سهم اصلی صنعت پتروشیمی برای سرمایه گذاری در بالادست
رفع چالش خوراک با توسعه پروژه های نفت و گاز
مشعل: موضوع همکاری صنعت پتروشیمی با بالادست صنعت نفت و گاز در دو – سه سال اخیر به عنوان یکی از راهکارهای اصلی برای سرمایه گذاری مشترک و تامین مالی و همزمان تامین خوراک و توسعه پایدار در صنعت پتروشیمی مطرح و پیگیری شده است. این راهبرد در این مدت، به قراردادها و تفاهمنامه های مشترکی تبدیل شده که نشان از جایگاه و اعتماد صنعت نفت به صنعت پتروشیمی دارد. این صنعت نشان داده است که می تواند علاوه بر ادامه روند تولید و توسعه خود، در مسیر حمایت از پروژه های بالادست نفت هم همکاری داشته باشد.
دولت سیزدهم و وزارت نفت نیز در همین زمینه تلاش کرده است تا نیازهای صنعت پتروشیمی مرتبط با تامین خوراک، مجوزهای مورد نیاز، تامین یا آزادسازی زمین پروژه ها، کمک های مالی و همکاری در پروژه های سرمایه گذاری را در اولویت قرار دهد. این همکاری مشترک از آن نظر اهمیت دارد که فعال بودن صنعت پتروشیمی به تنهایی و در همکاری با صنعت نفت و گاز علاوه بر تامین نیاز بازارهای داخلی، منافع کلان و ملی کشور را هم تامین می کند.
سرمایه گذاری برای پروژه های مولد
صنعت پتروشیمی با رویکردهای جدیدی که برای آن پیش بینی شده، در واقع افق های تازه ای را پیش رو دارد. این صنعت برای برنامه های بلند مدت خود که قرار است تا۱۰ سال آینده از لحاظ کیفی و کمی به بیش از دو برابر گسترش یابد، نیازمند سرمایه گذاری، فناوری و تامین مالی است. به همین دلیل در این مدت، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران تدارکات و نیازهای لازم برای سرمایه گذاران را فراهم کرده تا سرمایه گذاران در شرکت های پتروشیمی و هلدینگ ها با خیالی آسوده در پروژه های مختلف شرکت کنند.
پیش از این محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران از سرمایه گذاری پتروشیمی ها در صنعت نفت، به عنوان سرمایه گذاری مولد یاد کرده بود. خجسته مهر با تبیین مهم ترین طرح های صنعت نفت برای سرمایه گذاری از سوی هلدینگ های پتروشیمی، تأکید کرد: اگر به دنبال جهش در صنعت پتروشیمی هستیم، باید منابع مالی را که در مسیرهای غیرمولد هزینه می شود، به سمت صنایع مولد ببریم. به نظر می رسد سرمایه گذاری باید برای تأمین خوراک باشد و همه ظرفیت پتروشیمی نیز باید برای این مهم صرف شود.
خجسته مهر با بیان اینکه هم اکنون این کار (سرمایه گذاری برای تأمین خوراک واحدهای پتروشیمی) آغاز شده؛ اما هنوز نهادینه نشده و به سرانجام نرسیده است، اظهار کرد: هنوز شناخت کاملی برای سرمایه گذاری در تأمین خوراک پتروشیمی وجود ندارد و از آنجا که اطلاعات کافی و کامل نیست، نمی توانیم تصمیم درستی بگیریم.
وی با اشاره به اینکه وقتی گفته می شود شرکت ملی نفت ایران تا هشت سال آینده باید ۱۶۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری انجام دهد که از این مقدار ۷۰ میلیارد دلار در میدان های گازی و ۹۰ میلیارد دلار در میدان های نفتی است، ادامه داد: با این سرمایه گذاری ظرفیت تولید نفت باید به روزانه ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه و ظرفیت تولید گاز نیز به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب در روز برسد.
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، سودآوری صنعت پتروشیمی را قابل توجه دانست و با بیان اینکه به جای تزریق پول حاصل از فروش محصولات پتروشیمی در سامانه نیما (که البته خوب است) بهتر است این پول برای تأمین خوراک پتروشیمی سرمایه گذاری شود، ادامه داد: اگر به دنبال جهش در پتروشیمی هستیم، باید منابع مالی را که در مسیرهای غیرمولد هزینه می شود، به سمت صنایع مولد هدایت کنیم.
رویکردی جدید به نفع پتروشیمی ها و کشور
یکی از راهبردهای کلان وزارت نفت در دولت سیزدهم، کاهش خام فروشی و تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی بوده و در همین خصوص، موضوع کاهش صادرات محصولاتی که می توانند خوراک مورد نیاز زنجیره باشند، مورد توجه قرار گرفت. موضوع کمبود خوراک تنها به کمبود تولید مربوط نمی شود و در موارد زیادی گاه خوراک با حداقل ارزش صادر می شود. در عین حال در مواردی هنوز طرح های پیش بینی شده آماده بهره برداری نیستند و خوراک تخصیص داده شده برای آن صادر می شود، در حالی که می تواند برای پروژه ای دیگر مورد استفاده قرار بگیرد.
