نگین سیاه نفت در دل کوه های بـز قـوش
سیدعلی ساعتچی ترکمنچای، یکی از قدیمی ترین شهرهای میانه است و گفته می شود که تاریخ آن به دوران سلجوقیان و اتابکان بازمی گردد. از آثار باستانی این شهر تاریخی، می توان به تپه باستانی بروانان در یک کیلومتری جنوب غرب روستای صومعه علیا و تپه خاکستر(کول تپه به زبان ترکی آذربایجان) که در یک کیلومتری شرق این شهر قرار دارد، اشاره کرد.
ترکمنچای با عطر آویشن و شیرین بیان، همچنین گل خطمی و کتیرایش زبانزد است. درختان گردو و بادام کوهی، جلوه ای دوچندان به ترکمنچای بخشیده اند و درختان گلابی، زردآلو و سیب آن نیز کام هر رهگذری را که سری به این شهر زده باشد، شیرین می کند. کارگاه های ریسندگی و موزاییک سازی از صنایع فعال ترکمنچای است و جوانان ساکن در آن برای گذران زندگی و تامین معاش، روزهای خود را با کار کردن در این واحدهای صنعتی سپری می کنند. اما در میان همه اینها و در دل این شهر،چهارمین مرکزانتقال نفت منطقه شمال غرب به فعالیتی مستمر مشغول است؛ فعالیتی که به واسطه آن نفت خام،این ماده ارزشمند به نقاط دوردست انتقال می یابدتا چرخ های صنعت و اقتصاد کشور روان بچرخند و از این گردش روان، شماری منتفع شوند. گزارش پیش رو نگاهی دارد به این مرکز و فعالیت های متعدد آن برای انتقال ایمن، مستمر و پایدار فراورده های نفتی به نقاط مصرف.
هرگاه نامی از ترکمنچای به میان می آید، عهدنامه ای با همین عنوان که برگی ننگین در تاریخ قراردادهای ایران در دوران سلطنت قاجاریه است، به ذهن متبادر می شود؛ عهدنامه ای مشتمل بر16فصل که فتحعلی شاه قاجار، حاکم بی درایت وقت به واسطه آن قسمت هایی ازخاک کشور از جمله ایروان، نخجوان و بخشی از تالش را دودستی تقدیم بیگانه کرد؛ اما به دور از این خاطره تلخ تاریخی، ترکمنچای نام شهری است کوهستانی و زیبا در بخش ترکمنچای شهرستان میانه در آذربایجان شرقی، شهری در دامنه های جنوبی کوه های بزقوش با هوایی که دل و جان آدمی را به وجد می آورد و سرمای فرحبخش کوهستانی اش، دل های مرده را زنده و با طراوات می سازد.
قره چمن در دل ترکمنچای
قره چمن، چهارمین مرکز انتقال نفت شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت منطقه شمال غرب، محصور در گندم زار طلایی است که هر صبح خورشید را به زمین فرامی خواند تا کارکنان، زیبایی های دوچندانش را به نظاره بنشینند. مساحت این مجموعه 19 هکتار است که 10 هکتار آن را بخش مسکونی، 5 هکتار را فضای سبز و بقیه را نیز محوطه صنعتی تشکیل می دهند. این مرکز که همچون گوهری در شهر ترکمنچای قرار گرفته، وظیفه انتقال نفت، این ماده ارزشمند را به سایر شهرها به عهده دارد تا در کورسوی چراغ ساکنان بدمد و شب های تارشان را روشن و اجاق زندگی شان را گرم کند، چنان گرمای مطبوعی که زیبایی ها و روشنای زمستان را بتوان معنا کرد. زمین های کشاورزی که بیشتر محصولشان گندم است، مرکز انتقال نفت قره چمن را به گونه ای احاطه کرده اند که وقتی قدم بر محوطه اش می گذاری، آن را مملو از گل های رز با عطری دل انگیز که هرگز از بوییدنش سیر نمی شوی، می یابی. فاصله این مرکز تا مرکز انتقال نفت قبل خود (میانه) 38 کیلومتر و از مرکز انتقال نفت ایده لو حدود 110 کیلومتر فاصله دارد و فاصله آن تا مرکز انتقال نفت و تاسیسات بعدی (تبریز) 134 کیلومتر است. حوزه استحفاظی مرکز انتقال نفت قره چمن از کیلومتر 460 شروع می شود و در کیلومتر554 خاتمه می یابد و خود این مرکز نیز در کیلومتر 473 این مسیر 94 کیلومتری واقع شده است. انتقال روزانه 110 هزار بشکه نفت خام با ظرفیت 750 مترمکعب در ساعت از خط 16 اینچ ری ـ تبریز و 60 هزار مترمکعب فراورده های نفتی اعم از بنزین معمولی و یورو، نفت سفید، نفتگاز معمولی، همچنین انتقال نفت های سبک و سنگین، حاصل تلاش کارکنان مرکز انتقال نفت قره چمن است. تامین نفت خام پالایشگاه تبریز و بخشی ازخوراک پتروشیمی تبریز، تامین سوخت استان های شمال غرب کشور، همچنین سوخت رسانی به نیروگاه های اردبیل، ارومیه و تامین سوخت هواپیماهایی که در فرودگاه های این دو استان، نشست و برخاست می کنند از جمله وظایف مهمی است که مرکز انتقال نفت قره چمن، مزین به نام شهید بزرگوار کریمی عهده دار آن است.
