دستگاه خم کننده
دستگاه یا ماشین خم کننده ابزاری است که قطعه مورد نظر را بدون ایجاد برش از شکل مسطح و صاف به شکل خاص مورد نیاز درمی آورد. قدمت این فرآیند (خم کردن فلزات) به عصر برنز برمی گردد که با گذشت زمان به تدریج توسعه یافته و شکل گرفته است. در قرن هجدهم میلادی فلزات رفته رفته جایگزین چوب شد و نخستین دستگاه های خم کننده فلزات در قرن نوزدهم میلادی ساخته شد. این دستگاه ها به طور کلی به سه گروه دستی، هیدرولیک و برقی تقسیم بندی می شوند که خم کننده های دستی معمولا از لحاظ هزینه به صرفه و برای کارهای سبک کاربرد دارند و خم کننده های هیدرولیک و برقی برای کارهای سنگین تر مورد استفاده قرار می گیرند. خم کننده ها در صنایع مختلف مانند خودروسازی، هواپیمایی، ساختمان ، لوله کشی و اسباب و اثاثیه استفاده می شوند.
کارآموزان آموزشگاه حرفه ای در دوران آموزش خود در کارگاه لوله کشی کار کردن با این دستگاه ها را آموزش می دیدند. این دستگاه ها در بخش کارگاه لوله کشی موزه کارآموزان در معرض دید عموم قرار دارند. آموزشگاه حرفه ای آبادان در سال 1312 خورشيدی (1933ميلادي) تأسيس شد. این آموزشگاه محل آموزش کارگران پالایشگاه نفت آبادان بود که در آن مهارت های لازم مانند برق، مكانيک و فرآیند پالایش به کارگران و نیروها آموزش داده می شد
تاریخچه قراردادهای نفتی ایران (بخش پایانی)
از کنسرسیوم تا انقلاب اسلامی
مشعل: قراردادهای صنعت نفت بخش مهمی از تاریخ این صنعت را تشکیل می دهد؛ قراردادهایی که از دیدگاه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیار تأثیرگذار بوده و اهمیت صنعت نفت را دوچندان کرده است. بنا بر اهمیت این موضوع، مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت به بررسی این قراردادها پرداخته و هفته نامه «مشعل» نیز به بازنشر آن اقدام کرده است که در ادامه می خوانید.
«از کنسرسیوم تا انقلاب اسلامی» با موضوع قراردادهای نفتی، دوره ای مهم در صنعت نفت کشور به شمار می آید. در این دوره قراردادهای مهمی در صنعت نفت امضا شد.
قراردادهای پیوستی کنسرسیوم
1- در 15 اگوست 1954(24 مرداد 1333) قراردادی میان دولت ایران و شرکت نفت انگلیس و ایران به منظور پرداخت غرامت به کمپانی نفت به مبلغ 25 میلیون لیره در 10 قسط منعقد شد که اقساط آن از سال 1957/ 1336 آغاز می شد.
2- قرارداد خرید و فروش 1973(1352) سن موریتس: این قرارداد در 31 ژوئیه 1973(9 مرداد 1352) در 23 ماده و یک جدول پیوست به امضا رسید. این قرارداد 20 سال از اول فروردین 1352 بود. طبق این قرارداد 30 درصد از حوزه عملیات قرارداد کنسرسیوم کاسته شد. پیش تر 10 درصد دیگر از مساحت حوزه عملیات کنسرسیوم طی توافقی در سال 1968(1347)کاسته شده بود. (ذوقی، 1378: 301)
قراردادهای مشارکت
سیریپ: در سال 1957 عملیات حفاری در ناحیه قم با موفقیت همراه بود. شرکت ملی نفت ایران، منطقه را برای عقد قرارداد آزاد اعلام کرد. انریکو ماتئی (Enrico Mattei) سیاستمدار ایتالیایی و مدیر شرکت نفتی انی (ENI) به سرعت قرارداد بهره برداری از این منطقه را در قالب یک شرکت مختلط ایرانی – ایتالیایی به نام سیریپ (SIRIP) آغاز کردند که حاصل همکاری شرکت ملی نفت با شرکت ایتالیایی «آجیپ میناریا» از شاخه های شرکت انی با سهام مساوی بود. هیئت مدیره شرکت سیریپ به طور مساوی از اتباع ایران - ایتالیا و رئیس هیئت مدیره ایرانی بود. هزینه های اکتشاف و عملیات دیگر تا زمان رسیدن به نفت به عهده طرف ایتالیایی بود. با وجود مخالفت و نارضایتی شرکت های آمریکایی، طرف ایتالیایی بر موضع خود پابرجا ماند.
