بیش از 80 درصد تجهیزات صنعت نفت ساخت داخل است
بومی سازی ۲۰۰ قلم کالای پرمصرف
مشعل سیاست گذاری ساخت بار اول، موضوع جدیدی در صنعت نفت نبوده و از سال های دهه 70 که تحریم های نفتی افزایش یافت، از سوی مسئولان دولتی به خصوص در صنعت نفت مطرح می شد، اما در چند سال اخیر و با تشدید تحریم های همه جانبه، موضوع ساخت بار اول تجهیزات و قطعات مورد نیاز صنعت نفت وارد روند اجرایی و عملیاتی شد. با آغاز فعالیت دولت سیزدهم، این روند جهشی قابل توجه داشت و وزارت نفت به عنوان مجموعه ای پیشرو و شاگرد اول، با یک تیر طلایی چند نشان را به هدف نشاند و حالا می توان گفت که در عمده بخش های زیرمجموعه وزارت نفت، بیش از 80 درصد تجهیزات پرکاربرد و حیاتی ساخت داخل و ساخت بار اول است. این دستاورد ارزشمند در سایه حمایت های بالاسری مقام های ارشد کشور و شخص رئیس جمهوری و معاونت فناوری ریاست جمهوری در گام اول و اقدام های عملی و کاربردی وزارت نفت در حمایت از مجموعه های دانش بنیان و فناور محقق شده است.
اقدام هایی که دولت سیزدهم و وزارت نفت در حمایت از دانش بنیان ها و مجموعه های فناور در مسیر تولید و بومی سازی و ساخت بار اول انجام داده است، محدوده گسترده ای دارد که می توان به برخی از آنها همچون تدوین برنامه تولید بار اول کالاهای فناورانه در قالب ماده 10 قانون جهش تولید دانش بنیان اشاره کرد. این برنامه به تصویب مجلس و شورای نگهبان هم رسیده و آیین نامه اجرایی آن در صنعت نفت بیش از یک سال است که اجرایی شده است. اقدام های دیگری نیز در مسیر رفع موانع اجرایی و قانونی انجام شد که می توان به مواردی مانند اعطای وام و کمک هزینه به شرکت های فناور و دانش بنیان، تضمین خرید محصول و ارائه خدمات تکمیلی به شرکت های متقاضی، سپردن پروژه های مختلف به این مجموعه ها و امضای قراردادهای متعدد با ارزش قابل توجه میان زیرمجموعه های صنعت نفت با شرکت های فناور و دانش بنیان برای ساخت تجهیزات مورد نیاز اشاره کرد.
در عین حال وزارت نفت به منظور پیگیری موضوع های مرتبط با ساخت بار اول و بومی سازی تجهیزات مورد نیاز، کارگروه رفع موانع ساخت بار اول را هم تشکیل داده است که این کارگروه موضوع های مرتبط را به صورت موردی بررسی می کند و مصوبات آن همانند مصوبات وزیر نفت ابلاغ می شود. این عملکرد وزارت نفت باعث شده تا در ارزیابی های ریاست جمهوری، وزارت نفت رتبه اول را داشته باشد و آن طور که معاونت فناوری ریاست جمهوری اعلام کرده، بیش از 70 درصد مجوزهای داده شده مرتبط با ساخت بار اول در کشور، مربوط به صنعت نفت بوده است.
