مدیر مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت تاکید کرد:
انسجام در تدوین تاریخ شفاهی صنعت نفت
مشعل سومین نشست تدوین دستورعمل تاریخ شفاهی مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت با حضور حسین شاملی مدیر این مرکز، نمایندگان اداره کل روابط عمومی وزارت نفت، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی گاز ایران، شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های ایران، همچنین شرکت ملی صنایع پتروشیمی، شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و انجمن تاریخ شفاهی ایران برگزار شد. در این نشست، دستورعمل تاریخ شفاهی تهیه شده از سوی مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت مورد بررسی قرار گرفت. آنچه می خوانید، گزارشی است از این نشست.
در سومین نشست تدوین دستورعمل تاریخ شفاهی مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت که 20 شهریور امسال برگزار شد، حسین شاملی، مدیر مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت در خصوص دستورعمل تهیه شده از سوی این مرکز، برای تدوین تاریخ شفاهی توضیحاتی داد.
پیشنهاد تشکیل بانک سوژه،همکاری با دانشگاه های کشور، جلوگیری از موازی کاری، ضرورت اتحاد بین شرکت های نفتی، تعریف لوگوی یکسان، برگزاری منظم نشست های مشترک و... در این نشست مطرح شد.
لزوم هماهنگی در تدوین تاریخ شفاهی نفت
حسین شاملی، مدیر مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت در این نشست، از تاریخ شفاهی به عنوان یکی از راه های پژوهش نام برد و اظهار کرد: برای تدوین تاریخ شفاهی نباید تنها گذشته را جست وجو کرد. هم اکنون نیز موضوعات جذاب و مهمی در صنعت نفت برای پژوهشگران وجود دارد.
وی تصریح کرد: انواع قراردادهای نفتی، ساخت پالایشگاه، گازرسانی، توسعه میادین نفتی و... برخی از موضوعات جذاب برای پژوهشگران است که ثبت آن می تواند سندی برای آیندگان باشد.
مدیر مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت با اشاره به انتشار چند مجموعه از خاطرات وزیران پیشین نفت ایران در قالب تاریخ شفاهی در این مدیریت گفت: تاکنون مجموعه هایی که در این مدیریت منتشر شده، بر محوریت «شخص» بوده؛ اما حرکت با محوریت «سوژه» هم قابل پیشنهاد است تا پژوهشگران به صورت همزمان چند دیدگاه را در کنار هم بررسی کنند. شاملی حضور نمایندگان شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب در این نشست را مهم ارزیابی و از این شرکت به عنوان یکی از بزرگ ترین شرکت های ایران نام برد و افزود: بخش مهمی از تاریخ صنعت نفت ایران در شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب رقم خورده و تاریخ نفت با این شرکت عجین شده است. وی با بیان اینکه ثبت تاریخ شفاهی در شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب آغاز شده و تاکنون 300 ساعت گفت وگو ضبط شده است، اظهار امیدواری کرد، یک وحدت رویه در صنعت نفت برای ثبت، ضبط و انتشار تاریخ این صنعت شکل بگیرد.
ضرورت جلوگیری از موازی کار
علی ططری، عضو هیأت مدیره انجمن تاریخ شفاهی ایران و دانش آموخته تاریخ نیز در این نشست با اشاره به اینکه ایران کشوری است که حدود 3 هزار سال تاریخ مدون دارد، اظهار کرد: ایران بدون اغراق جزو پنج کشور نخست دنیا در زمینه تاریخی است.
وی با بیان اینکه ما در هر شرایط سیاسی وظیفه داریم تمدن و تاریخ به ارث مانده از پدرانمان را حفظ کنیم و آن را به نسل های آینده انتقال دهیم، تصریح کرد: انسان، تنها موجودی است که می تواند تجربیات خود را منتقل کند و فرهنگ به عنوان دستاورد معنوی بشر، مختص انسان است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود.
