جـام نفتي در دستان ايران
مشعل پاي «نفت» که در ميان باشد، سياست راهي از پيش نمي برد، حتي اگر سه کشور روسيه، آمريکا و عربستان با هم متحد شوند، باز اين صدايِ بلند اقتصاد و وضعيت واقعي بازار و اوپکي هاست که تعيين کننده خواهد بود. آنگونه که اجلاس 174 اوپکي ها زير بار افزايش توليد نرفت و با تاکيد بر حفظ توافق نوامبر 2016 و پايبندي 100 درصدي اعضاي سازمان به اين توافق پايان يافت.
توافق چگونه حاصل شد؟
طي هفته هاي گذشته، نگاه ها از جام جهاني در روسيه فاصله گرفت و به نقطه اي از اروپا در وين دوخته شد که مقر اوپک است تا ببينند پازل از پيش چيده شده نفتي براي ايران راه به کجا مي برد.
اجلاس 174 اوپک اين بار متفاوت از تمام اجلاس هاي گذشته آغاز شد و درست مثل فوتبال، پيش از شروع با کري خواني يک طرفه توييتري همراه بود و حکايت از يک تله نفتي براي ايران داشت که از قضا يک سوي زمين بازي، روسيه و عربستان با فرمان ترامپ قرار داشتند و ديگر سوي آن ايران. آن هم درست در روزهايي که مسائل سياسي و بازگشت تحريم ها مطرح است، نفت ايران هم مي رفت تا سلاحي سياسي شود.
دو رويکرد اصلي در يکصد و هفتاد و چهارمين نشست عادي اوپک اينگونه بود که در رويکرد اول ايران و سه کشور ديگر تاکيد داشتند که بايد توافق نوامبر 2016 باقي بماند؛ ايران، ونزوئلا، عراق و الجزاير طبق اين رويکرد، بر لزوم حفظ توافق قبلي اوپک براي کاهش يک ميليون و 200 هزار بشکه اي نفت، پافشاري کردند.
رويکرد دوم، در تقابل با ايران بود که حمايت ضمني آمريکا را هم به همراه داشت و مبتني بر اين بود که روزانه يک ميليون و 800 هزار بشکه نفت به ميزان کنوني توليد افزوده شود که نتيجه اي جز نابودي توافق پيشين اوپک (نوامبر 2016) مبني بر کاهش توليد تا سقف يک ميليون و 200 هزار بشکه نداشت.
حساسيت اين بازي نفتي هم کم از جام جهاني فوتبال نبود؛ حساسيتي که از همان ورود وزير نفت ايران و اعلام موضع او در قبال آمريکا و هم پيمانان عربي و روسي آغاز شد و بسياري را پيگير نتيجه اين دوره از نشست اوپکي ها و غيراوپکي ها کرد.
زنگنه در نخستين مواجهه با خبرنگاران در وين گفت: نفت يک سلاح نيست که به عنوان ابزاري سياسي، عليه برخي کشورها مورد استفاده قرار گيرد. اوپک هم يک سازمان سياسي نيست و لازم است هر گونه استفاده از نفت به عنوان يک سلاح يا ابزار عليه برخي کشورها را محکوم کند. همين سخنان کافي بود تا پيام ايران در اجلاس به روسيه و عربستان و از وين به آمريکا اعلام شود. با اين حال خبري از عقب نشيني اين کشورها از موضع خود نبود. گويي آنان از قوانين اوپک غافل بودند که اينجا هر تغيير سياستي مشروط به تاييد و موافقت کليه اعضاست و نظام تصميم گيري در اوپک، مبتني بر اجماع است.
تلاش ها براي رايزني و رسيدن به راه حلي ديپلماتيک و فني براي عبور از اختلاف نظرها بسياري را نا اميد کرده و بي نتيجه مانده بود تا جايي که فشارها و تلاش ها براي افزايش توليد نفت، قبل از جلسه کميته نظارت مشترک وزارتي به اوج خود رسيد. با اين حال وزير نفت ايران پيش از شروع اين جلسه با اعلام متعادل بودن بازار نفت، اين را گوشزد کرد که يک نفر مرا توجيه کند چرا در بازاري که در تعادل است، بايد افزايش توليد داشته باشيم؟ علائمي مبني بر کمبود عرضه در بازار مشاهده نشده است و ايران هم موافق افزايش توليد نيست.
