با همکاری دانشگاه صنعتی شیراز و شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب
میدان نفتی منصوری در آستانه تحـولی فناورانه
مشعل- قراردادهاي ميدان محور با دانشگاهها نقطه عطف همکاري مشترک صنعت نفت با دانشگاه ها است که از سال 93 کليد خورده و در حال حاضر 9 ميدان نفتي فعال صنعت نفت در جريان اين پروژه پژوهشي با هدف ازدياد برداشت قرار دارند. در سال هاي گذشته به شکلي انفرادي دانشگاه ها در پروژه هاي صنعتي همراه بودند، اما در قالب اين قرارداد بالادستي، دانشگاه ها به عنوان يکي از بال هاي تحقق اهداف در نظر گرفته شده اند که مي توانند اهداف پژوهشي و فناورانه خود را هم پيش ببرند. در قرارداد مطالعه فناورانه 9 ميدان نفتي کشور مطالعه ميدان آزادگان جنوبي به انستيتو مهندسي نفت دانشگاه تهران، ميدان نفتي دارخوين به دانشگاه اميرکبير، ميدان نفتي سروش به دانشگاه سهند تبريز، ميدان اهواز به پژوهشگاه صنعت نفت، ميدان کرنج به دانشگاه آزاد اسلامي، ميدان کوپال به دانشگاه صنعتي شريف، ميدان منصوري به دانشگاه شيراز، ميدان گچساران به دانشگاه صنعت نفت و ميدان بيبي حکيمه به پژوهشکده ازدياد برداشت واگذار شد. در اين گفت وگو آخرين وضعيت پيشرفت پروژه در دست دانشگاه شيراز را از مهدي اسکروچي، مدیر پروژه ميدان منصوري در دانشگاه شيراز جويا شديم.
اسکروچي با اعلام اينکه فعالیت دانشگاه شیراز در جهت مطالعه پژوهشی میدان منصوری به عنوان يکي از پروژه هاي ميدان محور از سال 93 شروع شد، گفت: در واقع در ابتدا این ایده به صورت کنسرسیوم ازدیاد برداشت بر اساس رونمایی از دستگاه ازدیاد برداشت میکروبی دانشگاه شیراز در نمایشگاه هفته پژوهش شکل گرفت و بعدا به صورت فعلی ارتقا پیدا کرد. قرارداد بين دانشگاه شيراز و وزارت نفت در سال 93 منعقد شد و از همان زمان با حضور همه جانبه مسئولان دانشگاه و همکاري شرکت ملی مناطق نفت خيز جنوب به عنوان طرف قرارداد برنامه ريزي ها آغاز شد.
توقف ناگهانی داشتیم اما نا امید نشدیم
وي با اعلام اينکه 19 عنوان اولويت بر اساس نيازهاي ذاتي ميدان منصوري تعيين شد که از ميان سه اولویت از سوی کارفرما تعیین و یکی از آنها جامع سازی و منجر به قرارداد شد، افزود: اقداماتي در اين فاصله انجام شد، اما در سال 95 قرارداد با تغيير رويکردها اصلاح شد. البته اين تغيير براي ما خوب نبود و درست در زماني اتفاق افتاد که پروژه در فاز اول تمام شده بود و همين تغييرات رويکردي کار قبلي را متوقف کرد. وي افزود: تغيير و توقف ناگهاني قرارداد و تغيير رويکردها برنامه ريزي ها را تغيير داد و محتواي قرارداد پیشین در رویکرد جدید به فاز سوم (حداقل چهار سال بعد) منتقل شد. تلاش ما اين بود که در رويکرد جديد انگيزه ها را بيشتر کنيم. در قرارداد جدید شرح کار و جزئیات آن و مبلغ قرارداد از ابتدای کار مشخص نبود و هنوز هم تعیین نشده است در حالی که عملا از زمان ابلاغ قرارداد بیش از 16 ماه گذشته و بسته کار اول قراردادباید تا پایان سال جاری تکمیل شود. این بلاتکلیفی مهمترین نقطه ضعف پروژه محسوب می شود. با وجود این از روند کار و همکاری های شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب راضی هستیم و تلاش می کنیم از این فرصت مغتنم ملی در جهت تحقق اهداف کلان کشور در این زمینه نقش آفرینی داشته باشیم اما انتظار داریم سایر ارکان پروژه نیز در این مسیر با جدیت و سرعت بیشتر محتوای کار را تصویب کرده و مانع از تاخیر در حصول نتیجه پروژه شوند. مدیر پروژه ميدان نفتي منصوري در دانشگاه شيراز تاکيد دارد که در مسير اجراي اين پروژه بايد افرادي که به امر پژوهش اعتقاد کامل دارند، قرار گيرند و افزود: مسئله مهم ما اين است که بخش اندکی از افراد نقش آفرين در اين کار تفاوتي بين پژوهش و توسعه فناوري و اثر بلند مدت اين کار بر اقتصاد کشور را با کار يک شرکت مطالعه مخزن معمولي قائل نمي شوند. اين توجه و حساسيت در ميان مديران عالي رتبه و کارشناسان توانمند و متخصصین شرکت ملی نفت وجود دارد و آنها اعتقاد بالايي به انجام اين کار دارند اما گاه در ميان مديران سطوح پايين تر افرادي با نقش آفريني مهم