تلاش پژوهشگاه صنعت نفت براي توليد انواع کاتاليست
درآمد کم اما استراتژیک
يکي از اهداف صنعت نفت براي افزايش ظرفيت پالايشي کشور و افزايش سرمايه گذاري در بخش پتروشيمي و ساير حوزه ها توجه به بومي سازي انواع کاتاليست ها بوده است و در سال هاي اخير موفقيت هايي چشمگير در اين حوزه را شاهد بوده ايم . ايران از نظر موقعيت ژئوپوليتيک و بهره مندي از ذخاير فراوان نفت و گاز وضعيت مطلوبي دارد و برخي چالش هاي سياسي از جمله، تحريم هاي اقتصادي، ضرورت خودکفايي کشور را در اين زمينه آشکار کرده است و به خصوص در سال هاي اخير صنعت نفت در حوزه هاي مختلف خود با اعمال تحريم به سمت بومي سازي و استفاده از انواع کاتاليست ها رفته است و اين روزها بارها شاهد توافق هايي براي توليد انواع کاتاليست ها هستيم.
برنامه ريزي اي که مجموعه هايي چون پژوهشگاه صنعت نفت در توليد و فرمولاسيون کاتاليست ها و مواد شيميايي در اين سال ها داشته اند، باعث شده در شرايط تحريم بتوانيم بسياري از نيازها را از داخل تامين کنيم و نگذاريم تامين انواع کاتاليست ها براي صنعت پتروشيمي، پالايش و ... تبديل به گلوگاهي براي فشار به کشور شوند. از سوي ديگر اگرچه کاتاليست ها در مقايسه با ساير اجزاي صنعت قيمت هايي بالا ندارند، اما فناوري هاي تک و انحصاري آنها باعث شده در نبودشان خسارت هاي جبران ناپذيري به صنعت وارد شود. حالا اما صنعت نفت کشورمان با به دست آوردن دانش توليد بسياري ازاين کاتاليست ها علاوه بر عدم وابستگي، به درآمدي جديد دسترسي پيدا کرده و در سال هاي آينده مي تواند حتي به صعود در بازارهاي منطقه اي هم فکر کند.
در شرايطي که بدون کاتاليست فرايند شيميايي صورت نمي گيرد، کاتاليست ها به عنوان يک کالاي راهبردي در انحصار برخي کشورهاي خارجي قرار دارد. با اعمال شرايط تحريم که مي توانست براي تأمين اين ماده راهبردي مشکل ايجاد کند، با آينده نگري هاي صورت گرفته در واحد کاتاليست پژوهشگاه صنعت نفت اين محدوديت ها به فرصت تبديل شده است. در حال حاضر دانش فني در پژوهشگاه کاتاليست و نانو فناوري با حضور نيروهاي متخصص توليد و به بخش خصوصي براي توليد انبوه محصول واگذار مي شود.
در حال حاضر دو مجموعه پژوهشگاه صنعت نفت و شرکت پژوهش و توسعه پتروشيمي در دو حوزه کاتاليست هاي پالايشگاهي و پتروشيمي فعاليت مي کنند و در اين دو حوزه سرمايه گذاري هاي وسيعي به لحاظ فني، ايجاد پايلوت و تربيت نيروي انساني انجام داده اند و نتيجه اين تلاش ها، قراردادهاي متعددي است که در اين چند سال و تا اين اواخر به امضا رسيده و در حال اجراست. بسياري از اين پروژه ها از سالها قبل شروع شده اند و در درون خود بسياري از متخصصان مجرب و فعال در اين زمينه و نيروهاي جوان دانشگاهي را به کار گرفته اند و در صورت حمايت وزارت نفت از شرکت هاي توسعه دهنده، بيش از پيش به هدف بومي سازي در عرصه توليد انواع کاتاليست ها و جاذب ها نزديک مي شويم.
سند توليد کاتاليست در پژوهشگاه صنعت نفت و پژوهش و فناوري شرکت ملي صنايع پتروشيمي ايران تهيه شده و در اين مدت به عنوان راهنماي کار پژوهشکده کاتاليست و نانوفناوري در توليد انواع کاتاليست مورد استفاده قرار مي گيرد. در قالب اين سند، همه شرکت ها، فعالان بخش خصوصي (در اين زمينه توليد کاتاليست) و مراکز فناوري و توسعه دهنده ها شناسايي شده و همه کاتاليست هاي مورد استفاده در صنعت گاز، پتروشيمي و پالايش و پخش فراورده هاي نفتي نيز مورد اشاره قرار گرفته اند.
پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان مرجع ارزيابي انواع کاتاليست در کشور فعاليت و در اين زمينه، با شرکتهاي خصوصي فعال همکاري مي کند و خوشبختانه در چند سال اخير توانسته است به واسطه نهايي شدن تعدادي از کاتاليست ها و تجاري شدن آنها توجه و اعتماد سازندگان و توسعه دهندگان داخلي صنعت نفت را جلب کند. تمامي دانش هاي فني توسعه داده شده در زمينه كاتاليست ها در پژوهشگاه صنعت نفت در يك فضاي رقابتي به دست آمده است چرا كه دانشگاه ها، شركت هاي تحقيق و توسعه و بسياري از شركت هاي خارجي مي توانند در اين زمينه با پژوهشگاه رقابت كنند و همواره پژوهشگاه در انتخاب شركت هاي توسعه دهنده نيز رقابتي عمل مي كند؛ به عبارتي شركت هاي مختلف را از نظر زير ساخت، تجربه، زمينه فعاليت و همكاري هاي قبلي بررسي كرده و سپس دانش فني را به آن واگذار مي كند از اين رو اين مجموعه به صورت انحصاري با هيچ شركت خاصي همكاري نمي كند.