مخالفت، پافشاري، اصرار و انکار طرفين را مي شد از پشت درهاي بسته جلسه کميته نظارت مشترک وزارتي پيش بيني کرد، بويژه آنگاه که بيژن زنگنه با خروج اعتراضي از اين جلسه به صدر اخبار آمد که پافشاري و کوتاه نيامدن ايران از موضع خود را مخابره مي کرد. اين اما همه ماجراي اجلاس 174 نبود.
همان قدر که روسيه و عربستان در بازي آمريکايي نفتي جدي بودند، ايران هم حريف کوچکي براي آنان نبود و همگي براي پيروزي آمده بودند و ماجرا تا جايي پيش رفت که افزون بر جلسه خصوصي زنگنه با وزير انرژي روسيه، دو مقام ارشد ايراني و عربستاني را براي نخستين بار پس از حمله خودسرها به سفارت عربستان و تيره و تار شدن رابطه دو کشور، پاي ميز مذاکره کشاند.
چهره وزراي دو کشور پس از اين جلسه که قبل از نشست اوپک بود، رضايت طرفين را نشان مي داد، با تبسمي بر لب. ديداري که موثرترين ديدار حاشيه اي اين دوره نشست اوپک هم لقب گرفت و وزير نفت ايران هم از آن ابراز رضايت کرد. از سخنان زنگنه پيش از آغاز نشست 174 اوپک مي شد تغيير موضع عربستان را پيش بيني کرد. او گفت که به هر آنچه منافع ايران را به خطر بيندازد، عمل نمي کنيم. ايران افزايش يک ميليون بشکه اي توليد اوپک را نمي پذيرد و موضع ما حفظ سطح کنوني توليد است. تداوم توافق قبلي، هدف ماست و تغييري در آن داده نمي شود؛ همان چيزي که خروجي نشست 174 شد.
توافق بر سر توافق 2016
يکصد و هفتاد و چهارمين نشست اوپک که صبح جمعه (اول تيرماه) با حضور 14 عضو اين سازمان برگزار شد و يک روز پس از آن هم اعضاي اوپک در نشستي مشترک با اعضاي غيراوپک حضور پيدا کردند و بيانيه آن با تاکيد بر حفظ توافق نوامبر 2016 و پايبندي 100 درصدي اعضاي سازمان به اين توافق منتشر شد.
بيانيه نشست يکصدوهفتادوچهارم اوپک، تداوم تعهد اعضاي سازمان اوپک بر تامين ثبات بازارهاي جهاني نفت خام، منافع مشترک کشورهاي توليدکننده، کارايي اقتصادي، امنيت عرضه براي مصرف کنندگان و بازگشت سرمايه عادلانه را مورد تاکيد قرار داد.
همچنين بيانيه با اشاره به بهبود در شرايط بازار و اعتماد به سرمايه گذاري در صنعت، قطعنامه يکصدوهفتادويکمين کنفرانس سازمان کشورهاي صادرکننده نفت (اوپک) در تاريخ 30 نوامبر 2016 را يادآوري و تصريح کرد: براساس اين قطعنامه، توليد اعضاي اوپک به ميزان روزانه يک ميليون و 200 هزار بشکه کاهش يافت.
اين بيانيه اشاره داشت: با توجه به اين که اعضاي اوپک بيش از سطح مورد نياز نسبت به ميزان کاهش تعهد شده پايبندي داشته اند و مازاد پايبندي در ماه مه به 152 درصد رسيده است، اجلاس 174 اوپک تصميم گرفت که کشورهاي عضو اين سازمان تلاش خود را براي رسيدن به سقف پايبندي 100 درصد براي 12 عضو از يکم ژوئيه تا پايان دوره قطعنامه يادشده به کار گيرند و کميته مشترک وزارتي نظارت بر توافق اوپک و غيراوپک، توليد را رصد کند و به رئيس کنفرانس گزارش دهد.
