نگاهی به عملکرد صنعت پتروشیمی در دولت سیزدهم
گام های بلند
مشعل پتروشيمي ايران با عبور گردنه های سخت تحریمی و شرایط اقتصادی و محدودیت های مختلف فنی و اجرایی، امروز به عنوان یکی از بازیگران اصلی در بازار محصولات این صنعت مطرح است. صنعت پتروشیمی ایران با ظرفیت تولید حدود 100 ميليون تنی محصولات متنوع، همچنان به دنبال تحولاتی بزرگ و زیرساختی است. تحولاتی مهم همچون پیگیری جدی و واقعی جلوگیری از خام فروشی و تکمیل زنجیره ارزش که در دو سال گذشته پیگیری های دولت سیزدهم هرچه بیشتر به سمت تحقق آن حرکت کرده است.
دولت سیزدهم از همان ابتدای کار، تکمیل پروژه های نیمه کاره را در اولویت قرار داد و بر همین اساس، در سال جاری قرار است 12طرح جدید پتروشیمی افتتاح شود. در دو سال اخیر، پروژه هایی افتتاح شده اند و تعدادی دیگر نیز در دستور کار شرکت ملی صنایع پتروشیمی قرار دارند.
سامان گیری پروژه های نیمه تمام
در شروع به کار دولت سیزدهم تعدادی از پروژه های نیمه کاره با پیگیری های وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی به بهره برداری رسیدند.طرح انیدریدمالئیک شرکت پتروکیمیای ابن سینا با ظرفیت سالانه ۸۰ هزارتن تفکیک بوتان، پتروشیمی دی آریا پلیمر خمین با ظرفیت سالانه ۱۷۵ هزار تن و پتروشیمی پارس گلایکول با ظرفیت ۵۵۳ هزار و ۵۰۰ تن اتیلن گلایکول در فاصله بهمن 1400 تا اسفند 1401 به بهره برداری رسیدند.
افزون بر این موارد، چهار طرح پایین دستی پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی به بهره برداری رسید. این پروژه ها شامل شرکت بهین پلیمرآریایی واحد تولید کاتالیست صنعتی، واحد تولید کاغذ و مقوا از کربنات کلسیم از شرکت پترونیکان جنوب، واحد تولید اسید بنزوئیک و اسیدترفتالیک خام و طرح تولید کامپاند و گرانول پی وی سی و بازیافت محصول off گرید جامد می شوند.
همچنین مخازن 9 گانه فاز دوم مخازن سبز پتروشیمی عسلویه با ظرفیت ذخیره سازی ۴۱۴ هزار مترمکعب فرآورده های پتروشیمی و واحد دوم ASU2 (واحد هوای فشرده) و پست ۴۰۰/۲۳۰ کیلوولت شرکت دماوند انرژی عسلویه با دانش و فناوری روزآمد و استفاده از پیشرفته ترین ماشین آلات در اسفندماه ۱۴۰۱ به بهره برداری رسیدند.
در میان پروژه هایی که در سال 1401 به بهره برداری یا به فرجام رسیدند نیز می توان به شروع عملیات اجرایی طرح تولید پروپیلن از پروپان (PDH/PP) شرکت پالایش پارسیان سپهر و آغاز عملیات اجرایی طرح PDH/PP پتروشیمی پارس اشاره کرد.
شرکت پالایش گاز بیدبلند خلیج فارس هم به شکل مجزا تولید پلی پروپیلن را به منظور تکمیل زنجیره ارزش در دستور کار قرار داده است.
پروژه یک میلیون و ۶۵۰ هزار تنی پتروالفین فن آوران و طرح «سبزواره پتروشیمی همت»، عملیات اجرایی طرح تبدیل گاز به محصولات با ارزش افزوده بالاتر (GTX) شرکت پتروشیمی تفتان آریا و عملیات اجرایی طرح PDH/PP پلیمر کنگان با هدف تکمیل زنجیره ارزش، از دیگر پروژه هایی بودند که در سال اول فعالیت دولت سیزدهم کلید خوردند.
اما از آنجا که روند پیگیری پروژه های صنعت پتروشیمی با توجه و مساعدت وزیر نفت ادامه داشت، سال 1402 با چند افتتاح شروع شد و در ادامه نیز پروژه های بیشتری در برنامه بهره برداری و آغاز به کار قرار گرفت. در این بازه زمانی طرح هایی مثل پیش تراکم کارخانه گاز و گاز مایع ۹۰۰ در اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ پس از سال ها تاخیر و توقف، با دستور سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری به بهره برداری رسید. در ادامه هم پیش تراکم کارخانه گاز و گاز مایع ۱۰۰۰ مورد بهره برداری قرار گرفت.
ایرانی ترین پروژه پتروشیمی
پروژه مهمی که در سال 1402 در نوبت بهره برداری قرار گرفت، پتروشیمی گچساران ؛ به عنوان ایرانی ترین پروژه الفین کشور بود. پتروشیمی گچساران پس از 19 سال روند کشدار و خسته کننده در اجرا، از سوی دولت سیزدهم مورد توجه جدی قرار گرفت.اجرایی شدن این مجتمع از این جهت اهمیت که ۸۳ درصد از نیازمندی های آن از داخل کشور تأمین شده و ۲۶۹ میلیون یورو صرفه جویی ارزی داشته است، بسیار اهمیت دارد.
