کارمندان پالایشگاه آبادان ؛
از معین فر و دریابندری تا امروز
یونس صادقی، توحید شریفی: مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت با تجربه نزدیک به 10 سال، مرکزی برای گردآوری آثار مکتوب و اشیای تاریخی صنعت نفت است که آثاری از مناطق نفت خیز ایران را از تاریخچه بیش از یکصد ساله صنعت نفت ایران در دل خود جای داده است. از این لحاظ مرکز اسناد و گنجینه های صنعت نفت ایران در زمره یکی از غنی ترین مراکز اسنادی و موزه ای قرار می گیرد. بخش اسناد این مرکز دارای مخازن اسنادی شامل اسناد کارگری و کارمندی پالایشگاه آبادان، اسناد مسجدسلیمان، فلات قاره، ملی مهندسی، مناطق نفت خیز، اکتشاف، پرسنلی اهواز، امور بین الملل، دفاع مقدس، پتروشیمی، اسناد اهدایی، اچ اس ای و... است که هرروزه نیز بر این منبع غنی افزوده می شود. این مجموعه هم اکنون در مرکز ری حدود دو انبار را به خود اختصاص داده و فرایند پالایش، فهرست نویسی و ثبت آنها از سوی کارشناسان این مرکز در جریان است.
اسناد مورد بررسی در مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت از لحاظ محتوایی بررسی می شوند؛ به طوری که برخی اسناد مهم و پرونده افراد شاخص از میان آنها جدا و درمخزن مخصوصی برای استفاده بعدی جمع آوری و نگهداری شده اند و بررسی محتوایی اسناد کارمندی پالایشگاه آبادان نیز، بخشی از فعالیت این مرکز به شمار می رود.
اسناد آرشیوی
اسناد پرسنلی کارمندان و کارگران در زمره مهم ترین اسناد آرشیوی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت است. در میان اوراق پرونده های پرسنلی، اسنادی شامل نامه ها، شکواییه ها و عریضه هایی خطاب به مدیران شرکت و اشخاص درجه یک سیاسی کشور وجود دارد که ضمن توضیح مشکلات کارکنان، به شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی معاصر آنها اشاره دارد. در برخی موارد، محتوای این اسناد آنچنان مهم است که مطالب آنها را در هیچ سند و کتاب دیگری نمی توان یافت؛ به طوری که محتوای آنها می تواند نوری بر نقاط کور تاریخ معاصر ایران بتاباند؛ این اسناد، بدون شک در مطالعات تاریخ اجتماعی از جایگاهی ویژه و ممتاز برخوردار است.
آنان که در پالایشگاه آبادان بودند
پالایشگاه آبادان، یکی از مراکز مهم صنعت نفت است که اسناد مهمی درباره حضور افراد شاخص در آن به یادگار مانده است. علی اکبرمعین فر، نخستین وزیرنفت ایران پس از ایجاد وزارت نفت، اسماعیل فصیح، داستان نویس و مترجم مشهور ایرانی، نجف دریابندری، نویسنده و مترجم، ابوالقاسم حالت، نویسنده و شاعر، حسن کامشاد، مترجم و پژوهشگر ادبیات فارسی، علی جواهرکلام، مترجم، جلال امام جمعه، مترجم، حسن نفیسی، روزنامه نگار، قاضی، وکیل دادگستری و وکیل شرکت نفت انگلیس و ایران و... از جمله این افراد شاخص هستند، همچنین اسناد مهمی در بین پرونده های پرسنلی کارمندان پالایشگاه آبادان وجود دارد که معرفی آنان به شناخت بیشتر تاریخ پالایشگاه آبادان کمک می کند.
تنوع قومی و نژادی
یکی از نکات جالب توجه در اسناد به جا مانده از کارمندان و کارگران پالایشگاه آبادان تنوع دینی، قومی- نژادی و جنسیتی کارمندان و کارگران پالایشگاه آبادان است. بررسی این اسناد حاکی است 50 درصد کارمندان پالایشگاه آبادان مسلمان، 30درصد مسیحیان (ارمنیان و آشوریان)،10 درصد یهودیان، 5 درصد زرتشتیان و 5 درصد آنان سایر ادیان و در میان کارگران 80درصد مسلمان و 20 درصد مسیحیان بودند.
همچنین 70 درصد کارمندان پالایشگاه آبادان مرد و 30 درصد آنان زن و در بخش کارگران این پالایشگاه هم سهم مردان 95درصد در مقابل سهم 5 درصدی زنان بوده است(اعداد تخمینی است).
بررسی اسناد قومی، نژادی کارمندان و کارگران پالایشگاه آبادان نیزگویای آن است که 70 درصد آنها اقوام ایرانی، 5 درصد شبه قاره هند، 15 درصد اعراب و 10 درصد اروپاییان بودند.
تکثر و تنوع در پالایشگاه آبادان به لحاظ دینی و قومیتی یک نمونه از تساهل دینی و قومیتی در تاریخ نفت ایران را نشان می دهد؛ از پالایشگاه آبادان بازهم خواهیم گفت.