غيراوپکي ها همسو با اوپک
کشورهاي غيراوپک نيز در چهارمين نشست توليدکنندگان نفت عضو و غيرعضو اوپک که شنبه (دوم تير ماه) برگزار شد، همانند توافق اعضاي اوپک، بر پايبندي کامل به توافق نوامبر 2016 اوپک و غيراوپک تاکيد کردند تا پايبندي 100درصدي دوطرف به کاهش يک ميليون و 800 هزار بشکهاي عرضه نفت همچنان معتبر باقي بماند.
به اين ترتيب، همانگونه که بر اساس توافق اوپک، اعضا به اين اجماع رسيدند که توافق پيشين اوپک (نوامبر 2016) مبني بر کاهش توليد تا سقف يک ميليون و 200 هزار بشکه همچنان به قوت خود باقي بماند، غيراوپکيها نيز بر ادامه روند جاري خود مبني بر حفظ کاهش 600 هزار بشکهاي توليد تاکيد کردند.
مجموعه بيانيه اي که پيروزي مناسبي براي ايران بود که دو حريف سرسخت خود را به عقب نشيني و صلح و همراهي با خود واداشت و به آنچه مي خواست، دست يافت.
اوپک 15 عضوي شد
عضويت «کنگو»، به عنوان جديدترين عضوسازمان کشورهاي صادرکننده نفت (اوپک) در نشست پشت درهاي بسته يکصد و هفتاد و چهارمين نشست اين سازمان مورد تاييد 14 عضو قرار گرفت و کنگو به عنوان پانزدهمين عضو اوپک شد. ذخايرنفت کنگو، حدود يک ميليارد و 700 هزار بشکه و توليد روزانه اين کشور هم اکنون بيش از 300 هزار بشکه در روز است.
بیانیه پایانی
چهارمين نشست وزارتي اوپک و غير اوپک
چهارمين نشست وزارتي اوپک و غير اوپک با صدور بيانيه اي پايان يافت.
به گزارش دبيرخانه اوپک، متن بيانيه به شرح زير است:
«چهارمين نشست وزارتي اوپک و غيراوپک به رياست مشترک سهيل المزروعي، رئيس دوره اي اجلاس اوپک و وزير انرژي امارات و الکساندر نواک، وزير انرژي روسيه برگزار شد. اين نشست بر حق مردم و ملت ها بر حاکميت دائمي بر ثروت ها و منابع طبيعي خود تأکيد کرد.
همچنين بر پايبندي مستمر کشورهاي توليدکننده نفت حاضر در توافق جهاني کاهش توليد نفت به بازار باثبات، منافع مشترک کشورهاي توليدکننده، عرضه کارآمد، اقتصادي و امن به مصرف کنندگان و بازگشت منصفانه سرمايه گذاري تأکيد شد و بهبود کلي وضع و جو رواني بازار و بازگشت اعتماد و سرمايه گذاري به صنعت نفت مورد توجه قرار گرفت.
در اين نشست، قطعنامه نشست 171 اوپک در نوامبر 2016 مبني بر کاهش روزانه يک ميليون و 200 هزار بشکه از توليد کشورهاي عضو اوپک و همچنين کاهش روزانه 600 هزار بشکه از توليد کشورهاي غير عضو اوپک، از جمله روسيه مورد توجه قرار گرفت.
توافق جهاني کاهش توليد نفت که در دسامبر 2016 به دست آمد، مورد توجه قرار گرفت و اشاره شد که کشورهاي عضو اين توافق، از سطح لازم براي پايبندي فراتر رفته و پايبندي آنها در ماه مه امسال به 147 درصد رسيده است.
بر اين اساس، چهارمين نشست وزارتي اوپک و غيراوپک تصميم گرفت که کشورهاي عضو توافق تلاش کنند که به مجموع سطح توافق، پايبند باشند که از اول ژوئيه سال 2018 براي ماه هاي باقي مانده از توافق به طور داوطلبانه به 100 درصد پايبندي برسد و کميته وزارتي اوپک و غير اوپک بايد بر مجموع سطح پايبندي نظارت کند و به نشست وزارتي اوپک و غيراوپک گزارش دهد.
