دورخيز ايران براي دستيابي به فناوري
حميد قاسمي، مدير سي ان جي شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي
امروزه با پيشرفت فناوري هاي جديد همچون «ANG» ذخيره سازي گاز طبيعي براي سوخت وسايل نقليه را مي توان با فشار کم، ايمني بالاتر و ظرفيت بيشتر انجام داد؛ صنعتي که پس از سي ان جي، هم اکنون مورد توجه برخي شرکت هاي معتبر دنيا قرار گرفته است. ايران نيز با توجه به جايگاه سومين دارنده خودروهاي گاز سوز و دومين مصرف کننده سي ان جي در جهان، اقدا م هاي ارزشمندي با همکاري مراکز پژوهشي صنعت نفت و دانشگاه هاي کشور براي دستيابي به اين فناوري انجام داده است.
116سي ان جي جديد
هم اکنون بيش از 2 هزار و 435 جايگاه سي ان جي در ايران فعاليت مي کنند، افزايش دو برابري کارمزد به جايگاه داران خصوصي سبب شده، سرمايه گذاران استقبال خوبي براي راه اندازي اين گونه جايگاه ها داشته باشند. هم اکنون 116 جايگاه سي ان جي در حال ساخت است که از اين تعداد 71 جايگاه با سرمايه گذاري بخش خصوصي ساخته مي شود.
چشم انداز هزارتايي
امروزه بيشتر جايگاه هاي سي ان جي در ايران با فشار 220 بار به صورت سنتي فعاليت مي کنند. بر اساس برنامه ريزي شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي ايران، ساخت جايگاه هاي کوچک و متوسط با هدف افزايش دسترسي بهتر مردم در دستور کار قرار گرفته و هم اکنون اين شرکت با همکاري شهرداري تهران شروع به ساخت 25 جايگاه کرده است و در صورت موفقيت آميز بودن اين طرح، تا دو سال آينده هزار جايگاه در کل ايران احداث خواهد شد.
تمرکز برANG
در بخش ساخت خودرو هاي گاز سوز در ايران سه موضوع موتور پايه گاز سوز، مخزن سي ان جي و توان حمل مخازن خودروها بيش از همه بررسي و مطالعه شده است. مطالعات در صنعت سي ان جي روي فناوري ANG متمرکز است. اين فناوري به دو قسمت «نانوکربن و نانو سراميک ها» تقسيم مي شود. در فناوري نانو کربن، فشار مخازن سي ان جي از 220 بار به 35 بار کاهش و ظرفيت ذخيره سازي مخزن 40 درصد افزايش يافته است؛ در فناوري نانو سراميک، وزن مخازن به يک دوازدهم کاهش و ظرفيت مخزن، افزايشي قابل توجه مي يابد، از اين رو در صورت استفاده از اين فناوري ها انقلابي در صنعت سي ان جي ايران رخ مي دهد. هم اکنون شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي ايران با همکاري پژوهشگاه صنعت نفت و دانشگاه صنعتي شريف موفق به ساخت نمونه مخازن نانو کربن شده و در حال تست روي خودرو در جاده است. يکي از مخاطرات احتمالي استفاده از فناوري آن است که ممکن است ناخالصي هاي موجود در گاز در ميان حفرات لانه زنبوري مخازن به دام بيفتد و به مرور زمان، ظرفيت مخزن را کاهش دهد، البته اين فناوري هنوز تجاري سازي نشده است.