در حال حاضر هم پیش می آید که خوراک بین مجتمعی از سوی پتروشیمی ها صادر شود که این کار زمینه کمبود خوراک برای مجتمع های دیگر را فراهم می کند. با همین رویکرد بود که در این دوره، صدور مجوز برای مجتمع های جدید و مجوز مجتمع های قبلی تجدید نظر شد. به عبارتی موضوع تامین مالی و تامین خوراک دو مسأله مهم در تعیین سرنوشت پروژه های جدید پتروشیمی هستند، از این رو در همان ابتدای شروع به کار دولت سیزدهم، پنج تفاهمنامه همکاری شرکت ملی نفت ایران با هلدینگ های پتروشیمی کشور به ارزش حدود سه میلیارد دلار امضا شد. جواد اوجی، وزیر نفت اعلام کرد که برنامه ما برای سرمایه گذاری و ورود به زنجیره صنایع تکمیلی، جدی است و دیگر معطل سرمایه گذار خارجی نمی مانیم. بر اساس تفاهمنامه ای که شرکت ملی نفت ایران با هلدینگ های بزرگ صنعت پتروشیمی و شرکت های زیرمجموعه شرکت ملی نفت به امضا رساندند، بخش زیادی از گازهای همراه در حال سوختن در مناطق جنوبی و مرکزی ایران دیگر نمی سوزند و به عنوان خوراک مورد استفاده پتروشیمی ها و پتروپالایشگاه هایی مثل بیدبلند خلیج فارس قرار می گیرند.
اردیبهشت 1403 نیز در رویدادی جدید، تفاهمنامه توسعه میدان های گازی با توان هلدینگ های پتروشیمی و شرکت های اکتشاف و تولید ایرانی به ارزش ۶ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار با هدف تامین ۱۲۷ میلیون مترمکعب گاز و تأمین پایدار خوراک پتروشیمی ها به امضا رسید. در این مطالعات تکمیلی هم هلدینگ ها و شرکت های پتروشیمی حضوری فعال دارند و تعداد دیگری از میادین گازی برای مطالعه تامین گاز در دستور کار قرار گرفته اند. با تکمیل این مطالعات و اجرای قراردادهای آنها، افزون بر افزایش تولید گاز کشور و رفع ناترازی آن، پیش بینی می شود ۲۵ هزار فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم بویژه در استان ها و شهرهای محل اجرای طرح ها ایجاد شود.
رضایت وزارت نفت از ورود پتروشیمی به بالادست
می توان گفت که این اعتماد و همراهی بالادست صنعت نفت با صنعت پتروشیمی، از پروژه ای بزرگ اما اثرگذار همچون بید بلند خلیج فارس آغاز شد. مسؤولان وزارت نفت در دولت سیزدهم با بررسی عملکرد این مگاپروژه و تاثیرگذاری آن به عنوان یک مهره مهم در جمع آوری گازهای همراه و تامین خوراک برای چند واحد پتروشیمی، آن هم بدون نیاز به تامین مالی وزارت نفت، تلاش می کنند تا این روند را مشابه سازی کنند. صنعت پتروشیمی در دهه های گذشته، حتی در زمانی که تلاش برای خصوصی شدن داشت، نیازمند حمایت و تامین مالی از سوی شرکت های خارجی یا دولت بود. با بیشتر شدن تحریم ها و تحریم مستقیم صنعت پتروشیمی از سال 97 صنعت پتروشیمی به طور کامل قید تامین مالی و مشارکت شرکت های خارجی برای اجرای پروژهای خود را زد و از سوی دیگر شرایط اقتصادی داخلی و کاهش منابع ارزی از سوی دولت ها، آنها را با این وضعیت مواجه کرد که به دنبال تامین مالی پروژه های جدید خود از داخل زیرمجموعه های تولیدی باشند. به این ترتیب بود که بسیاری از پروژه های بزرگ در داخل صنعت پتروشیمی و از سوی شرکت های بزرگ و قدیمی پتروشیمی و هلدینگ های اصلی تامین مالی و اجرا شدند.
وزارت نفت در دو سال اخیر با مشاهده این رویکرد مثبت و کاربردی صنعت پتروشیمی تلاش کرده است تا بیشترین استفاده را با چند هدف مهم در دستور کار قرار دهد. با این رویکرد علاوه بر تقویت بخش خصوصی و همکاری های مشترک در قالب کنسرسیوم ها، موضوع تامین خوراک پایدار پتروشیمی ها تا حد زیادی برطرف می شود، میادین نفتی و گازی همچنان فعال می مانند، از سوختن گازهای همراه نفت جلوگیری می شود و در نهایت منفعت ریالی و ارزی بیشتری برای کشور تامین خواهد شد. در دوره های قبل، صنعت پتروشیمی همواره در سطح پروژه های پایین و میان دست صنعت نفت نگه داشته می شد و اجازه ورود به بالادست را نداشت. از سوی دیگر برای پتروشیمی ها هم تنها سرمایه گذاری، این انگیزه و ارزش افزاده را ایجاد نمی کرد؛ اما پروژه های چند منظوره ای همچون بیدبلند خلیج فارس این تصور قبلی را تغییر داد و پای صنعت پتروشیمی به بخش بالادست نفت باز شد. حالا می توان گفت که این شروع و رویکردی همه جانبه است که در آینده، پروژه های ال ان جی و سرمایه گذاری های جدید دیگر هم می توانند در آن جای بگیرند و منفعت آن به همه بخش های درگیر با آن می رسد.