درهای باز موزه مسجدسلیمان به روی علاقه مندان
مسئول موزه نفت مسجدسلیمان از آماده بودن موزه چاه شماره یک مسجدسلیمان برای بازدید عموم علاقه مندان میراث صنعتی خبر داد.
فرید کاوش اظهارکرد: با ارائه درخواستی از سوی موزه نفت مسجدسلیمان و موافقت مدیرعامل شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجدسلیمان، این مکان تاریخی آماده سازی وآماده بازدید علاقه مندان به تاریخچه اکتشاف و فعالیت صنعت نفت ایران است.
وی ادامه داد: همشهریان، میهمانان و گردشگران می توانند همه روزه از ساعت ۹ تا ۱۷ از این مجموعه منحصر بفرد صنعتی دیدن کنند.
مسئول موزه نفت مسجدسلیمان تصریح کرد: چاه شماره یک مسجدسلیمان به عنوان نخستین چاه نفت خاورمیانه، اثری بسیار مهم در تاریخ صنعت نفت و سیاست کشورمان و جهان است که با فوران آن در سحرگاه پنجم خرداد ماه ۱۲۸۷ خورشیدی، عصر نفت در ایران و خاورمیانه آغاز شد و تحولات مهمی پس از آن رخ داد.
تاریخ شفاهی نفت (بخش نخست)
علی اکبر معین فر، نخستین وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران در سال 1307 در تهران متولد شد و در سال 1320 در دانشکده «فنی» دانشگاه تهران در رشته راه و ساختمان «عمران» به تحصیل پرداخت. نخستین وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران حکم خود را از امام خمینی(ره) دریافت کرد و بین سال های 58 تا 59 راهبری این وزارتخانه را به عهده داشته است. خاطرات او در قالب نخستین دفتر از تاریخ شفاهی وزرای نفت ایران، از سوی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت ایران تهیه و تدوین شده است.
بخش هایي از این خاطرات را در چند قسمت با هم مرور می کنیم.
مدتی از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته بود که مهندس بازرگان بارها می گفت همینطور که الان دیگر کشورها وزارت نفت دارند، ما هم باید وزارت نفت داشته باشیم تا این شرکت ها (گاز و پتروشیمی) را زیر بال خودش بگیرد. نه اینکه شرکت ملی نفت، وزارتخانه شود چون شرکت های دیگری هم بودند؛ سه شرکت بودند (نفت، گاز، پتروشیمی) و نظر مهندس بازرگان این بود کارهای دیگر باید انجام شود، اینها همه زیر چتر وزارت نفت فعالیت خود را انجام دهند. خاصیت مهندس بازرگان آن بود که همه چیز را بهم نمی زد. معتقد بود باید آرام آرام کارها را پیش برد. خودش هم می گفت: «گام به گام» حالا عده ای به این سیاست ایشان ایراد می گیرند که البته ایراد واردی نیست. او آدم منظمی بود و می خواست کار خودش را درست انجام بدهد. مهندس بازرگان در گام نخست حسن نزيه را به عنوان مديرعامل شركت ملي نفت انتخاب كرد. نزيه وكيل دادگستري و رئيس «كانون وكلا» بود، سابقه مبارزاتي زيادي هم عليه شاه خصوصا آن اوايل داشت، حتي جزو مؤسسان (درجه 2) «نهضت آزادي بيان» در سال 1340 بود. مثل همه كساني كه به اصطلاح شور مبارزه با ديكتاوري داشتند، او هم تقريبا چنين مشربي داشت. در زمان انقلاب هم كوشش هايي كرده بود، اما كوشش هاي او بيشتر در جنبه هاي حقوقي مثل تأسيس كانون وكلا و از اين قبيل بود.
فانوس جادویی قرن نوزدهم
فانوس جادویی در قرن نوزدهم به طور فزاینده ای برای آموزش مورد استفاده قرار می گرفت.
فانوس جادویی (lanterna magica) نوع اولیه پروژکتور تصویری است که در آن از صفحه های شفاف (معمولا شیشه) یک یا چند لنز منبع نور استفاده می شد و سابقه ساخت آن به قرن 17 برمی گردد و معمولا برای اهداف سرگرمی مورد استفاده قرار می گرفت. در دستگاه «فانوس جادویی» نور از طریق یک ورقه مستطیل شکل کوچک شیشه ای به سمت عدسی در جلوی دستگاه هدایت می شود و لنز در جلوی دستگاه برای فوکوس کردن صفحه اسلاید در فاصله تنظیم شده اند و به همین دلیل تصویری بزرگ از اسلایدها را روی صفحه تشکیل می دهند.
تصاویر روی اسلایدهای شیشه ای نقاشی شده ابتدا به رنگ مشکی بود، اما بعدها از رنگ های شفاف نیز استفاده می شد. فانوس جادویی یادگار قرن 19 در موزه نفت سوزهاي كرمان نگهداري مي شود.