پان امریکن: در سال 1958 دولت ایران منطقه نفتی فلات قاره را برای سرمایه گذاری نفتی، آزاد اعلام کرد که متعاقب آن 57 شرکت در مزایده قرارداد این منطقه شرکت کردند. در نهایت برنده مزایده، شرکت نفت «پان امریکن» وابسته به شرکت «استاندارد ایندیانا» بود. قرارداد مشارکت در ژوئن 1958/ خرداد 1337 به امضا رسید. ایران و پان امریکن، مشترکا شرکت ایپاک (Ipoc) را ایجاد کردند تا با شرایط مشابه با سیریپ در ایران فعالیت کند.
لاوان: در سال 1965/ 1344 شش قرارداد مشارکت نفتی دیگر منعقد شد. این قرارداد با کنسرسیومی شامل شرکت های «اتلانتیک، مورفی، سان اویل و یونیون اویل» منعقد و به تشکیل شرکت نفت لاوان/ لاپکو انجامید. این قرارداد از سودده ترین قراردادهای مشارکتی ایران محسوب می شد.
ایمینوکو: در همان سال، قرارداد مشارکت دیگری با گروهی مرکب از شرکت های «آجیپ، فیلیپس و یک شرکت هندی» منعقد شد و به موجب آن شرکت پیمانکاری به نام «شرکت نفت بین المللی دریایی ایران/ ایمینوکو تشکیل شد.
اینیپکو: قرارداد مشارکت شرکت ملی نفت ایران و گروه شرکت های نفتی ژاپنی که با تشکیل شرکت نفت ایران و ژاپن اینیپکو پیمانکاری عملیات را در حوزه ای به مساحت 8 هزار کیلومترمربع در لرستان عهده دار شد.
آمردا هس: قرارداد شرکت ملی نفت ایران و شرکت نفت آمریکایی Amerada Hess در حوزه ای به مساحت 7300 کیلومترمربع در فلات قاره ایران به پیمانکاری شرکت مختلف نفت بوشهر (بوشکو)
موبیل: قرارداد مشارکت با شرکت نفت موبیل آمریکا به مساحت 3500 کیلومتر به پیمانکاری شرکت نفت هرمز (هوپکو)
قراردادهای خدمت یا پیمانکاری
اولین قرارداد از این نوع در اگوست 1966/ مرداد 1345 بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت دولتی تحقیقات و فعالیت های نفتی فرانسه (اراپ) برای فعالیت های اکتشاف و استخراج منعقد شد. پیمانکار متعهد به انجام خدمات فنی، مالی و تجاری در ازای دریافت حق الزحمه در قالب سهمی از نفت استخراجی بود. دو قرارداد مشابه نیز در سال های 1969/ 1348 منعقد شد که اولی با کنسرسیوم پنج عضوی اروپایی اراپ 32 درصد، آجیپ 28 درصد، هیسپان اویل 28 درصد، پتروفینا 15 درصد و شرکت نفت اتریش 5 درصد در حوزه ای به مساحت 27 هزار و 260 کیلومترمربع و قرارداد دوم با شرکت آمریکایی کانتیننتال در حوزه ای به مساحت 12 هزار کیلومترمربع بود.
قراردادهای اکتشاف و توسعه
این نوع از قراردادها که بر اساس قانون نفتی/1353 1974 منعقد شد، نوآوری جدیدی در معاهدات نفتی بود که دگرگونی بزرگی به نفع کشورهای تولیدکننده نفت پدید می آورد.
در این نوع از قراردادها، پیمانکار فقط تا زمانی که تولید نفت به میزان تجاری می رسید، مسئولیت عملیات اکتشاف را عهده دار بود و پس از شروع بهره برداری، شرکت نفت ایران، خود مسئولیت عملیات تولید و استخراج را به عهده می گرفت و در نتیجه قرارداد اکتشاف و توسعه پایان یافته تلقی می شد. در مقابل شرکت اکتشافی، می توانست مقداری از نفت تولیدی را با تخفیف ویژه خریداری کند.