افزون بر این موارد، طبق اعلام مسئولان پروژه ها و شرکت ملی صنایع پتروشیمی برخی از پروژه ها همچون پتروشیمی نخل آسماری و پتروشیمی کنگان نیز در مراحل پایانی ساخت و در نوبت بهره برداری رسمی قرار دارند. به هر روی، صنعت پتروشیمی برنامه ای بلندمدت را برای خود پیش بینی کرده و طبق آنچه مرتضی شاهمیرزایی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی اعلام کرد، هم اکنون ۱۱۶ طرح پتروشیمی با حجم سرمایه گذاری حدود ۱۰۰ میلیارد دلار در کشور در حال اجراست که هر یک به مرور در نوبت افتتاح و بهره برداری قرار می گیرند.
سودآوری با گسترش زنجیره دانش بنیان ها
پتروشیمی به عنوان یکی از سودآورترین صنایع برای کشور، صنعتی است که تنها به توسعه داخلی خود توجه ندارد. این صنعت با هدایت و راهبردی دولت سیزدهم و اولویت گذاری که در دو سال گذشته داشته، نقشی بی بدیل در افزایش تعداد شرکت ها و مجموعه های فناور و دانش بنیان و حمایت از آنها ایفا کرده است.
بنا به گفته جواد اوجی، وزیر نفت، شمار شرکت های دانش بنیان که در تعامل با صنعت نفت هستند، در دو سال اخیر از ۱۵۰ شرکت به ۵۵۰ شرکت رسیده است که بخش قابل توجهی از آنها در حوزه صنعت پتروشیمی و به ویژه تولید و بومی سازی کاتالیست های راهبردی و مهم در صنعت پتروشیمی بوده است.
مجموعه های دانش بنیان در دولت سیزدهم مورد حمایت جدی قرار گرفته اند و شخص وزیر نفت در دو سال اخیر و مدیران عامل چهار شرکت اصلی زیرمجموعه پیگیری و نقش آفرینی مستقیم در تحقق اهداف و برنامه های شرکت های دانش بنیان داشته اند. در دو سال اخیر قراردادها و تفاهم نامه های مختلفی بین صنعت پتروشیمی و مجموعه های دانش بنیان منعقد شده که در نتیجه آن بسیاری از نیازهای فنی و تحقیقاتی و فناورانه صنعت پتروشیمی به خصوص در حوزه ساخت کاتالیست ها تامین شده است.
وزارت نفت و صنعت پتروشیمی در نظر دارند با همراهی و کمک مجموعه های فناور و دانش بنیان در چهار سال آینده در حوزه ساخت کاتالیست ها به خودکفایی کامل برسند. در همین مدت هیئت وزیران آیین نامه تولید، دانش بنیان و اشتغال زایی در صنعت نفت را تدوین کرد و در آینده ای نزدیک سند دانش بنیان شدن صنعت نفت به دیباچه افتخارات وزارت نفت افزوده خواهد شد.
بخش زیادی از شرکت های فنی مهندسی صنعت پتروشیمی، شرکت های دانش بنیان هستند و توانسته اند در طراحی و ساخت تجهیزات و تولیدات اقلام مورد نیاز صنعت پتروشیمی نقش آفرینی کنند و اقدام های بزرگی را رقم بزنند و با تولید بار اول اقلام راهبردی زمینه ساز دانش بنیان شدن صنایع بزرگ شوند.
بی شک این شرکت ها با توسعه خود می توانند نیاز کشور را در این شرایط تحریمی در حال و آینده برطرف سازند.
27میلیارد دلار درآمد دریک سال
براساس این گزارش و اعلام انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی، صنعت پتروشیمی ۱۲۰ میلیون تن محصول پتروشیمی را به ارزش ۶۱ میلیارد دلار طی سال های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ با وجود تحریم ها صادر کرده که ۸۱ درصد آن به سامانه نیما تزریق شده است. تنها در سال 1401 حدود ۲۸ میلیون تن محصول پتروشیمی صادر و ۱۲ میلیون تن در داخل فروخته شد که در مجموع ۲۷ میلیارد دلار درآمدزایی برای کشور به همراه داشته است. به عبارتی صنعت پتروشیمی با برنامه ریزی و هدف گذاری که در کوتاه و بلندمدت دارد، در عین اینکه نیازهای مالی و ارزی کشور را در شرایط تحریمی تامین می کند، بلکه می تواند صنعتی امن و پیشرو برای توسعه اقتصادی و همه جانبه در داخل کشور باشد.
صنعت پتروشیمی و قابلیت های آن از جهت تنوع در محصول بازار سرمایه ای مهمی برای کشور به شمار می آید؛ بی تردید حضور جدی تری این صنعت با تکیه بر دانش و تخصص فعالان این عرصه به ویژه شرکت های دانش بنیان می تواند جایگاه کنونی صنعت پتروشیمی ایران را در جهان ارتقا دهد.
دولت سیزدهم نیز در دو سال گذشته با توجه به همین راهبرد گام های بلندی برداشته و در ادامه راه نیز خود را مکلف می داند تا گام های بلند تری در این حوزه بردارد تا افزون بر ارتقای این صنعت، بر رونق اقتصادی کشور نیز بیفزاید.