اين نشست از کميته وزارتي اوپک و غيراوپک، کميته فني مشترک و دبيرخانه اوپک براي همکاري سازنده و کارآمد در ارائه شفافيت لازم براي تضمين اين که تصميم هاي مربوط به موقع اتخاذ شوند، سپاسگزاري کرد.
اين نشست تصميم گرفت که نشست وزارتي اوپک و غيراوپک آينده، در ماه دسامبر سال 2018 ميلادي در وين، پايتخت اتريش، برگزار شود.»
دوست و دشمن دائمی نداریم
وزير نفت پس از برگزاري نشست 174 اوپک پاسخگوي رسانه ها بود. او درباره اينکه با توجه به موضعگيريهاي اخير روسيه درباره افزايش عرضه نفت، نسبت به اين کشور چه احساسي داريد، گفت: بايد واقعيتها را درک کنيم. جمله معروف چرچيل را از ياد نبريد که وقتي از او پرسيدند چطور با روسيه که دشمن استراتژيک ما در جنگ جهاني دوم بود، متحد شدي؟ پاسخ داد: «بريتانيا دوست و دشمن دائمي ندارد، فقط منافع ملي دائمي دارد.» وي درباره ديدار با وزير انرژي عربستان و ارزيابي خود از اين ديدار نيز گفت : ما در اوپک و در طول تاريخ نشان داده ايم در عين اختلافهايي که با يکديگر داريم، با هم همکاري هم مي کنيم، اين بنيان و اساس اوپک است. زنگنه با بيان اين که هميشه گفتهام، نه کشوري برادر ماست و نه دشمن دائمي ماست، تصريح کرد: ما برحسب منافع مان، بايد روابط مان را با کشورها تنظيم کنيم.
جزييات اوپک از زبان زنگنه
بيژن زنگنه افزود: همانطور که قبلا تأکيد کرده ام، توافق اوپک که در نوامبر 2016 حاصل شده بود، حفظ شد و معتبر است، تنها تصميم گرفتيم تعهد بيش از 100 درصدي از بازار حذف شود و ميزان پايبندي اعضا به توافق، به 100 درصد کاهش يابد. برخي اعضا که کمتر از سهميه توليد کرده اند، مي توانند توليد بيشتري داشته باشند. بايد ديد اين تصميم در عمل چگونه اجرا خواهد شد.رقم نمي گويم، چون فکر مي کنم تنها تعداد کمي از اعضاي اوپک مي توانند بيشتر توليد کنند، اما درباره پايبندي 100 درصدي توافق کرديم. وزير نفت، اتخاذ اين تصميم را حاصل توافق و حسن نيت اعضا دانست و گفت: فکر مي کنم اين تصميم اوپک قابل قبول و معقول است و از جولاي اجرايي خواهد شد. زنگنه همچنين گفت: همانطور که پيش بيني مي کردم، برخي اعضا نمي خواستند حرفي عليه آمريکا يا درباره سياست زدايي از بازار نفت بزنند. من اين را مي دانستم و يادآور شدم که اين اتفاق ممکن است براي هر يک از اعضا بيفتد. مي دانستم همه از اين حرف استقبال نمي کنند، اما خواستم ثبت شود.
وزير نفت ادعاهايي مبني بر اضافه کردن حدود 8/1 ميليون بشکه نفت به بازار را به شوخي تشبيه کرد و گفت: دنيا بايد هوشيار باشد، چنين ظرفيتهاي مازادي وجود ندارد، اما سياستمداراني مانند ترامپ نميخواهند اين واقعيت را باور کنند.
پاسخ به ابهامات
زنگنه همچنين در گفتوگوي مشروح با نمايندگان رسانهها در پاسخ به اينکه برخي معتقدند اين توافق اوپک ابهاماتي دارد، گفت: در اين بيانيه به هيچ عددي اشاره نشده که عدهاي حرفهاي عجيب و غريبي زده و ميگويند يک ميليون بشکه به توليد اعضاي اوپک اضافه ميشود. اصلا عددي گفته نشده، بلکه گفته شده است آنهايي که بيش از 100 درصد به توافق قبلي متعهد بودهاند، پايبنديشان را بايد به 100 درصد برسانند.