کالاهای پرکاربرد در نوبت بومی سازی
آنطور که غلامرضا خوانساری، مدیرکل نظام تأمین و تجاری سازی فناوری وزارت نفت چندی قبل به خبرنگار مشعل گفته بود: عدد دقیقی از ساخت داخل همه تجهیزات و قطعات و محصولات شیمیایی موردنیاز صنعت نفت وجود ندارد. او تصریح کرد: عدد مشخص و دقیقی در مورد تعداد کالاها و تجهیزات بومی شده یا در نوبت ساخت داخل وجود ندارد. تعریف تجهیزات در بخش های مختلف متفاوت است. بسیاری از این تجهیزات در قالب یک پکیج قرار دارند یا با چند تجهیز دیگر همراه است، به همین دلیل ممکن است برای کل آن تجهیز یا هر قطعه آن نام گذاری و دسته بندی متفاوتی وجود داشته باشد. با این حال از لحاظ درصدی می توان گفت که افزون بر ۸۰ درصد قطعات صنعت نفت بومی سازی شده است. او افزود: تاکنون افزون بر ۲۰۵ قلم کالا با ابلاغیه وزیر نفت به کل شرکت های تابعه معرفی شده و هم اکنون حدود ۸۵ قلم کالای دیگر در دست بررسی است که در صورت تأیید نهایی وزیر، ابلاغ و اجرا می شود و عدم رعایت از آن تخلف به شمار می آید و از طریق دستگاه نظارتی کنترل می شود.
فعالیت بیش از 650 شرکت دانش بنیان
جواد اوجی، وزیر نفت چندی قبل در دومین نمایشگاه روایت پیشرفت، با تأکید بر ساخت داخل ۲۰۰ قلم کالای پرمصرف صنعت نفت در دولت سیزدهم گفت: در مجموعه وزارت نفت در آغاز دولت، ۱۵۰ شرکت دانش بنیان در وزارت نفت فعال بود و امروز بیش از ۶۵۰ شرکت در مجموعه وزارت نفت کار می کنند که بخش زیادی از این شرکت ها در فرآیند ساخت داخل نیازهای فناورانه صنعت نفت نقش داشته اند. احمد باهوش، مدیرعامل مجتمع گاز پارس جنوبی هم چندی قبل از بومی سازی ۹۰ درصد کالاهای مورد استفاده در این مجموعه عظیم گازی کشور خبر داد و با اشاره به موفقیت های ارزشمند این مجتمع در حوزه ساخت بار اول گفت: در حوزه ساخت بار اول بیش از ۱۹ پروژه جاری داریم که همگی در حوزه راهبردی ساخت بار اول هستند و از این تعداد، ۶ پروژه در حوزه هوشمندسازی، پنج پروژه در حوزه تجهیزات دوار فوق حساس و پنج پروژه دیگر نیز در حوزه فرآیندی است. مدیرعامل مجتمع گاز پارس جنوبی ادامه داد: ساخت دستگاه کلدباکس، یکی از کالاهای بسیار مهم مجتمع گاز پارس جنوبی، اکنون به دست متخصصان و جوانان ایرانی با موفقیت به مراحل پایانی ساخت نزدیک شده و امید داریم در نیمه اول ۱۴۰۳ در مجتمع نصب و راه اندازی شود. امروز می توانیم با افتخار بگوییم که با همت والای متخصصان و کارکنان مجتمع گاز پارس جنوبی، حوزه اقلام عمومی به صورت ۱۰۰ درصدی بومی سازی شده است.
نمونه های دیگری از این عملکرد چشمگیر در تامین نیازهای فناورانه صنعت نفت در زیرمجموعه هایی همچون پتروشیمی ها وجود دارد. آمارهایی که برای ساخت داخل انواع قطعات و تجهیزات و انواع کاتالیست های پرکاربرد اعلام می شود، آمارهای امیدوارکننده ای هستند.
همراهی مشترک تا مرحله بازار
یکی از موضوع های مهم در ارتباط با ساخت بار اول که وزارت نفت در مسیر پیگیری ها ی خود در بلندمدت دنبال می کند، ایجاد فضای دائم و آینده دار برای شرکت های دانش بنیان و فناور است تا از همان ابتدای مسیر ساخت داخل مستقیما در جریان نیازها و الزامات و محدودیت ها قرار داشته باشند. بدون شک این همراهی و ارتباط، از موازی کاری ها و اشکالات مسیر ساخت داخل جلوگیری می کند و شرکت های فناور و دانش بنیان از نزدیک در جریان نیازهای فناورانه و روند تولید و محدودیت ها و نیازهای آنها قرار می گیرند.
