کشور، طی دهه های گذشته تا امروز وظیفه مهم تولید و تامین کود اوره کشور را به عهده داشته و همچنان به عنوان یکی از اصلی ترین تامین کنندگان اوره کشور شناخته می شود. در حال حاضر پتروشیمی های پردیس، شیراز، خراسان، کرمانشاه، رازی و لردگان وظیفه مهم تولید اوره کشور را بر عهده دارند. تولید کنونی کود اوره کشور بیش از 6 میلیون تن است که از سوی مجتمع های پتروشیمی شیراز، رازی، لردگان، خراسان، کرمانشاه و پردیس تولید می شود و کود اوره مورد نیاز بخش کشاورزی هم رقمی بین 2.2 تا 2.5 میلیون تن برآورد شده است.
مجموعه های پتروشیمی در عین تامین نیاز بازار داخل و برنامه های صادراتی خود همواره به دنبال اصلاح و افزایش کیفیت محصول خود بوده اند تا بیش از قبل متناسب و سازگار با الزام های زیست محیطی باشد. برخی مجموعه های تولید کننده اوره همچون پتروشیمی پردیس، مطالعات اجرایی را برای بهبود کیفیت کود اوره انجام داده که به نتیجه رسیده است. واحد تحقیق و توسعه پتروشیمی پردیس با همکاری محققان دانشکده علوم و فنون نوین دانشگاه تهران پس از ۱۰ سال تحقیق و پژوهش و سه سال تلاش برای بومی سازی، برای نخستین بار در جهان موفق به تولید انبوه کود اوره دوستدار محیط زیست با مقاومت مکانیکی و خاصیت آنتی کیکی شد. افزایش خاصیت آنتی کیکی (ضد کلوخگی) محصول اوره، سبب ارتقای استانداردهای کیفیت و محیط زیستی محصول تا بالاترین استانداردهای جهانی و ارتقای مشتریان در کشورهای توسعه یافته خواهد شد. ضمن اینکه رهایش کندتر اوره می تواند به بهبود کارایی مصرف کود در مزرعه، سلامت بیشتر محصولات کشاورزی، کشاورزان و مصرف کنندگان محصولات کشاورزی منجر شود. این اقدام های زیست محیطی پتروشیمی ها البته تسری پیدا کرده و محمد اسماعیل کفایتی، رئیس پارک نوآوری و فناوری نفت و گاز هم به لزوم استفاده از توان شرکت های دانش بنیان حوزه نفت برای توسعه کشاورزی و ایجاد امنیت غذایی اشاره کرده و گفته است: در کشاورزی تأمین پایدار کودهای فسفاته اهمیت دارد و به زودی چین صادرات این محصول را متوقف می کند و ایران می تواند مرجعیت عرضه کودهای فسفاته را در منطقه و آسیای میانه و ترکیه به دست بگیرد.
کفایتی تأکید کرد: در آینده نزدیک بیش از آنکه انرژی بحث اول باشد، کشاورزی و امنیت غذا موضوع اول خواهد بود، برای نمونه پروتئین های تک یاخته یا برخی اسید آمینه ها از جمله این موارد است که افزون بر کودهای پتروشیمی اوره و مشتقات آن، برخی موارد پتروشیمی می تواند در این زمینه راهگشا باشد. اگرچه موضوع تامین اوره مورد نیاز صنعت کشاورزی همواره یکی از وظایف دولت ها بوده است، اما به نظر می رسد که در دوره جدید وزارت نفت این وظیفه مهم با محوریت دانش و فناوری های جدید و نگاهی متفاوت به بازار داخلی و خارجی تولید و تامین می شود.