سیاست وزارت نفت برای حمایت از شرکت های دانش بنیان در این طرح چه بوده است؟
حضور شرکت های دانش بنیان در پروژه های 10 گروه کالایی بسیار چشمگیر بود، تا جایی که در پروژه ابزارهای اندازه گیری 5 شرکت حضور دارند که تمامی آنها شرکت های دانش بنیان هستند.
در پروژه شماره (یک) تجهیزات سرچاهی و درون چاهی از 7 شرکتی که قرارداد بستیم 2 شرکت دانش بنیان است.
در پروژه لوله ها، بخش لوله های دریل پایپ شرکت داخلی که جوینت خارجی دارد، شرکت دانش بنیان است.
در پروژه مته های حفاری هم از 4 شرکت 2 شرکت دانش بنیان هستند.
وزارت نفت تا چه اندازه در اجرای پروژه های 10 گانه به نقش و جایگاه دانشگاه ها توجه کرده است؟
یکی از کارهای خوبی که وزارت نفت در پروژه های 10 گانه انجام داد، این بود که رسالت دانشگاه ها را به آنان یادآوری کردیم؛ چرا که معتقدیم دانش فنی از دانشگاه ها باید بیرون بیاید و در بخش خصوصی رسوب کند و تولید از آنجا شکل گیرد.
به طور مثال، زمانی که در قراردادهای پمپ های سرچاهی، دانشگاه شهید چمران اهواز برنده مناقصه شد، با وجود همه اما و اگرها و واکنش های منفی که مگر دانشگاه هم می تواند تولیدکننده باشد، ما این قرارداد را منعقد کردیم، به شرط اینکه دانشگاه رسالتش را مثل همه جای دنیا انجام دهد و پس از دست یافتن به دانش فنی آن را در اختیار سازندگان قرار دهد که دقیقا اینکار را دانشگاه شهید چمران اهواز انجام داد و دانش فنی 100 درصد بومی ساخت پمپ های سرچاهی SRP در دو چاه مرده مناطق نفت خیز نصب شد و از چاهی که یک بشکه هم تولید نداشت، الان روزانه 800 بشکه در روز نفت تولید می شود و آن را وارد خطوط جریانی می کنیم.
دانشگاه شهید چمران با پایبندی به شروط، یک شرکت دانش بنیان تاسیس کرد و تمام امتیاز اینکار به شرکت دانش بنیان 100 در صد خصوصی واگذار شد.
همچنین در این مسیر از جهاد دانشگاهی ها هم کمک گرفته شد و قرارداد ساخت یکسری از مته ها به جهاددانشگاهی سپرده شد.
این شرط باز در مورد مراکز جهاد دانشگاهی که اصولا رسالتشان ایجاد دانش فنی است، دیده و تولید قطعات جانبی مته ها به 4 و 5 شرکت بخش خصوصی که با جهاد دانشگاهی فعالیت مشترک دارند، سپرده شد که پس از مونتاژ و تست نهایی تحویل کارفرما و بهره بردار می شود.
ارتباط صنعت با دانشگاه و سازندگان داخل در پروژه های 10 گانه به چه صورت شکل گرفت و ادامه پیدا کرد؟
ارتباط صنعت با دانشگاه در ارزیابی ها و نظارت بر اجرای ساخت فناورانه، ارتقای دانش فنی و برگزاری مناقصات پروژه های 10گانه با خرید معمولی تفاوت عمده ای داشت. در خرید معمولی ما در سفارش، تقاضا را ارائه می کنیم. بعد در مناقصه پیشنهاد فنی، قیمت و تضامین می گیریم و قرارداد منعقد می شود؛ ولی چون هدف پروژه های 10 گانه ارتقای سطح دانش فنی و تولید همراه با ارتقای فناورانه شرکت ها بود و شرکت های بخش خصوصی هم سالیان سال است که عادت به مهندسی معکوس و کپی سازی قطعه کرده بودند، این بار برای شرکت های خصوصی با کمک دانشگاه نقشه راه ترسیم کردیم و نظارت بر رسیدن و حرکت در مسیر هم به دانشگاه ها سپرده شد.
به طور مثال در پروژه های 10 گانه ما شرکت ها را این گونه بارور می کنیم که بتوانند براساس نیاز ما (Wellhead ) و طبق مخزن ما مته (down hole) طراحی کند یا در ساخت پمپ های سرچاهی و درون چاهی چیزی نیست که یکی دو نمونه ساخته و خط تولید راه اندازی شود، چون هر چاه پمپ مختص به خودش را دارد که اطلاعات چاه به سازنده داده و براساس اطلاعات چاه و مخزن، پمپ طراحی می شود.
