ضرورت بازنمایى میراث جمعى و تاریخى صنعت نفت
اكبر نعمت الهي میراث تاریخى صنعت نفت - خواسته یا ناخواسته - «جمعى» و به تعبیرى «ملى» است. «میراث جمعى» این صنعت نیز «تاریخى» از دوران معاصر را با خود دارد که جهتى و جهشى متفاوت از هنگامه صنعتى شدن پیدا کرده است. نفت، اگر در بیش از یک قرن اخیر، به حیات خاورمیانه تعریفى نوین بخشیده، در میانه حیات باختریان نیز راه و چشم اندازى دیگر آفریده است، از این رو چه از دور دست هاى باختران و چه از خاور دور و نزدیک، داستانى پرورانده که ریشه در میانه آن همه دارد. از سوى دیگر، این میراث خفته در دوردستِ خاک، سر از ژرفاى خاک برآورد تا به پهنه گیتى جارى شود و در جریان هر ماجرا نقش آفریند و قصه ها گوید از غصه ها و حادثه ها آفریند از ارزش بودنش و این نبود مگر پیوند هندسه اش با سرنوشت جمع و این چنین شد که میراثی مشترک نام گرفت از همه آنان که به ناگزیر و بى گریز، به آن دل بستند یا وابسته شدند. روزها و رویدادها که گذشت، راه به نوشتن سرگذشت ها یافت و آنچه از «سر» گذشت، از نوشته ها دور ماند؛ زیرا دست سرنوشت از آستینى نشسته بر مسند باختریان بر صفحه روزگار برد و حکایت قلبى که از میانه خاک در زنده نگاه داشتن اندام زمینیان مى تپید، نیاز به جوهرى ملى مى یافت تا دست به قلم مستند از زبان همین خاک برد و نوشته ها، نانوشته ها و نیز گفته ها و ناگفته ها را باز نویسد و باز گوید به زبان گواهان گرد آمده از عرصه ها، حوزه ها، اندیشه ها، خاطره ها و همچنین هر آنچه باقى مانده از جسم و جان صنعت - چه جامد، چه سیال و چه بخار - تا روایت کند از این که:
«نفت، از آنجا که از رگ و ریشه سرزمین ما و بازمانده از دیرینگى هاى این میهن بود، از آنِ مردم بود. پس باید مردمى شود و مردمى ماند و از این رو، ضرورتى شد تا روایتى مردمى براى آن رقم خورد. نفت، هر چند صنعت خوانده شده و به تصنع یا «دست ساخته» به فوران انجامید، لیکن فرهنگى جمعى و میراثى فرهنگى به همراه داشت تا در ایران زمین جاودانه گردد.» نفت، ماده حیات بخشى که پا از عمر قرن برون نهاده، دیگر زبان از نهاد خویش مى گشاید و با تکیه به یافته هاى مستند، روایت هاى نو خواهد نوشت. نفت، همان گونه که «راهى ملى» و همگانى یافت و همچنان این راه را خواهد پیمود، نیاز به «آگاهى ملى» و «آگاهى بخشى ملى» دارد، از این رو جایگاهى را که زمینه شناختن، شناساندن، گرد آوردن، نگاه داشتن و پژوهیدن فراهم مى کند، نام «موزه» یافته و پیام خویش را به مردم دور و نزدیک خواهد رساند.
نفت، تنها از آنِ پیشینیان نبوده و به تنهایى از آنِ ما نیز نیست. پس بعد از این، از آنِ همه نسل هاى آینده خواهد ماند و میراثى ماندگار باقى خواهد گذاشت.
همچنین ضرورى است تا در مانایى و ماندگارى نام آنان که از راه این صنعت، خدمت پیشه کرده یا به کارشناختى در عرصه هاى کشف، تولید و پخش آن، دل سوزانده یا نیز بر هدایت بهینه در بهره بردارى و بهره گیرى ملى آن شتافته، تلاشى درخور و شایسته صورت پذیرد.
موزه اي با معماري ويژه
موزه نفت نروژ در شهر ساحلی «استاوانگر»، مهم ترین مرکز صنعت نفت این کشور، به دلیل معماری ویژه اش شهرت دارد. ساختمان این موزه به گونه ای طراحی شده که از دریا به شکل یک سکوی شناور نفتی و از خشکی به صورت دیوارهای یک مخزن به نظر می آید. موزه نفت نروژ در 20 می 1999 و با هدف نمایش تاریخ 50 ساله صنعت نفت و گاز در این کشور افتتاح شد. معماران معروف این موزه (Lunde & Løvseth) با طراحی نامتعارف خود، ساختمانی بسیار دیدنی و جالب توجه در بندر استاوانگر بنا کردند. نمای این بنا از دریا و ساحل که دیوارهای مخازن نفتی، سکوها و پالایشگاه را به یاد می آورد، به گونه ای است که هر کسی با دیدن آن متوجه می شود که این بنا متعلق به موزه نفت است. در نمایشگاه این موزه، چگونگی ایجاد، کشف و تولید نفت و گاز و کاربرد آنها در زمینه های مختلف نمایش داده می شود. بازدیدکنندگان از این موزه می توانند با مراحل شکل گیری، کشف، تولید و بالاخره چگونگی مصرف نفت و گاز آشنا شوند.