قبلا توافقي داشتيم که قطعي و سقف توليد اوپک را اعلام کرده بود و اعضاي اوپک بايد در آن سقف مشخص توليد مي کردند. ما هم گفتيم همان سقف رعايت شود، نميتوانستيم از اعضاي اوپک انتظار داشته باشيم که بيش از 100 درصد رعايت کنند.آنچه در توافق اوپک اعلام شده، روشن است. اگر فردي بيش از آنچه گفتهايم، ميزان توليد اعضاي اوپک را اعلام ميکند، نظر خود را گفته است؛ اما نظر اوپک چيزي است که تصويب شده و آن را امضا کرده ايم. زنگنه با بيان اينکه ايران پايبندي 100 درصدي اعضا را پذيرفت و موضع خود را تغيير نداد، افزود: از نخستين ساعتي که به اينجا آمدم، در همين هتل (کمپينسکي) گفتم که هيچ مشکلي با رفع پايبندي بيش از حد اعضا نداريم. يکي از خبرنگاران از من پرسيد که اين جبران کاهش بيش از تعهد توليد چطور بايد توزيع شود که گفتم اين يک مسئله ديگر است. ما پذيرفتيم اعضاي اوپک که پايبندي بيش از حد دارند، اين پايبندي بيش از حد را کنار بگذارند. بنابراين از هيچ کس انتظار نداريم کمتر از تعهد خود توليد کند. تنها انتظار داريم به سقف توليد تعيين شده در سال 2016 پايبند باشند. به گفته زنگنه، هيچ عضوي نمي تواند سهميه ونزوئلا را تصاحب کند. اگر ونزوئلا بتواند، بيشتر توليد مي کند، اما اگر نتواند، هيچ کس نمي تواند جانشين آن شود.
خارج کردن ايران از اين بازار، آسان نيست
وي در پاسخ به پرسشي درباره صحت روايتهاي متفاوتي که از افزايش عرضه نفت اوپک پيش از حصول توافق مطرح ميشد، گفت: گزارش هايي که در آن اعدادي مثل افزايش 5/1 يا 8/1 ميليون بشکه اي توليد مطرح ميشد، بيشتر به شوخي شبيه است. چنين ظرفيتي در دنيا وجود ندارد، اما متاسفانه سياستمدارهايي مثل ترامپ نميخواهند اين واقعيت را قبول کنند و فکر مي کنند ظرفيت مازاد عظيمي وجود دارد که قادر است نفت ايران را از بازار حذف کند. زنگنه ادامه داد: روسيه فقط در بين غيراوپکيها ميتواند نسبت به جايگزيني نفت ديگر کشورها اقدام کند. در اوپک، عضوي نميتواند جاي ديگري را بگيرد. زنگنه در ادامه تاکيد کرد: دنيا بايد بسيار هوشيار باشد. ظرفيت عظيم توليد مازاد وجود ندارد و خارج کردن ايران از اين بازار، آسان نيست. هر بشکه بر بازار تأثير مي گذارد و حتي يک ميليون بشکه، حجم کمي از نفت نيست که بازار بتواند آن را بپذيرد و از سوي ديگر، خروج ايران از بازار نفت، موجب افزايش قيمت نفت مي شود.
2 اشتباه بزرگ ترامپ
زنگنه در ادامه گفت: البته باور نمي کنم که ترامپ خواهان قيمت بالاي نفت نباشد. او مي خواهد به مردم بگويد که مخالف قيمت بالاي نفت است؛ زيرا شنيده ام که قيمت 4 دلار براي هر بشکه بنزين در آمريکا خط قرمز است. او مي خواهد بگويد که اين نتيجه عمل من نيست و اين از عملکرد اوپک ناشي مي شود. در حالي که همه رشد قيمت، به دليل رفتارهاي ترامپ است. اوپک نميتواند کار بيشتري بکند.
به گفته وزير نفت، ترامپ دو اشتباه دارد. نخستين اشتباه آن که فکر ميکند خيلي زود در ايران، شاهد تغيير رژيم خواهد بود. اين يک اشتباه بسيار بزرگ است و اشتباه ديگر اين است که فکر مي کند ظرفيت مازاد توليد عمده در جهان وجود دارد. اين هم اشتباه است.