جا به جایی انتقال 10 میلیارد لیتر نفت خام و فراورده های نفتی
انتقال نفت خام و فراورده های نفتی در مرکز انتقال قره چمن به وسیله دو خط لوله 16 و 14 اینچ انجام می شود و از این طریق، سالانه افزون بر 10 میلیارد لیتر نفت خام و انواع فراورده نفتی از این مرکز به مبادی مصرف انتقال می یابد که 6 میلیارد و 400 میلیون لیتر آن نفت خام و مابقی، فراورده های نفتی است. احداث خط لوله 14 اینچ ری ـ تبریز در سال 1354 و به طول 606 کیلومتر شروع شد و در سال 1356 به بهره برداری رسید. این خط لوله در ابتدا عهده دار انتقال نفت خام و تامین خوراک پالایشگاه تبریز بود؛ اما بنابر تغییراتی در سال 1372، خط لوله 14 اینچ ری – تبریز از منیفولد اصلی جدا و در ابتدا با اتصال به دو دستگاه پمپ با نیروی محرکه توربین گازی از نوع رستون 1750 TA به عملیات تقویت فشار و انتقال انواع فراورده های نفتی اختصاص یافت. با انجام تغییراتی که درسال 1390 روی خط لوله 14 اینچ ری– تبریز انجام شد، تقویت فشار فراورده در این خط، از طریق دو دستگاه توربین سولار سنتار 4000MDG که به صورت سری نصب شده اند، انجام می شود، به طوری که به هنگام عملیات انتقال، یکی از توربین ها فعال است و توربین دیگر نیز در حالت آماده قرار دارد.
مزیت ها و ویژگی ها
قره چمن با بهره گیری از توربین های برقی، یک تلمبه خانه و به عبارتی یک مرکز انتقال نفتی_ برقی است که فناوری به کار گرفته شده در آن، این امکان را ایجاد کرده که در حالت گردش داخلی، نیازمند استارت اولیه نباشد که این مزیت مهمی برای تعمیر و نگهداشت چنین تاسیساتی به شمار می آید. ظرفیت بالای پمپاژ، سادگی بهره برداری، همچنین افزایش راندمان و کاهش مصرف انرژی، دیگر موارد مزیتی این نوع توربین ها و مرکز انتقال نفت قره چمن است. مرکز انتقال نفت شهید کریمی ترکمنچای (قره چمن) دارای پمپاژ فعال روی دو خط انتقال (16 اینچ نفت خام و 14 اینچ فراورده) است. پمپاژ نفت خام از طریق الکتروپمپ هایی انجام می شود که تامین کننده نیروی محرکه آنها، الکتروموتورهای KV 6 با توان 1/2 مگاوات است. خط 16 اینج مرکز به طول 607 کیلومتر در سال 1363 احداث شد و به مدت 9 سال در اختیار شرکت گاز بود. این خط لوله در سال 1372 تحویل خط لوله نفت و با انجام تغییراتی در منیفولد آن، از توربین های سولار برای پمپاژ نفت خام استفاده شد تا اینکه درسال 1386 با نصب الکتروموتورهای جدید، عملیات پمپاژ نفت خام با استفاده از الکتروموتورکه همچنان ادامه دارد،صورت گرفت. در بهمن 1399 نیز با نصب یک دستگاه الکتروموتور 1/1 مگاواتی روی خط 14 اینچ انتقال فراورده که برای نخستین بار در مرکز انتقال نفت قره چمن به صورت پایلوت طراحی، نصب و راه اندازی شد، امکان استفاده از الکتروموتور روی این خط فراهم آمد. گام بعدی برنامه این است که یکی دیگر از توربین های یک سولار حذف شود و بهره برداری از الکتروموتور مصرف انرژی، هزینه تعمیرات و حتی حذف توقف های اضطرارای در فصول سرد سال به سبب افت فشار گاز کاهش یابد. بهره برداری از این تلمبه خانه در شهریور 1389 آغاز شده و در صورت بروز مشکل، امکان استفاده از توربین ها برای پمپاژ نفت خام نیز وجود دارد.