نمایش فناوری در آب های عمیق
این موزه همچنین اطلاعاتی را در مورد پیشرفت های فناوری در صنعت نفت، بویژه در بخش فراساحل که کشور نروژ در آن پیشگام است، به بازدیدکنندگان عرضه می کند. چرا نفت و گاز در دریای شمال وجود دارد؟ چه فناوری هایی برای استخراج این منابع مورد نیاز است؟ نفت و گاز به چه کار می آید؟ زندگی و کار در سکوهای نفتی داخل دریا چگونه است؟ پاسخ این پرسش ها و بسیاری سوالات دیگر را در این موزه می توان یافت. نمایشگاه های این موزه با استفاده از وسایل سمعی و بصری و تاسیسات تعاملی، بینش مسحورکننده ای نسبت به عوامل جغرافیایی، زمین شناسی، سیاسی، اقتصادی و فنی موثر در صنعت نفت به شما خواهد داد.
نمایش تاثیرات صنعت نفت بر جامعه نروژ و ارائه برنامه های آموزشی برای بازدیدکنندگان، بویژه گروه هایی که از مراکز آموزشی می آیند، از دیگر ویژگی های این موزه است.
کتاب موزه نفت نروژ
کتاب موزه نفت نروژ (Petrorama) در سال 2000 منتشر شده است. مطالب ارائه شده در این کتاب شامل گزارشی از تمامی نمایشگاه های برگزار شده در موزه نفت، تاریخچه صنعت نفت نروژ و تصاویری از معماری داخلی و نمای ساختمان موزه از سوی معماران آن است.
موزه نفت نروژ شامل چهار بخش است:
الف) اداری و مدیریت (ب) نمایشگاه ها و آموزش (ج) مستند سازی و تحقیق (د) ارائه خدمات به بازدیدکنندگان
کتابخانه موزه، مکانی بسیار غنی از دانش مربوط به صنعت نفت است که تمامی سرفصل های مطرح شده در نمایشگاه ها و کنفرانس ها را پوشش می دهد. بنابراین افرادی که بخواهند اطلاعات دقیق تری به دست آورند، می توانند از این کتابخانه استفاده کنند.
کتاب ها، مجلات علمی، فیلم، پایگاه های داده و برنامه های چند رسانه ای، طیف گسترده ای از منابع در دسترس در این کتابخانه است.
همچنین کتابخانه موزه نفت نروژ، مکان بسیار مناسبی برای کودکان و نوجوانان به منظور انجام تحقیقات مدرسه ای است که دارای سالن مطالعه و سالن کار گروهی است که برای استفاده عموم آزاد است.
این موزه که به سالن هایی با تجهیزات کامل و مدرن برای میزبانی نزدیک به 80 شرکت کننده مجهز است، محیطی بسیار مطلوب برای برگزاری سمینارها و کنفرانس ها به شمار می رود. همچنین شرکت کنندگان در سمینارها و کنفرانس ها، ضمن امکان بازدید از موزه و نمایشگاه ها می توانند از کافی شاپ و رستوران دیدنی آن که محیطی ویژه برای پذیرایی از مهمانان است نیز بهره مند شوند.