بنابراین در پروژه های 10 گانه ارزیابی فناورانه انجام شد، به طوری که در پاکات مناقصات، برای اولین بار در تاریخ ایران، سطح توانمندی فنی و توانمندی ساخت و توان مدیریتی شرکت ها را ارزیابی کردیم و نمره دادیم و براساس خوداظهاری و توانشان از سوی دانشگاه صنعتی شریف نقشه راه شان را ترسیم کردیم که در این سه سال اجرای پروژه قرار است شرکت سازنده از نقطه 10 به 60 برسد و برای رسیدن به این نقشه راه 15 درصد قرارداد را نگه می داریم که شرکت ها به نقطه اوج شان برسند.
تغییر این نگرش در قراردادهای ساخت 10 گروه کالا چه تاثیری بر توانمندی شرکت های داخل خواهد داشت؟
فرق عمده در مناقصات و قراردادهای ساخت داخل که پیش از پروژه های 10 گانه منعقد می شد، این است که در این پروژه ها از سازنده تضمین می گیریم که به اهداف از پیش تعیین شده برای پروژه های 10گانه طبق ابلاغیه وزیر برسند و در کنار آن تعامل با شرکت های دنیا از لحاظ ارائه document اسناد و مدارک را یاد بگیرند؛ چرا که شرکت های داخلی حدود 40-30 سال است که با شرکت های همنوع خارجی معتبر خودشان ارتباط نداشته اند؛ ولی در این قراردادها تعامل را می آموزند.
همچنین الزام شرکت های ساخت داخل به اخذ گواهینامه های بین المللی یا تطبیق با استانداردهای جهانی موجب می شود که سطح توانمندی و نوع حضورشان با گذشته متفاوت باشد؛ البته در این مسیر با توجه به راه اندازی گواهینامه کیفیت محصول با کمک انجمن نفت و موسسه استاندارد تعامل خوبی صورت گرفت تا سازندگان داخل گواهینامه کیفیت شان را تحت عنوان IPI که معادل همان API استاندارد انستیتوی نفت آمریکا با همان روش اجرایی است، بگیرند.
چند شرکت موفق به دریافت گواهینامه کیفیت شده اند؟
در پروژه های 10 گانه از 17 شرکت داخلی که 51 قرارداد با آنها منعقد شده، 2 شرکت موفق به دریافت گواهینامه کیفیت «آی پی آی» از Iran Petroleum Institute شدند و مابقی 15 شرکت در روند ممیزی هستند که انشاءالله گواهینامه را بگیرند تا هم خیال متقاضی راحت شود که شرکت ها و سازندگان فرایند درستی برای تولید و کنترل کیفی دارند، هم اینکه با کمک موسسه استاندارد گواهینامه های کیفیت را بین المللی کنیم؛ چون موسسه استاندارد به موسسه جهانی وابسته است، بنابراین می تواند این استاندارد را بین المللی کند که پیگیری اینکار از سوی معاونت مهندسی وزارت نفت در دست انجام است که در صورت به نتیجه رسیدن کار بسیار بزرگ و حمایت قابل توجهی از سازندگان داخل خواهد بود.
چه اقدام هایی برای تجاریسازی محصولات ساخت داخل صورت گرفته است؟
وزارت نفت برای تجاری سازی برنامه مدونی داشت که کار را با عقد قرارداد و مشارکت شرکت های داخلی با خارجی مورد توجه قرار داد تا شرکت های خارجی که برای سرمایه گذاری وارد ایران شدند، با راه اندازی خط تولید برندهای جهانی در ایران، اقدام به صادرات و گرفتن بازارهای منطقه کنند و بازار هدف هم ترکمنستان و عراق تعیین شد که متاسفانه به دلیل بحث تحریم ها تا حدودی این مسیر کند شده است.
به عنوان مثال در بازار عراق مشکل اساسی این است که تعامل درستی با عراق انجام نمی شود و اینکه تمام پروژه های عراق، دست شرکت های معتبر جهانی مثل شل، توتال، انی و ... هستند که اینها هم، زمانی یک کالا را استفاده می کنند که گواهینامه API داشته باشد؛ ولی با تلاش موسوی، نماینده وزارت نفت با شرکت نفت عراق این قول مساعد گرفته شد، پروژه هایی که شرکت نفت عراق درصدد اجرای آن است، شرکت های ایرانی در مناقصه آن شرکت کنند و در صورت برنده شدن، از کالا یا تجهیزاتی که وزارت نفت یا شرکت ملی نفت ایران تایید کند، در پروژه هایشان استفاده کنند.