امکاناتی برای خدمت رسانی به کارکنان
مرکز انتقال نفت قره چمن که وظیفه انتقال سالانه حدود 10 میلیارد لیتر نفت خام و فراورده های نفتی را به عهده دارد، در دل کوهستان های ترکمنچای واقع شده است. این مرکز تا سال 1380 به صورت اقماری فعال بوده و پس از سال 1380 با تحویل خانه های سازمانی از شکل اقماری خارج شده است. شمار واحدهای مسکونی این مرکز26 دستگاه و واحد مهمانسرا با ظرفیت 40 نفر از امکانات سکونتگاهی مناسبی برخوردار است؛ رستوان، درمانگاه به همراه یک دستگاه آمبولانس ، نانوایی، سالن سینما، سالن ورزشی، پایگاه بسیج و پارک کوچکی که پذیرای کودکان ساکن در این مرکز انتقال است از جمله امکانات رفاهی مرکز انتقال نفت قره چمن به شمار می آیند. در شهرک سازمانی مرکز انتقال نفت قره چمن 15خانوار باتوجه به شرایط نوبتکاری(شیفت) کارکنان ساکن هستند. همه مراحل عملیاتی این مرکز انتقال نفت از سوی 53 نفر از کارکنان رسمی، پیمانی و قرارداد مستقیم که شبانه روز و صادقانه مشغول به خدمت هستند، انجام می شود. مرکز انتقال نفت قره چمن، آشپزخانه ای دارد که غذاهای لذیذ و معطری درآن طبخ می شود، به طوری که تا مدت ها با بخش هیپوتالاموس مغز همکارانی که به حکم ماموریت به این مرکز سفر می کنند، همراه است و خاطره ای می شود در بایگانی ذهنشان. یکی دیگر از موارد قابل توجه در این فضای صنعتی، فعالیت نانوایی است که بوی نان تازه اش هوش از سر می برد. آنقدرکه سوغات سفر می شود برای خانواده کسانی که ماموریتی چند روزه به قره چمن دارند. درختان سیب ورودی این مرکز انتقال نفت، خود قصه ای دیگر است؛ آنقدر که با دیدنشان، شعر «لبخند پر از سیب تو زیباست_ آن سیب بهشتی که فقط در به دری داشت» در ذهن ها تداعی و زمزمه وجود می شود.
مسؤولیت های اجتماعی
مرکز انتقال نفت قره چمن از نظر مسؤولیت اجتماعی ذاتی آن، در حوادث گوناگون طبیعی و غیرطبیعی پیشرو بوده و با استفاده از امکانات موجود مرکز و هماهنگی با مدیریت منطقه و معاونان سعی در رفع مشکلات مردم دارد که از جمله آن می توان کمک به اطفای حریق محصولات زراعی کشاورزان اطراف مرکز و نیز شهر ترکمنچای، کمک هر ساله به بازگشایی جاده اصلی شهر ترکمنچای در بارش های سنگین برف و بوران، کمک به بازگشایی هر ساله راه های روستایی و در بند برف و بوران و حضور بلافاصله ای همکاران و پزشکیار مرکز در زلزله آبان 98 در روستای ورنکش که بازتاب زیادی در استان و نیز خط لوله داشت، اشاره کرد. بدیهی است، این مرکز هر آنچه را که در توان دارد برای کاهش آلام انسان های والامقام این محدوده انجام می دهد و آن را برخود وظیفه می داند و چه تشکری بهتر از شادی آنها بعد از اینکه راهی باز و آتشی خاموش می شود و چه زیبا لبخند کودکی که با تلاش همکاران این مرکز و باز شدن جاده مسدود شده با برف و رسیدن آن به نزدیک ترین درمانگاه می آید و خستگی را از دل همه همکاران می زداید.