عضو انجمن تاریخ شفاهی ایران، یکی از ابزارهای انتقال تجربیات را «اسناد» بیان کرد و ادامه داد: در زیرمجموعه اسناد و منابع، تاریخ شفاهی قرار می گیرد که برخی معتقدند قدمت آن به پیش از پیدایش خط برمی گردد. ططری یکی از اتفاق های مثبت پس از پیروزی انقلاب اسلامی را تأسیس مراکز تاریخ شفاهی از جمله مرکز اسناد انقلاب اسلامی و مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران نام برد و گفت: این مراکز، تاکنون اقدام های مثبتی انجام داده اند؛ اما این اقدام ها می توانند گسترده و مفیدتر شوند. وی تدوین تاریخ شفاهی صنعت نفت را از دو بعد مثبت و منفی مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: اینکه صنعت نفت برای تدوین تاریخ شفاهی صنعت نفت دیر اقدام کرد، منفی است؛ اما اینکه می تواند از تجربیات سایر مراکز استفاده کند و آنها را مورد بررسی قرار دهد، مثبت است.
مدیر پیشین مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی، از تاریخ شفاهی به عنوان یک ابزار تمدنی یاد کرد و گفت: تاریخ شفاهی به زبان ساده، یک شیوه در تولید «سند» است و تاکنون چند بخشنامه در این زمینه از سوی دولتمردان صادر شده است.
ططری، نقش نفت را بر ارکان مختلف زندگی مردم غیرقابل انکار دانست و یادآور شد: آرزوی صنعت نفت از دهه 30 کمرنگ کردن نقش نفت و مشتقات آن در کشور بوده؛ اما نه تنها این اتفاق رخ نداده؛ بلکه این نقش پررنگ تر شده است.
وی بر ضرورت تدوین تاریخ شفاهی صنعت نفت در یک مرکز برای جلوگیری از موازی کاری تأکید کرد و با بیان اینکه با تجمیع تدوین تاریخ شفاهی در یک مرکز و ثبت یک لوگوی مشخص، کار هویت پیدا می کند، اظهار کرد: صنعت نفت، شرکت های زیادی دارد، بنابراین رمز موفقیت برای تدوین تاریخ شفاهی این صنعت، اتحاد است. مدیر پیشین مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی، تدوین دستورعمل و نظام نامه را نخستین گام برای انسجام در تدوین تاریخ شفاهی نام برد و گفت: طرح مسأله، هدف و پرسش سه رکن اصلی نظام نامه و دستورعمل تاریخ شفاهی است. تاریخ شفاهی، یکی از بخش های مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت است که با انجام گفت وگو، کسب اطلاعات تاریخی و آماده سازی و ارائه آن به علاقه مندان، نقش مؤثری در مسندسازی تاریخ این صنعت ایفا می کند. این بخش پس از فعال شدن از سال ۱۳۹۴ تاکنون اقدام به گفت وگو با پیشکسوتان و وزیران پیشین نفت این صنعت از جمله علی اکبر معین فر، سیدمحمد غرضی، سیدحسن سادات، حسن کتیبه و... کرده که پس از تدوین، از سوی وزارت نفت منتشر و در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.
توضیح سند
نسخه ای از يک قرارداد پيمانكاري با شركت نفت ايران و انگليس
مردنگی
مردنگی، سرپوش بزرگ بلورین که لاله ها و لامپ ها را زیر آن قرار می دهند تا از باد در امان بماند. در فضاهایی که چراغ روشنایی مورد استفاده قرار می گرفتند، با توجه به وزش باد و احتمال خاموش شدن چراغ، برای محافظت از آتش روشن چراغ، روی آن قرار می گرفت و با توجه به ابعاد چراغ ها، ابعاد آنها نیز متغیر بود و در انواع ساده و با تزیینات مختلف موجود است.
نمونه ای از این شیء در موزه نفت کرمان نگهداری می شود. باغ موزه كرمان از جمله بناهاي قديمي این شهر است كه از سوی والي اين شهر در دوران زنديه ساخته شده و به عمارت «باغ آقا» معروف بوده است. اين عمارت سپس از سوي انگليس براي کنسولگری خريداري و پس از رفتن انگليسی ها، به ساختمان شركت نفت انگليس - ايران واگذار شد و تا زمان ملي شدن صنعت نفت در اختيار آنها باقی ماند. باغ موزه كرمان، پس از ملي شدن نفت ابتدا در اختيار شركت ملي نفت و سپس شركت ملي پخش فراورده هاي نفتي قرار گرفت. در باغ موزه نفت سوزهاي كرمان كه 12 اسفند 1399 افتتاح شد، مجموعه اي از چراغ ها، وسايل گرمايشي، اجاق هاي خوراک پزي نفت سوز و... نگهداري می شود.