و کلیدی هستند که زمینه اجرای کار را محدود کرده و خلاقیت را که مهمترین بستر لازم برای به نتیجه رسیدن پروژه های پژوهشی است ، با اصرار تبدیل به شرح کار پروژه به سازو کار های رایج و قدیمی مطالعات ، از بین می برند، در حالي که فرهنگ توسعه فناوري بايد در هر دو طرف قرارداد باشد. اسکروچي با اشاره به همکاري همه جانبه شرکت ملی مناطق نفت خيز جنوب در اين پروژه اظهار کرد: اين همکاري خوب از همان ابتدا شروع شد و همه داده هاي مورد نياز را در اختيار دانشگاه شيراز قرار دادند. در اين مدت فهم مشترک خوبي از اين پروژه داشته ايم و از اين جهت مي توان گفت تنها تغييرات حاشيه اي تغيير قرارداد اصلي براي ما مسئله ساز بود. وي افزود: آبروی فني خوب و اعتماد ارزشمندی از دانشگاه شيراز در مناطق نفت خيز جنوب وجود دارد و اين اعتماد از ارتباط دانشي قبلي بين ما حاصل شده است. در اين مدت جلسات مشترک زيادي داشتيم و سوابق ميدان از روز اول با توجه به ماهیت محرمانه آن در اختيار ما قرار گرفت. اگرچه کمبودهاي اطلاعاتي و عدم قطعيت وجود دارد و هر دو طرف به اين نواقص واقف هستند، اما به خوبي از آنها آگاه هستيم و مي دانيم که به چه دليلي و چه زماني به وجود آمده است. مدیر پروژه ميدان نفتي منصوري در دانشگاه شيراز يادآور شد: شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب از ابتدا تا همين امروز هر تغيير و اقدام جديد که در روند کار موثر است را بلافاصله با مکاتبه اي کوتاه به ما اعلام مي کنند. اين شرايط هم حاصل درک مشترک از کار يکديگر است و آنها مي دانند کار ما براي آنها ارزش آفرين است.
تغییرات مدیریتی مانع اجرای پروژه نشد
وي با بيان اينکه دانشگاه شيراز از زمان شروع اين پروژه تاکنون تحولات زيادي داشته و سه رئيس دانشگاه و سه معاون پژوهشي و دو مدیر پروژه را تجربه کرده است، افزود: اين تغييرات زمانگير و همراه با تغييرات حاشيه اي بوده است اما خوشبختانه همه روساي دانشگاه موافق اين پروژه و همکاري مشترک بوده اند و اين کار را يکي از مسئوليت هاي دانشگاه در مقابل کشور مي دانند. رئيس دانشگاه شيراز مستقيما در جلسات مربوط به اين پروژه حضور دارد و پروژه فارغ از تغييرات مديريتي ادامه دارد. وي افزود: دانشگاه شيراز به غير از ميدان نفتي منصوري، دو پروژه ديگر و مهم خود يعني «توسعه دانش فني زنجيره ارزش متانول» و «ايزومريزاسيون نفتاي سبک» را هم در دست بررسي و اجرا دارد. اسکروچي با اشاره به سوابق دانشگاه شيراز در حوزه نفت گفت: دانشگاه شيراز با سابقه بيش از 70 سال، بخش مهندسي شيمي خود را از سال 1343 فعال کرد و اولين دانشجوي دکتري مهندسي شيمي ازاين بخش از اين دانشگاه فارغ التحصيل شده و اين بخش از دانشگاه سابقه نزديک به 60 ساله دارد. از 1374 به بعد هم زمينه تحقيقاتي مهندسي نفت شکل گرفت. سرانجام گروه تحقيقاتي ازدياد برداشت از همان سال تاکنون به وجود آمد و تبديل به مرکز تحقيقات ازدياد برداشت شد. وي گفت: از حدود سال 1378 تا امروز 10 قرارداد پژوهشي با قسمت هاي مختلف شرکت ملي نفت ايران داشته ايم و به همين دليل سابقه اين همکاري حدود 20 سال است و ما کم تجربه نبوده ايم. به عنوان نمونه قراردادي براي مطالعه مخروط شدگي آب در اثر توليد نفت با شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب داشتيم. مسئول پروژه ميدان نفتي منصوري در دانشگاه شيراز با تاکيد بر اينکه قرارداد دانشگاه شيراز با ساير دانشگاه ها تفاوت دارد و شامل بهينه سازي توليد و ازدياد برداشت است، تصريح کرد: دانشگاه شيراز بخش مجزايي را براي بهينه سازي توليد در نظر گرفت. انتظار می رود با مطالعه یکپارچه چاه محور و مخزن محور با توجه به اینکه بخش زيادي از مشکلات توليد و کم بودن توان توليد مخزن مربوط به مشکلات چاه است دستاوردهای بهتری حاصل شود. وي در توضيح بيشتر گفت: این پروژه بايد به شکل يکپارچه بين مهندسي مخزن و مهندسي بهره برداري انجام شود و مناطق نفت خيز هم به اين موضوع تاکيد دارد و بخش مهمی از کار روي اين بخش است. همچنين در آينده بخش تاسيسات محور به عنوان بخش پايين دستي در فازهاي بعدي اضافه خواهد شد.