صرفه جويي شديدانرژي
فناوري ANG در بخش نانو کربن ها به مرحله توليد انبوه در دنيا رسيده است، اما در بخش نانو سراميک در مرحله آزمايشگاهي قرار دارد. از سوي ديگر با به کارگيري اين فناوري در هر دو بخش نيازي به تغيير در سيستم موتوري خودرو وجود ندارد؛ از اين رو دست خودرو ساز براي استفاده از آن باز است و تنها چيزي که خودرو با حالت قبل تغيير مي کند، شکل مخزن و مکان قرارگيري در خودرو است. هم اکنون در کمپرسورهاي جايگاه هاي سي ان جي، چهار مرحله فشرده سازي گاز وجود دارد، در حالي که در فناوري ANG تنها به فشرده سازي در مرحله نخست نياز است؛ در نتيجه در مصرف برق و انرژي به شدت صرفه جويي مي شود. بر اساس برآورد ها، در شرايط آرماني در صورت دسترسي همه جانبه به گاز، اين فناوري 100 درصد جايگزين بنزين در کشور خواهد شد و بنزين مصرفي مي تواند به صادرات اختصاص داده شود و مي توان حداقل شاهد صرفه جويي دست کم 160 ميليارد تومان در روز بود. در صورت موفقيت آميز بودن فناوري ANG در کشور، بايد طي 7 سال 4/5 ميليارد دلار در اين حوزه سرمايه گذاري شود، اين ميزان سرمايه گذاري براي کشور بيش از 80 ميليارد دلار بازگشت سرمايه از طريق صرفه جويي در مصرف سوخت بنزين براي کشور به همراه دارد که در اين ميان بايسته است دولت از بخش خصوصي و سرمايه گذار حمايت کند.
تصويب کليات يک طرح
ايران با هدف توسعه گاز در سبد سوختي ناوگان حمل و نقل سبک و سنگين جاده اي خود قصد دارد به سرعت در بخش ساخت خودروهاي گازي سرمايه گذاري کند. سهم گاز در سوخت خودروهاي سبک هم اکنون 20 درصد و قرار است در سه مرحله و در 4 سال به 35 درصد افزايش يابد. هم اکنون طرحي با عنوان بازار انرژي در کشورهاي پيشرفته دنيا در صنعت سي ان جي در حال اجرا است. در اين طرح با اجراي مجموعه اقدام هاي بهينه سازي، مقداري از گاز مصرفي در بخش خانگي کشور صرفه جويي مي شود و سرمايه گذار اين ميزان گاز را به جاي سرمايه خود به بخش ديگر نيروگاه ها مي فروشد. چندي پيش کليات اين طرح در مجلس شوراي اسلامي تصويب و براي اجرا به دولت دوازدهم ابلاغ شد.
جايگاه کوچکدر هر نقطه ايران
بر اساس سنتز هاي صورت گرفته، با استفاده از فناوري ياد شده با کاهش فشار از 200 بار به 50 بار ديگر نيازي به وجود کمپرسورهاي گران قيمت در ساخت ايستگاه هاي سي ان جي نيست و مي توان به جاي آن از بوستر پمپ استفاده کرد، در اين صورت با توجه به حضور 90 درصدي لوله در سراسر کشور مي توان در هر نقطه اي اقدام به احداث جايگاه هاي کوچک سي ان جي در شهرها کرد. در صورت موفقيت آميز بودن طرح ANG در مقياس آزمايشگاهي، با سازندگان بزرگ خارجي دارنده اين فناوري قرار داد منعقد خواهيم کرد. در صنعت خودرو ايران مخازن موجود سي ان جي، ايمن ترين قسمت خودرو است، زيرا بدنه سيلندر هاي گاز يک سانتي متر قطر دارد و از مقاومت زياد در برابر ضربه بر خوردار است؛ به طوري که از 57 حادثه اي که در يک سال گذشته در صنعت سي ان جي رخ داده، تنها يک فوتي به ثبت رسيده، اين در حالي است که سهم سي ان جي در سبد سوختي کشور 20 درصد است. از سوي ديگر در صورت استفاده از فناوري ANG ديگر، خبري از فشار بالا در مخزن گاز نيست؛ در نتيجه احتمال انفجار به صفر مي رسد. هم اکنون ايران پس از پاکستان، دومين مصرف کننده سي ان جي در بخش خودرويي است و فناوري به کار رفته در اين خودرو ها به بيش از 15 سال پيش باز مي گردد؛ از اين رو هم اکنون به شدت به فناوري روز دنيا در اين صنعت نياز داريم.
