پزشکی اجتماعی در افزایش کیفیت زندگی نقش موثری دارد
هشدار بهداشت درمان در حوزه بیماران قلبی -عروقی
سمیه راهپیما: پزشکی اجتماعی، تخصصی در پزشکی است که به درک تأثیر وضعیت اجتماعی و اقتصادی بر سلامت، بیماری و عملکرد پزشکی و همچنین بهبود شرایطی که منجر به جامعه سالم می شود، می پردازد. پزشکی اجتماعی و طب پیشگیری، دوره 3 ساله تخصصی بالینی است که در آن، پزشکان توانمندی هایی پیدا می کنند تا برای جامعه نسخه سلامت بنویسند و آنها را قادر می سازد مدیریت سلامت و بهداشت جامعه را به دست بگیرند و با انجام مداخلات در سطح جامعه، بار بیماری ها را کاهش دهند. در این زمینه سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت نیز از امکانات پزشکی اجتماعی بهره مند است و در آن از افراد متخصص این رشته استفاده می کند. شهناز شاهرخی، با عنوان متخصص پزشکی اجتماعی در سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت فعالیت دارد. خبرنگار «مشعل» با وی گفت و گویی داشته که در ادامه می خوانید.
لطفا در ابتدا معرفی کوتاهی از خودتان داشته باشید؟
دانش آموخته دانشکده علوم پزشکی دانشگاه اصفهان در سال 1378 هستم. از آن سال فعالیت در پزشکی اجتماعی را با بیمارستان ها و درمانگاه های مختلف آغاز کردم. سال 1392 وارد سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت شدم و فعالیت حرفه ای در زمینه پیشگیری و ارتقای سلامت، بویژه مسائل مرتبط با آسیب های اجتماعی و اعتیاد با طراحی پروژه «نفس» را آغاز کردم. فاز نخست این طرح، پس از پرسشگری وسیع و بر اساس نتایج حاصل از برنامه های آموزشی مفصل و متناسب با گروه های هدف ( مردان و زنان شاغل، فرزندان و کارکنان فعال در حوزه بهداشتی از جمله پرستاران و پزشکان) نوشته شد.
در فاز بعد، خدمات ترک سیگار با انجام درمان های مشاوره ای، غیردارویی و دارویی از سوی تیم ارائه دهنده خدمات ترک سیگار برای متقاضیان در 20 منطقه نفتی صورت گرفت. در فاز نهایی نیز ارزیابی ها و نتایج آن ارائه و ضمن بررسی نقاط قوت و ضعف آن، پروژه ای ایمن، پویا و اخلاقی تنظیم شد که متاسفانه به دنبال تغییرات مدیریتی، این طرح ادامه پیدا نکرد.
چه گروهی در مطالعات شما بیشتر مورد بررسی قرار گرفتند؟
عمده فعالیت بنده، در زمینه آسیب های اجتماعی و گروه های آسیب دیده و مشتمل بر فعالیت های آموزشی، پژوهشی و درمانی است.
یکی از گروه های آسیب پذیر، زنان هستند، از این رو پروژه سلامت و رفاه اجتماعی زنان که نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل می دهند، نه تنها به عنوان یک حق انسانی برای آنها؛ بلکه به دلیل تاثیراتی که این گروه بر سلامت خانواده و جامعه دارند، اهمیتی روزافزون یافته و از چالش های مهم سیاستگذاران در حوزه سلامت به شمار می رود؛ چراکه سلامت از شروط لازم و ضروری برای ایفای نقش اجتماعی است.
امروزه می دانیم که سلامت، محدود به حوزه سلامت جسمی نیست و ابعاد متعددی یافته که یکی از ابعاد مهم آن در کنار سلامت جسم، سلامت اجتماعی و عوامل موثر بر آن است.
اهمیت و جایگاه بانوان در بحث سلامت بسیار مهم است. هر زمان سلامت یک خانم به خطر بیفتد، روند زندگی دیگر افراد خانواده نیز تحت الشعاع قرار می گیرد. در این زمینه پروژه تحقیقاتی شما به چه دستاوردهایی رسیده است؟
امروزه شاهد حضور بسیاری از بانوان در مشاغل مختلف، از رده شغلی معمولی گرفته تا تصمیم گیران سرنوشت جوامع، هستیم.
زنان ما امروزه نقشی حیاتی در چرخاندن محور اقتصاد دنیا ایفا می کنند و به بهترین نحو نیز در بازار کار رقابت کرده و مطرح هستند. این گروه سرنوشت ساز، نیمی از جمعیت هر کشوری را تشکیل می دهند و در عین حال دارای نیازها و مسائل خاص خود هستند.
از این رو شناسایی و رفع نیازها و مشکلات آنها در زمینه های مختلف ازجمله سلامت جسم و روان و ارائه راهکاری مناسب با شرایط آنها به منظور ارتقای کیفیت زندگی شان، از اولویت های مهم سیاستگذاران بخش سلامت به شمار می رود، چراکه ارتقای کیفیت زندگی زنان، پذیرش نقش های متعددی را که جامعه امروزی بر آنها تحمیل کرده، امکانپذیر ساخته و در آستانه انقلاب صنعتی چهارم، امکان رشد و توسعه جوامع را فراهم می کند.