اسکروچي با اعلام اينکه اخيرا فاز شناخت ميدان پايان يافته و دلايل و پديده هاي کم شدن ضريب بازيافت در ميدان منصوري را شناخته ايم، افزود: بیش از 100 چاه اين ميدان را دسته بندي کرده ايم. پيش بيني ضريب بازيافت در بخش بنگستاني در مطالعه مناطق نفت خيز جنوب حدود 11 درصد و بخش آسماري 50 درصد است، اما مطالعه ما هنوز به مرحله تعيين ضريب بازيافت جديد نرسيده است. البته بايد ديد پيشنهادهايي که ارائه مي شود، چقدر از نظر عملياتي و مالي براي مناطق نفت خيز جنوب قابليت اجرا دارد. وي با بيان اينکه اين ميدان تا سالهای طولانی در آينده مي تواند توليد داشته و اين توليد بايد صيانتي باشد، افزود: دانشگاه شيراز در اين پروژه به دنبال تاثيرگذاري بلندمدت روي ميدان است. در اين مدت و پس از شناخت مخزن موارد مشابه در کل دنيا را شناسايي و گزارش کرديم و بر اساس موارد مشابه غربال گري موارد مشابه ازدياد برداشت انجام شد.
پیش بینی جدید ضریب بازیافت تا سال آینده
اسکروچي افزود: پیشنهاد پنج روش به عنوان روش بالقوه پیش بینی شده است که اگر مورد تاييد قرار گيرد، وارد بخش غربالگري پيشرفته مي شويم و آنجا اگر مورد قبول قرار گيرد، مي توانيم پيش بيني ضريب بازيافت جديدي را انجام دهيم. بخشی از اين پيشنهادها تحويل شده و قرار است مورد ارزیابی قرار گیرد. در صورت تصویب و تائید شرح کار نهایی پروژه ، پیش بینی جدید ضریب بازیافت تا اواسط سال آینده تهیه و ارائه خواهد شد.
مسئول پروژه ميدان نفتي منصوري در دانشگاه شيراز يادآور شد: بسياري از ميادين بنگستاني و آسماري مشکلات و شرايط مشابه ميدان منصوري دارند و مي توان اميدوار بود که پيشرفت کار و شرايط خوب در ميدان منصوري به ميادين مشابه ديگر کمک کند. او گفت: البته هر ميدان، شرايط خاص خود را دارد و تعمیم این نتایج قطعيت ندارد. هر ميدان خصوصيات ذاتي مشابهي دارد و بايد براي هر ميدان همين روند را جداگانه انجام داد.
فعلا مطالبه مالی از شرکت ملی نفت نداریم
وي درباره تامين مالي اين پروژه هم گفت: هزینه های انجام شده در رویکرد قبلی بود و پیش پرداخت رویکرد جدید به دانشگاه شیراز پرداخت شده است و در حال حاضر دانشگاه شيراز مطالبه اعلام شده اي از شرکت ملي نفت ايران ندارد. در واقع دانشگاه شيراز تاکنون چهار خروجي فناورانه را تحويل داده که در حال بررسی و تائيد در کمیته تخصصی است و چهار خروجی فناورانه دیگر از قرارداد باقی مانده است. اسکروچي گفت: تيمي که در دانشگاه شيراز و در اين پروژه فعال هستند، شامل 29 نفر اعضاي هيئت علمي هستند که بخش عمده آنها از دانشگاه شيراز و عمدتا جوان و از تخصص های بین رشته ای لازم برای این پروژه هستند. علاوه بر اين متخصصانی از دانشگاه هاي خليج فارس، بوشهر، صنعتي اصفهان، فردوسي مشهد و دانشگاه ايلام هم به شکل تخصصي و بر اساس نيازها با ما همکاري دارند.
وي گفت: در قرارداد، الزام به شريک خارجي مورد تاکيد قرار گرفته است و در عين حال فرآيند توسعه فناوري در خارج کشور در حال انجام است و دانشگاه ها تجربيات خوبي با کشورهاي همسايه و اروپايي دارند. به کارگيري اين تجربه مي تواند براي ما ارزش افزوده باشد، البته انتقال فناوري خوب است اما منفعت کوتاه مدت دارد، بايد بتوانيم نظام نوآوري را در کشور نهادينه کنيم تا اين فناوري بومي و ماندگار شود.
اسکروچي گفت: اميدوارم اين کار مترقي با توجه و همراهي نفت و زير مجموعه و قرار دادن افرادي با ذهنيت پژوهش محور و آگاه به نقش پژوهش در توسعه فناوری و رفع مشکلات در مسير آبروي علمي و جامع براي دانشگاه ها از جمله دانشگاه شيراز حفظ شود و موفق از اين کار بيرون بيايد.