سي ان جي، صنعت رو به ر شد
پيشينه استفاده ازسي ان جي درکشور را مي توان به دو مقطع قبل و پس از انقلاب اسلامي تقسيم بندي کرد. استفاده از اين سوخت پاک در دوره پيش از انقلاب به سال 1356 برمي گردد. در آن مقطع يک هزار دستگاه تاکسي پيکان در شهر شيراز به تجهيزات استفاده ازسي ان جي مجهز شدند و يک سال بعد نيز درشهر مقدس مشهد اين اتفاق روي داد و 600 دستگاه تاکسي سي ان جي سوز شدند. اما پس از انقلاب اسلامي، استفاده از سي ان جي درسال 1370 با سي ان جي سوز شدن تعدادي از اتوبوس هاي شرکت واحد کليد خورد و درسال 1378 همزمان با تغيير الگوي مصرف سوخت کشوربه وسيله دولت، به سي ان جي واستفاده از آن درناوگان خودرويي، توجه ويژه تر شد؛ به طوري که درسال 1379سازمان بهينه سازي مصرف سوخت در مجموعه وزارت و با رويکرد توسعه صنعت سي ان جي در کشور پا به عرصه وجود گذاشت. باتاسيس اين سازمان، مقدمات مطالعاتي طرح گازسوزشدن خودروها با هدف کاهش مصرف بنزين و آلاينده هاي هوا با انعقاد قراردادهايي با خودروسازان و بخش خصوصي به منظورتوليد وتبديل خودروهاي گازسوزازيک سو وايجاد زيرساخت هاي لازم براي احداث جايگاه هاي سي ان جي، وارد مرحله اجرايي شد.
مزاياي استفاده از سي ان جي
سي ان جي رامي توان جايگزيني مناسب براي بنزين و حتي گازوييل دانست. زيرا مصرف آن آسيب بسيار کمتري را درمقايسه با سوخت هاي يادشده متوجه محيط زيست مي کند. ذرات معلق درسي ان جي بسيارکمتراز گازوييل و بنزين است؛ به همين دليل در مقايسه با آنها آلايندگي ندارد و اين مزيتي بزرگ به شمار مي آيد. امنيت عرضه انرژي، سهولت دسترسي به گازطبيعي، جلوگيري از آلودگي محيط زيست به ويژه کاهش انتشاردي اکسيد کربن درفضا، همچنين ارزاني قيمت گازطبيعي درمقايسه باسوخت هاي فسيلي مايع را مي توان مزيت هاي مهم ديگري برشمرد که موجب شده است بسياري از کشورها به استفاده از سي ان جي و توسعه آن در کشورهاي خود روي آورند. در ايران با توجه به فعاليت هايي که در صنعت سي ان جي شده اين صنعت روندي رو به رشد داشته است؛ به طوري که هم اکنون بيش از 2400 جايگاه عرضه کننده اين سوخت پاک در کشور هستند. هم اکنون روزانه به طور ميانگين، 21 ميليون متر مکعب سي ان جي ازطريق مجاري عرضه درکشور توزيع و مصرف مي شود. به گفته کارشناسان، اين ميزان، تنها نيمي از ظرفيت قابل استفاده سي ان جي درکشور را تشکيل مي دهد؛ به عبارتي هنوز ظرفيت هاي خالي وجود دارد که مي توان از آن بهره گرفت و با استفاده از آن روزانه در واردات و مصرف 40 ميليون ليتر بنزين صرفه جويي کرد. با درنظرگرفتن قيمت هاي فوب خليج فارس، پر واضح است که اين ميزان صرفه جويي درمصرف بنزين باجايگزيني سي ان جي، چه عدد درشتي را رقم مي زند. بدون ترديد، با توجه به وجود منابع عظيم گاز در کشور، رشد و شکوفايي هرچه بيشتر صنعت سي ان جي، صرفه ها ومزيت هاي قابل ملاحظه اي را رقم خواهد زد که هزينه نکردن براي سالم سازي و بهبود محيط زيست وکاهش يا حتي قطع واردات بنزين از آن جمله است؛ مزيت هاي مهمي که توجه مسئولان را تا آنجا به خود جلب کرده است که به صنعت سي ان جي، نگاهي ويژه تر از گذشته داشته باشند.