عقد 6 قرارداد پیش از انقلاب
پیش از انقلاب اسلامی، 6 قرارداد از این نوع در ایران منعقد شد که شامل دو قرارداد با شرکت نفت آلمانی دمینکس در شیراز و آبادان؛ یک قرارداد با شرکت فرانسوی C.E.P با تشکیل «شرکت توتال ایران» در غرب لارستان؛ یک قرارداد با شرکت آمریکایی «الترامار» با تشکیل شرکت ایرانی «الترامار ایران» در جنوب شرقی لارستان؛ قرارداد پنجم با شرکت آجیپ ایتالیا و تشکیل شرکت «آجیپ ایران» و آخرین قرارداد با شرکت آشلند آمریکا با ایجاد شرکت مشترک «اکتشاف لار» در منطقه شمال لار می شد. (ذوقی، 1378: 322-307)
سرانجام مذاکرات با کنسرسیوم
(بخش 24 )
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با تصویب شورای انقلاب، قرارداد سابق با کنسرسیوم «کان لم یکن» اعلام شد، درحالی که به لحاظ حقوقی اطلاق عنوان «کان لم یکن» به قراردادهای قبلی سبب ایجاد خیلی از مشکلات حقوقی در آن زمان می شد، زیرا طرف مقابل هم مطابق مفاد قرارداد ادعاهایی داشت.
پیگیری این کار مانده بود. من هم دیر متوجه شدم که این کار معطل مانده است، بنابراین همه کارهای لازم در این زمینه شامل گزارش به هیئت دولت، ادای توضیحات به دولت، اخذ مصوبه، انتخاب اعضای هیئت مذاکره کننده با کنسرسیوم، تهیه چارچوب مذاکرات و... با سرعتی منطقی انجام شد. اعضای هیئت اصول و چارچوب کار را می دانستند.
در آن زمان، اعزام کارشناسان به خارج از کشور تابع شرایطی بود که تا حدی وقت گیر بود. هیئت برای مذاکره آماده بود، اما چند روز بیشتر به انتخاب دولت جدید باقی نمانده بود، بنابراین اعزام کارشناسان را تا تعیین وزیر جدید نگه داشتم که هر کس وزیر شد، مذاکرات را هدایت کند. فرقی هم نمی کرد، زیرا معمولا اخذ مجوز سفر خارج، یک هفته طول می کشید.
اگر تغییرات دولت مثلا یکی - دو ماه دیرتر اتفاق می افتاد، قطعا هیئت اعزام می شد و مذاکرات شروع شده بود. با یادآوری آنکه در شرایط جنگی، حضور خارجی ها در ایران اصلا محتمل نبود. این جدیت و پشتکار ما بود که برای چنین امر مهمی همه پیگیری های لازم انجام شد.
از آنجا که انعقاد قرارداد کنسرسیوم در هیئت دولت به تصویب رسیده بود، پس از انجام بررسی ها، موضوع را در هیئت دولت مطرح کردم. چون هیئت دولت، قرارداد کنسرسیوم را قبلا به تصویب رسانده بود، باید موضوع در هیئت دولت مطرح می شد. پس از مدتی بحث، بالاخره هیئت وزیران هم موافقت کرد که مذاکرات با کنسرسیوم را انجام دهیم.
واژگان «کان لم یکن» به این معنای لغوی، آن است که امری اصلا وجود نداشته است؛ حالا تصور کنید که نمایندگان ایران بروند و به نمایندگان کنسرسیوم بگویند که کان لم یکن! نمایندگان کنسرسیوم هم خواهند گفت نه تنها دولت وقت ایران آن را تصویب کرده، بلکه بیش از 24 سال هم اجرا شده، چگونه کان لم یکن را مطرح می کنید. در آن هنگام، ما مذاکرات و جلساتی برای این موضوع داشتیم؛ مذاکرات به این دلیل و نیز به دلایل فنی و حقوقی، سخت بود. همه آمادگی های لازم در بالاترین شرایط فراهم شده بود.
به هر روی با مشورت زیاد، اعضای هیئت مذاکره کننده انتخاب شدند. فرایند این کار با توجه به مشکلات حقوقی و نیز اجبار طرح در هیئت دولت به درازا کشید و زمانی که باید هیئت برای مذاکره به خارج می رفت، معرفی کابینه جدید در مجلس مطرح شد. یعنی فقط چند روز قبل از شروع کار وزیر جدید؛ بنابراین برای پرهیز از هرگونه سوءتعبیر و... تأمل کردم. اما تنها یک هفته بعد از این اقدام، دوره وزارت وزیر جدید آغاز می شد؛ بنابراین چون احتمال می دادم وزیر جدید که می آید احتمالا قائل به تغییر در اعضای هیئت و روش مذاکرات ما مخالفت باشد، فرستادن هیئت مذاکره کننده به خارج از کشور تا شروع کار وزیر جدید متوقف ماند.
تاریخ شفاهی وزرای نفت ایران؛ سیدحسن سادات