افزایش ظرفیت پالایشگاه ها در زمان جنگ
بخش نهم
پیشنهاد کردم ستادی در وزارت نفت تشکیل شود تا به همه مسائل رسیدگی کند. با تشکیل این ستاد قرار شد همه مدیران شرکت های نفت، گاز و پتروشیمی مثل ایام جوانی در گذشته، اما این بار در ستاد وزارت نفت حضور یافته و در شرایط جنگ شیفت بدهند.
پیشنهادم مورد استقبال و موافقت قرار گرفت و ستاد آغاز به کار کرد. آنها هرگونه اتفاق و پیشامدی را که برای صنعت نفت، گاز، پتروشیمی، کارکنان و... رخ می داد، به سرعت رسیدگی و در صورت لزوم مشورت و تصمیم گیری می کردند. همه تأسیسات، سازمان ها و تشکیلات نفت از تشکیل این ستاد آگاه و در صورت بروز هر رخداد یا مشاهده هر موضوعی، مراتب را اطلاع می دادند. در واقع، این ستاد جانشین هیأت مدیره شرکت ها بود و علاوه بر این، باید به همه گزارش ها به سرعت رسیدگی کرده، جواب می داد و اقدام می کرد.
با توقف فعالیت پالایشگاه آبادان، پیشنهادی برای راه اندازی پالایشگاه های جایگزین مطرح نبوده است. طراحی و ساخت یک پالایشگاه جدید معمولا چند سال طول می کشد. در واقع، آنچه انجام شد، پرداختن به افزایش ظرفیت دیگر پالایشگاه ها بود.پالایشگاه های آبادان و کرمانشاه از دوران استقرار انگلیسی ها در ایران تأسیس شده بودند. در آن زمان، پالایشگاه های تهران، تبریز و شیراز را نیز داشتیم. تأسیسات کوچکی هم در جزیره لاوان برای پالایش نفت داشتیم. آخرین مراحل راه اندازی و افتتاح پالایشگاه اصفهان مربوط به اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد سال 1359 (چند ماه قبل از آغاز جنگ) بود که رئیس جمهور وقت آمد و آنجا را افتتاح کرد.
زمانی که پالایشگاه آبادان متوقف شد، پالایشگاه اصفهان بعد از پالایشگاه آبادان، بزرگ ترین پالایشگاه ایران به شمار می آمد. پالایشگاه اصفهان در ایام جنگ، کاری بزرگ شبیه به شاهکار انجام داد، یعنی در روزهای جنگ، ظرفیت تولید 200 هزار بشکه در روز را به روزانه 280هزار بشکه رساند که برای ما در آن دوران خیلی مغتنم بود و این ظرفیت را مدتی بعد با پشتکار و ابتکارات فراوان، حتی به بیش از 300 هزار بشکه در روز نیز رساند.
اما مهم ترین پالایشگاه ایران که در ایام جنگ متوقف شد، همان پالایشگاه آبادان بود که از ظرفیت تولید زیادی (600 هزار بشکه در روز) برخوردار بود؛ البته در همه پالایشگاهها ابتکاراتی به کار رفت که ظرفیت ها افزایش یابد.
اما آنچه مهم است یادآوری کنم، فداکاری و جانفشانی کسانی است که صادقانه و با صمیمیت در آن شرایط سخت و خطرناک کار کرده و سوخت مردم و جبهه ها را تأمین کردند؛ البته فداکاری دوستان خطوط لوله، بویژه فداکاری کارکنان تلمبه خانه ها و البته جانفشانی، ایثار و ازجان گذشتگی عزیزانی که در تولید و صادرات نفت خام نیز تلاش می کردند، برشمردنی است.
در دوران جنگ، به دلیل شرایط جنگی و احتمال سوءاستفاده دشمن از حماسه این فداکاران و جانفشانان، آن گونه که شایسته بود، به ستودن فداکاری هایشان پرداخته نشد. از این رو، در این خاطرات، با احساس دین و وظیفه، تا آنجا که بتوانم، در رثای این عزیزان و بزرگواران گفته و می گویم؛ باشد که در تاریخ ثبت شود و بماند.
تاریخ شفاهی وزرای نفت ایران؛ سید حسن سادات