خدمات پس از فروش، کیفیت، قیمت تمام شده و زمان تحویل ... مباحثی است که همیشه در مورد بخش خصوصی و سازندگان داخل مطرح بوده، چه راهکاری برای رفع این موانع در پروژه های 10 گروه کالایی اندیشیده شده است؟
شرکت ملی نفت ایران همیشه در خرید از تولیدکنندگان داخلی سختگیری های لازم را در زمان تولید از سوی بازرس شخص ثالث یا بازرس ها و کارشناسان شرکت اعمال کرده است؛ ولی در پروژه های 10 گانه علاوه بر نظارت بازرس شخص ثالث بین المللی بر تولید کالا مطابق دامنه بازرسی برای هر قرارداد مورد تایید طرفین، تمام تست ها طبق استانداردهای بین المللی و خیلی سختگیرانه تر اعمال می شود تا هیچ کالایی بدون این تست بیرون نیاید. همچنین نظارت دیگری از سوی شرکت ملی نفت ایران از سوی بازرس ها، کارشناسان، متقاضیان و دانشگاه تهران برای رسیدن به اجرای نقشه راه تعریف شده از سوی دانشگاه شریف صورت می گیرد، بنابراین همانطور که گفتیم، مراحل ساخت داخل بسیار دقیق با توجه به تمامی جوانب در دست پیگیری است و با قاطعیت می گویم کالاهایی که در پروژه های 10 گانه تحویل می دهیم، با بالاترین کیفیت بین المللی ساخته شده است.
از نظر قیمت این اشکال همواره وجود داشته که ساخت داخل بین 10 تا 30 درصد بالاتر از نمونه خارجی است؛ ولی این نکته را نباید فراموش کنید که 15 درصد صورت حساب invoice هر سازنده نگه داشته می شود و دوم اینکه 10 درصد پیش پرداخت داریم نه 25 درصد و اینکه سازندگان در این پروژه ها تمامی قطعات را با دانش فنی جدید و با توجه به مختصات متقاضی می سازند، واردات ندارند و مهندسی معکوس و کپی نمی کنند.
بنابراین کار برای سازندگان داخل با توجه به بازرسی های دقیق و پایش از سوی سه تا چهار گروه نظارتی بسیار سخت شده؛ البته بسیاری از آنها از این وضعیت راضی هستند؛ چرا که پس از دستیابی به کالاهای جدید به یک برند تبدیل می شوند و فارغ از تحریم ها در عرصه جهانی حرفی برای گفتن خواهند داشت.
مسیر بلوغ فناوری کالای ساخت داخل را چگونه ارزیابی می کنید؟
مسیر بلوغ فناوری کالای ساخت داخل تا الان بسیار خوب بوده؛ مثلا در پروژه شماره یک سازنده های ما نسبت به یکی دو سال گذشته بخش های R&D و مهندسی بسیار قوی شده اند و تغییرات قابل ملموس است، به طوری که اگر در گذشته 2 نفر در این بخش کار می کردند، الان بین 8 تا 10 نفر دکتر و فوق لیسانس با تجهیزات روز دنیا کار می کنند. با توجه به بخش R&D و مهندسی در بخش تولید، ابزار و تجهیزات جدید وارد کشور شده است و به طور کلی شاهد پیشرفت و توسعه تکنولوژی در ساخت داخل هستیم و بیشتر سازندگان خودشان را به روز کرده اند.
در این میان، نرخ ارز مشکل اصلی امروز سازندگان داخل است که با قوانین جدید نمی توانند ارز تامین کنند یا ثبت سفارش داشته باشند؛ ولی با تمام مشکلات، امروز شاهد بلوغ فناوری در تمام شرکت هایی که با آنها قرارداد منعقد شده، هستیم تا جایی که در پروژه مته های حفاری تست میدانی قطعات ساخته شده در چاه ها انجام شده یا SRP پمپ ها تایید شده و تقریبا 60 درصد تجهیزات درون چاهی حمل و تست شده است. همچنین در بخش سرچاهی بالای 50 درصد قطعات تحویل شده که روند رشد کیفیت و بلوغ فناوری در کالاهای جدید به وضوح قابل دیدن است.
با توجه به تحریم ها و اولویت وزارت نفت مبنی بر بازسازی و نوسازی تاسیسات و تجهیزات، آیا سازندگان داخل توانایی حضور در این عرصه را دارند؟
قطعا سازندگان داخل، توانایی حضور در پروژه های نوسازی و بازسازی تجهیزات و تاسیسات را دارند و به طور یقین در مناقصات این پروژه ها الزام استفاده از محصولات و کالاهای ساخت داخل پیوست خواهد شد و وزارت نفت در حد توان از سازندگان داخل حمایت می کند؛ ولی انتظار می رود سازنده های داخلی از تکنولوژی و دانش فنی روز دنیا عقب نیفتند و به ادامه این روند توجه داشته باشند.