سلامت زنان چه میزان در سلامت خانواده تاثیرگذار است؟
مسائل مربوط به سلامت و مشکلات بهداشتی در هر دو جنس دارای اهمیت است، اما نوع مسؤولیت و ایفای نقش های مورد انتظار جامعه از زنان، توجه و اهمیت این بحث را برای آنها دوچندان می کند، ضمن اینکه زنان به لحاظ جسمی و فیزیولوژیکی، آسیب پذیری بیشتری در ابتلا به برخی بیماری ها از جمله افسردگی دارند.
تحقیقات نشان می دهد که وضعیت سلامت زنان، تاثیر بسزایی بر سلامت فرزندان، خانواده و محیط پیرامون آنها دارد.
معتقدیم بانوی سالم، خانواده سالم و جامعه سالم، از موضوعات مهم در بحث ارتقای سطح سلامت، اصلاح شیوه زندگی مشتمل بر اصلاح الگوی تغذیه، افزایش فعالیت بدنی و کنترل نحوه مقابله صحیح با اقدام های روزمره یا ناگهانی، کنترل وزن، پیشگیری از ابتلا به پرفشاری خون، اختلالات چربی خون و دیابت یا تشخیص به موقع ابتلا به این بیماری ها و درمان موثر و مفید و ترک مصرف محصولات دخانی و پیشگیری از در معرض دود سیگار قرار گرفتن و ... است.
امروزه شیوع بیماری های مزمن، رشد فزاینده ای گرفته که برای پیشگیری از آن، باید اقداماتی صورت گیرد، از این رو نقش پزشکی اجتماعی بسیار پررنگ می شود. بفرمایید که در این خصوص چه اقداماتی از سوی این گروه پزشکی انجام می شود؟
بیماری های غیرواگیر، مزمن و ناتوان کننده از جمله بیماری های قلبی - عروقی، سکته های قلبی- مغزی و ابتلا به انواع سرطان ها از عوامل مهم مرگ و میر در بسیاری از کشورها از جمله کشور ما به شمار می رود.
از مجموع 360 هزار مورد مرگ سالانه در کشورمان، 30 هزارمورد آن به دلیل دیابت و 180 هزار مورد نیز به دلیل ابتلا به بیماری قلبی - عروقی است. این در حالی است که 126 هزار مورد فوتی ناشی از بیماری قلبی - عروقی به دلیل بیماری پرفشاری خون است.
متاسفانه شیوع عوامل خطرساز ابتلا به این بیماری ها در بسیاری از موارد، در میان زنان بالاتر از مردان است. شیوع فشار خون بالا در بین مردان ایرانی 23.2 درصد و در میان زنان 16 درصد تا قبل از 45 سالگی است؛ اما بعد از 45 سالگی زنان، شیوع این بیماری در میان آنها بیشتر از مردان می شود.
شیوع دیابت در مردان 8.5 درصد و در زنان 12.9 درصد گزارش شده، شیوع هایپر کلسترول ها در مردان 9 درصد و در زنان 15.7 درصد و احتمال ابتلا به عوارض سیگار در میان مردان حدود 28 درصد و در زنان 4.5 درصد است.
علاوه بر برخی بیماری های شایع مزمن، کم تحرکی نیز یکی از عوامل مهم در بیماری قلبی - عروقی است. برای تشویق عموم جامعه به تحرک و ورزش، چه مواردی را می توان مد نظر قرار داد؟
حدود 5 درصد از افراد جامعه ما کم تحرک هستند که متاسفانه میزان فعالیت فیزیکی مناسب برای سیستم قلبی - عروقی در زنان کمتر از مردان است. بدیهی است که شاغل بودن زنان می تواند محدودیت هایی را برای آنها در زمینه اصلاح الگوی زندگی خود و خانواده شان فراهم آورد، ضمن آنکه با مدیریت صحیح زمان، دریافت آموزش های لازم و به کار بستن تمهیدات علمی، می توان بر این مشکل فائق آمد.
نکته مهم اینکه، فعالیت فیزیکی منظم یعنی حداقل 30 تا 60 دقیقه فعالیت ورزشی در بیشتر روزهای هفته، می تواند فشار خون را حدود 4 تا 9ttgکاهش دهد، همچنین داشتن رژیم غذایی سالم مانند مصرف میوه و سبزیجات تازه و لبنیات کم چرب یا غلات کامل هم می تواند در کاهش فشارخون تا 14ttg موثر باشد.
لازم است دوباره تاکید شود که تشخیص و اقدام به موقع این ریسک فاکتورها، از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا بسیاری از آنها در ابتدا هیچ علامتی ندارند. به عنوان مثال، شایعترین علامت بیماری پر فشاری خون، فریز شدن چشم ها، سردرد، خونریزی از بینی و ... نیست؛ بلکه شایعترین علامت بیماری فشار خون، نداشتن علامت آن است؛ اگرچه حدود 20 درصد افراد جامعه ما به پرفشاری خون مبتلا هستند؛ اما نتایج تحقیقات حاکی از آن است که 50 درصد این افراد از ابتلای خود به این بیماری اطلاعی ندارند و 50 درصد افرادی هم که از بیماری خود مطلع هستند، درمان منظم انجام نمی دهند.
در پایان اگر صحبتی باقی مانده، بفرمایید.
درست است که مرگ و میر زنان در برخی بیماری ها کمتر از مردان است؛ اما زنان بر اساس آمار موجود، در مقایسه با مردان، آسیب پذیری بیشتری در مقابل بیماری دارند. بنابراین ارتقای سلامت در جامعه زنان و ترویج راهکارها و پیشگیری از ابتلا و بهبود سبک زندگی آنها، نیازمند مداخلاتی جدی است.