این موضوع بارها از سوی مسئولان اجرایی مرتبط با ساخت تولید هم مورد تاکید قرار گرفته است و به نحوی آنها معتقدند که این همراهی از ابتدای مسیر در بازاریابی و تضمین فروش محصولات این شرکت ها هم اثرگذاری مستقیم دارد. غلامرضا خوانساری چندی قبل در گفت وگو با خبرنگار مشعل با اشاره به خدماتی که برای شرکت های فناور و دانش بنیان در مسیر ساخت داخل انجام شده است، اظهار کرد: اضافه شدن شرکت های فناور و دانش بنیان به فهرست بلند سازندگان صنعت نفت، ارائه امتیازهای ویژه در ارزیابی شرکت ها برای ورود به فهرست بلند منابع نفت، حمایت هایی از جنس پشتیبانی و تدارکات، صادرات خدمات فنی مهندسی و تجاری سازی و حمایت در بازار داخلی، از جمله این موارد است.
مدیرکل نظام تأمین و تجاری سازی فناوری وزارت نفت با تأکید بر اینکه باید برای آینده حضور این شرکت ها در صنعت نفت نیز برنامه ریزی شود و ممکن است بازار داخل برای محصولات و خروجی این شرکت ها اشباع شود، افزود: این احتمال زیاد است که این شرکت ها در آینده نزدیک در بخش تجاری سازی محصول، با مشکل مواجه شوند و به همین دلیل در این دولت، نگاهی ویژه در بخش صادرات خدمات فنی و مهندسی به وجود آمده است.
شناسایی 14 مگاپروژه
برزو قنبری عدیوی، مدیر پشتیبانی، ساخت و تأمین کالای شرکت ملی نفت ایران هم چندی قبل بر لزوم ورود مستقیم شرکت های دانش بنیان به مقوله ساخت داخل تأکید کرد و گفت: در دولت سیزدهم توانستیم ۱۴ مگاپروژه را شناسایی کنیم که در هیئت مدیره شرکت ملی نفت مصوب شد و هم اکنون در حال پیگیری است. دوسوم از این پروژه ها به مرحله قرارداد رسیده و تعدادی هم سال آینده به تولید انبوه می رسد و با به سرانجام رسیدن این پروژه ها، نتیجه پایش اطلاعات دریافتی درباره عمق ساخت داخل تجهیزات اعلام می شود.
وی افزود: عمده نیازهای فناورانه تعریف شده و اولویت های مختلفی برای ارزیابی و تحلیل این داده ها از جمله ارزبری، نیاز عملیاتی، دانش فنی، فناوری فنی مورد نیاز و دیگر مسائل پیش بینی شده است. پس از شناسایی نیازهای فناورانه و معرفی تجهیزات راهبردی و گلوگاهی شرکت ملی نفت ایران، استعلام و نظرخواهی از شرکت ها انجام شد.
قنبری تسهیل گری، جلوگیری از موازی کاری و تجمیع تقاضا را مهم ترین دلیل ورود شرکت ملی نفت ایران به این موضوع خواند و گفت: ترجیح می دهیم که شرکت ها مستقیماً وارد ساخت داخل شوند. در ستاد شرکت ملی نفت ایران تمهیدهای لازم برای بررسی ورود شرکت ها در ساخت داخل نیز اندیشیده شده؛ البته در بعضی از موارد نیاز است فرا شرکتی نگاه کنیم، زیرا بعضی کالاها با حجم استفاده بیشتری روبه رو هستند.
بر اساس این گزارش، می توان این طور ارزیابی کرد که وزارت نفت به عنوان شاگرد اول در روند ساخت بار اول، تنها به عنوان یک شعار و برنامه کوتاه مدت در این مسیر قرار نگرفته و با اقدام های بلندمدت و عملیاتی تلاش می کند، مسیری هموار و باز را برای شرکت های دانش بنیان و فناور ایجاد کند. نکته قابل توجه در مسیر ساخت داخل صنعت نفت همکاری عملیاتی و کاربردی است که بین شرکت های دولتی زیرمجموعه صنعت نفت و شرکت های خصوصی در ابعاد مختلف شکل گرفته است که خود یکی از نقاط قوت این همکاری در بلندمدت خواهد بود.