باز یابی اسناد در پتروشيمی شیراز
اسناد مرکز آرشیو مجتمع پتروشیمی شیراز - نخستين تاسيسات پتروشيمي ايران و خاورميانه - از سوي كارشناسان مركز اسناد موزه هاي نفت مورد بازبيني قرار گرفت و تعدادي سند ارزشمند مربوط به دهه 30 خورشيدي شناسایی شد. در این بازدید، اسناد فنی و پرسنلی گردآوری شده در مراکز آرشیوی واحدهای مهندسی، اداری و روابط عمومی بازبینی و مورد ارزشیابی قرار گرفتند. بخش عمده این اسناد، به پرونده های راکد پرسنلی بازنشستگان به تعداد تقریبی 3 هزار فقره پرونده تعلق دارد که خوشبختانه در شرایط مناسب نگهداری شده اند. اولین و قدیمی ترین پرونده موجود در این مجموعه اسنادی، مربوط به آقای حیدر بی گناهی است که در سال 1337 بازنشسته شده است. نقشه سایت واحد تولید تریپلی فسفات سدیم (اس تی پی) متعلق به سال 1975، مهم ترین سند شناسایی شده از میان اسناد واحد مهندسی است. در اين واحد، مواد اولیه پودر رختشویی توليد مي شده است. گزارش ها، نقشه ها، عکس ها و بولتن ها در قالب 96 زونکن حاوی 19 هزار و 200 سند، از دیگر اسناد قدیمی واحد مهندسی است که مورد بررسی قرار گرفتند. دو مجلد نفیس اطلس نقشه جامع ایران و جهان که به مناسبت پنجاهمين سالگرد تاسیس سلسله پهلوی منتشر شده، 35 جلد کتاب ارزشمند تاریخی و یک جلد کتابچه فنی و نقشه قدیمی نیز در کتابخانه فنی و مهندسی شناسایی شده است. لازم به یادآوری است، فاز اول مجتمع پتروشيمي شيراز، كه در زمان افتتاح با عنوان بنگاه كود شيميايي شيراز شناخته مي شد و در حال حاضر از مدار توليد خارج شده، به عنوان نخستين تاسيسات پتروشيمي ايران و خاورميانه، برای تبدیل به موزه صنعت پتروشيمي كشور، در دستور کار مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت قرار گرفته است.
موزه های نفت،درس هایی برای اکنون و آینده دارد
سرپرست اداره کل امور پژوهش وزارت نفت گفت: مرکز اسناد و موزه های نفت با حفظ و احیای ابنیه، اسناد، تأسیسات و تجهیزات کهن این صنعت، در اصالت بخشی به برند صنعت نفت ایران کوشیده است. مهدی احمد خان بیگی با اشاره به بازدید اخیر معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت از مرکز اسناد صنعت نفت اظهار داشت: در بازديد حبیب اله بیطرف، معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری، ساختار مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت و فعالیت های صورت گرفته درخصوص شناسایی، ثبت و حفظ آثار این صنعت، بررسي و تشریح شد. وی اقدام های ارزشمند مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت را درخصوص غنی سازی سرمایه های فرآیندی سازمان و ایجاد برندینگ (نام و نشان تجاری) صنعت نفت ایران، در سطح بین المللی، قابل تقدیر دانست و افزود: ارتباط معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت و اداره کل امور پژوهش با مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت در چند حوزه می تواند شکل بگیرد. به گفته خان بیگی با توجه به دانش و تجربیات انباشته شده صنعت نفت در حوزه اسناد، اماکن، تأسیسات و تجهیزات بجا مانده از زمان پیدایش این صنعت تا کنون، اداره کل امور پژوهش وزارت نفت در صدد است تا با سیاستگذاری و هدایت فعالیت های پژوهشی در همه بخش های ذکرشده و واکاوی درس آموخته های این صنعت، حلقه های زنجیره صنعت نفت از گذشته تا کنون را به یکدیگر متصل کند. سرپرست اداره کل امور پژوهش وزارت نفت در تشریح دومین حوزه همکاری این اداره کل با مرکز اسناد و موزه های نفت گفت: بازنگری پژوهش های قبلی که از آن با عنوان فراپژوهش یاد می شود، بخش دیگری از اقدام های اداره کل امور پژوهش وزارت نفت است که می تواند راهگشای بسیاری از ابهام ها باشد و ابعاد وسیع تری از گذشته این صنعت را نمایان کند. به گفته احمد خان بیگی، تفاوت ماهوی میان فعالیت های حوزه موزه داری صنعت نفت با موارد مشابه به دلیل بافت و ساختار کاری این صنعت، قابلیت تحقیق و مستندسازی دارد که به انجام فعالیت های خلاقانه و نوآورانه منجر خواهد شد. این مقام مسئول در معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت، برقراری زنجیره بازخورد را از مزایای ارتباط کاری اداره کل امور پژوهش با موزه های نفت برشمرد و ادامه داد: برقراری این زنجیره به معنای ثبت، ضبط و مستندسازی بسیاری از تجهیزات، تجربیات، مدیریت دانش و تجربه است تا از آموخته های آن برای وضعیت کنونی و آینده این صنعت درس بگیریم. احمد خان بیگی با اشاره به امضای توافقنامه همکاری میان این معاونت و دانشگاه تهران از آمادگی کامل وزارت نفت به منظور حمایت از پایان نامه ها و پژوهش هایی که در زمینه موزه داری و مستندسازی در صنعت نفت تدوین می شود، خبر داد و گفت: اداره کل امور پژوهش وزارت نفت در تعامل با دانشگاه ها، بویژه دانشگاه تهران، از پایان نامه هایی که با صنعت نفت مرتبط است، حمایت خواهد کرد.