اکبر زمانيان، رئيس پرديس پايين دستي پژوهشگاه صنعت نفت در گفت وگو با «مشعل» با اشاره به فشارهاي خارجي که به واسطه تامين انواع کاتاليست مورد نياز صنعت در سال هاي اخير و در دوره تحريم داشته ايم، مي گويد: اين حوزه مي تواند همچون شمشيري دو لبه براي ما باشد، اگر به اندازه کافي در حوزه کاتاليست ها وارد نشويم مي تواند به عنوان اهرم فشار عليه صنعت کشور مورد استفاده قرار گيرد.
او با بيان اينکه کاتاليست ها مي توانند حوزه اي فعال و فناورانه با درآمد اطمينان بخش و پايدار براي کشور به همراه بياورند و در عين حال خيال توليد کننده و کارفرما را براي توليد راحت کند، ادامه مي دهد: ممکن است رقم کلي قيمت هاي کاتاليست ها قابل توجه نباشد، اما مسئله اين است که اگر اين کاتاليست ها نباشند و يا در تامين آنها مشکل پيدا کنيم، کل عمليات صنعت متوقف مي شود.
زمانيان با اشاره به توانمندي صنعت نفت در توليد داخلي و بومي سازي بسياري از تجهيزات صنعت نفت در سال هاي گذشته، مي گويد: ممکن است در حوزه تامين و ساخت تجهيزات صنعت نفت شرايط قابل قبولي داشته باشيم، اما براي بخش توليد کاتاليست که سهم و قيمت هاي کمتري دارند، توليد کمتري هم داريم، چرا که اين محصولات فناوري هاي تک و انحصاري دارند. شرکت هاي تامين کننده کاتاليست ها دانش فني خودشان را دارند و روي توليد، ساخت و فرمولاسيون کاتاليست ها سرمايه گذاري بلند مدت مي کنند و به همين راحتي اين دانش را در اختيار ساير کشورها قرار نمي دهند.
او در پاسخ به اين سوال که چرا در دهه هاي گذشته وارد اين عرصه نشده بوديم تا امروز شرايط قابل قبول تري داشته باشيم، توضيح مي دهد: در اين مدت کاتاليست هاي زيادي توليد شده و شرکت هاي زيادي ادعاي توليد آنها را داشتند اما متاسفانه توجهي به اين دستاورد نشد، تا اينکه از چند سال قبل که شرايط تحريم، محدوديت ها را چند برابر کرد، صنعت هم ترجيح داد که اين دستاوردها را به آزمايش بگذارد. در واقع اين شرايط تحريم، اجبار براي صنعت و فرصت براي ما به همراه داشت تا محصولاتمان را عرضه کنيم و صنعت هم به اين اطمينان برسد که ما مي توانيم اين دانش فني را داشته باشيم.
رئيس پرديس پايين دستي پژوهشگاه صنعت نفت با اعلام اينکه در حال حاضر چندين مورد از کاتاليست هايي که روي آنها کار کرديم تجاري سازي و وارد صنعت شده است، مي گويد: نمي توان عدد دقيقي از ميزان مصرف و صرفه جويي که توليد انواع کاتاليست هاي بومي شده داشته اند، ارائه داد و من هم اطلاع دقيقي ندارم اما بايد توجه داشت که ممکن است اين عدد، در بعد اقتصادي عدد بزرگي نباشد ولي مهم اين است که اگر اين کاتاليست نباشد صنعت متوقف مي شود و خسارات جبران ناپذيري را به همراه دارد.
زمانيان با بيان اينکه به جز پژوهشگاه صنعت نفت، دانشگاه هاي ديگر و شرکت پژوهش و فناوري پتروشيمي به طور تخصصي در حوزه کاتاليست هاي پتروشيمي و پالايشگاهي کار مي کنند و در اين مدت دستاوردهاي بسيار درخشاني داشته اند و تاکيد مي کند: به عنوان نمونه در يک مورد کاتاليست پژوهشگاه در يک واحد آروماتيک از 5 سال قبل تاکنون در سرويس است. به عبارتي ما ديگر امتحانمان را پس داده ايم و صنعت امروز به ما اعتماد دارد و مي تواند با اطمينان از واردات کاتاليست هاي مورد نيازشان جلوگيري کنند و علاوه بر منفعت براي خودشان، کشور را هم بي نياز کنند.
او مي گويد: برنامه پژوهشگاه، تجاري سازي بسياري از کاتاليست ها و تامين نياز داخل است و فعلا برنامه اي براي ورود به بازار منطقه نداريم. بهره گيري صنعت نفت کشورمان از کاتاليست هاي توليد ما مي تواند تائيديه خوبي براي شرکت ها و صنعت نفت دنيا باشد تا ببينند که صنعت نفت ما بدون نياز به کاتاليست هاي چند کشور خاص، توانسته به خوبي به کارش ادامه دهد و همين امر مي تواند تبليغ و نشانه اي بر تائيد اقدامات و محصولات ما باشد.در عين حال بايد توجه داشت که در نبود اين محصولات، بسياري از واحدهاي صنعتي نميتوانند به فعاليت خود ادامه دهند، يا اينکه بايد از کاتاليستهاي با بازدهي کمتر و دست دوم يا سوم استفاده کنند.