بهروز هادي زنوز - اقتصاددان

عربستان گرفتار وضعیت دوگانه

چند روز قبل از اجلاس اوپک، دو کشور روسيه و عربستان به عنوان دو توليدکننده عمده نفت بعد از آمريکا براي محدوديت در توليد نفت به منظور کنترل منابع عرضه در جهان، در اجلاس G20 که در ژاپن برگزار شد، توافق کردند و غرض از اين تصميم آن بود که قيمت نفت از شرايط فعلي پايين تر نرود. در اين ميان، اما عربستان وضعيت دوگانه اي دارد؛ اين کشور 7 درصد GDP دارد و در عين حال با تعهداتي سياسي را نسبت به آمريکا براي افزايش توليد است و با اين شرايط ممکن است طبق اين توافق قيمت نفت را تنها براي مدتي تثبيت کنند. در عين حال رفتار عراق در تخطی از سهمیه خود هم قابل تامل بوده و بعید است که عراق تولید خود را کاهش دهد. این کشور با تولید 4.8 میلیون بشکه ای حدود 300 هزار بشکه بیش از سهمیه خود تولید دارد و نمایندگان این کشور درباره دلایل این تخطی از تعهد، احتیاج به کسب درآمد و نیاز به بازسازی این کشور را مطرح می کنند و اینکه این کشور باید مستثنا باشد.

به نظر می رسد با توجه به شرایط تامین نفت در بازار، کاهش صادرات قابل توجه ایران تاثیری جزئی در بازار دارد. به گفته ولادیمیر پوتین سقف این توافق 9 ماه است؛ اما ادامه این روند می تواند تحت تاثیر فعال شدن اینستکس باشد؛ چنانچه صادرات ایران از طریق اینستکس تسهیل و تثبیت شود و فروش نفت به اروپا و چین به این شیوه ادامه یابد، می توانیم شاهد کاهش قیمت نفت باشیم.

نرسي قربان- اقتصاددان

تصمیم از بیرون، به اوپک ضربه می زند

در شرايط فعلي توافق اخير در اوپک به نفع ايران خواهد بود و وزير نفت در اظهارات خود در اجلاس اوپک هم روي اين موضوع تاکيد کرده است؛ اما درباره اينکه کشورها چقدر روي اين توافق باقي مي مانند و آن را واقعا اجرا مي کنند؟ نمي توان نظري قطعي اعلام کرد؛ چراکه اوپک بخش نظارتي در مورد اين تخلف ندارد.

درست است که توافق دوجانبه اي بين روسيه و عربستان در جريان اجلاس G20در ژاپن انجام شد؛ اما بايد تاکيد کنيم که اوپک قطعا به اجماع نياز دارد و نبايد با تصميماتي از بيرون، وارد فضاي يکجانبه گرايي شود.

صادق زيباکلام- تحليلگر

نقش آفرینی مهم زنگنه

آنچه همزمان با يکصدوهفتادوششمين نشست اوپک قابل اشاره است، آنکه عرضه و تقاضاي نفت در جهان امروز در مقايسه با 20-10 سال گذشته تغيير زيادي داشته است. در مقاطعي منشا 70 تا 80 درصد نفتي که در جهان خريد و فروش مي شد، اوپک بود؛ اما اکنون سهم آن در بازار جهاني نفت به يک سوم هم نمي رسد و ساير کشورها سهم اکثر بازار جهاني اوپک را در اختيار گرفته اند. اين مساله بر نقش و جايگاه اوپک نيز تاثير گذاشته و باعث شده اين سازمان و اعضاي آن جايگاه گذشته را در اختيار نداشته باشند. با اين حال تصميمات و  اتحاد و انسجام در اوپک مهم است و من فکر مي کنم اگر دشمني ميان ايران و عربستان تداوم داشته باشد، به گونه اجتناب ناپذير سايه اين موضوع بر اوپک تاثير گذار خواهد بود و اوپک...در کنار اين دو عامل لطمه بيشتري خواهد ديد. در اين ميان نمي توان ديپلماسي زنگنه در دوره هاي مختلف اوپک را ناديده گرفت که نقش مناسبي داشته و بسيار خوب ظاهر شده اند و اگر قدرت بيشتري در هدايت سياست خارجي جمهوري اسلامي داشتند هم بسيار برايمان مفيد بود. به تلاش هاي ايشان در اوپک و فروش نفت و در داخل، نمره مثبت مي دهم و او را يکي از موفق ترين ها در دو دولت آقاي روحاني مي دانم.

حسن مرادي- کارشناس انرژي

ایران الگوی سایر اعضای اوپک

در يکصدوهفتادوششمين نشست اوپک نيز تکروي برخي اعضا از جمله عربستان بر اين نشست سايه انداخته است. آنچه واضح است آنکه تمامي اعضاي اوپک مخالف اين رويه بوده و همواره نسبت به آن واکنش نشان داده اند اما اميدوارم اوپک در اين دوره نيز با رفتار عاقلانه و در نظرگرفتن شرايط ويژه و خاص برخي ازاعضاي اوپک از جمله ايران و ونزوئلا تصميم گيري کند و بر کاهش يک ميليون بشکه سهميه و حفظ سهميه هاي گذشته تمرکز داشت. در نتيجه چنين رفتاري و با تصميماتي که اتخاذ مي کنند اعتلا و اعتبار مجموعه اوپک حفظ خواهد شد.

آقای زنگنه از سیاستمداران کهنه کاری است که نظرها و رفتارشان باعث شده، جمهوری اسلامی ایران برای بسیاری از کشورها الگو باشد. موضوعی که در دوره های مختلف نشست اوپک شاهد آن بوده و در یکصدوهفتادوششمین نشست اوپک نیز وجود دارد که با تاکید ایشان نسبت به حفظ وحدت میان اعضا، پرهیز از تکروی و یکجانبه گرایی و در نهایت حفظ جایگاه سازمان اوپک همراه شده است.
پافشاری ایران بر موضعش باعث شد عربستان در این نشست نیز همچون گذشته با وجود تکروی، تابع سایر اعضا شود  و در این دوره هم قواعد جمعی را پذیرفت.
 یکجانبه گرایی، به رخنه و متزلزل شدن جایگاه اوپک منجر خواهد شد و ضعف اوپک به شکل تدریجی باعث از بین رفتن این سازمان می شود. هر نوع تضعیف اوپک هم در درازمدت، منافع تمامی اعضا را به خطر خواهد انداخت.

ایران منجی اوپک

ايران تلاش دارد اوپک را به عنوان يک سازمان پيشرو از طلاق  عاطفي خارج و به وحدت نظر بيشتر بر مبناي منافع سياسي اوپک هدايت کند. آنچه زنگنه مي گويد، يک منطق سياسي قدرتمند براي اعضاي اوپک در برابر خريداران نفتي را دنبال مي کند که بيش از هر چيز به دنبال آن هستند که اوپک را در وضعيت ضعيف شده نگه دارند. نوعي طلاق عاطفي ميان اعضاي اوپک در مقام تمثيل کاملا نمود دارد. بنابراين اگر بافتِ متن اوپک را مشاهده کنيم، اگرچه روس ها گاه و بيگاه در کنار تهران قرار مي گيرند و به نقد رفتارهاي ديگر اعضاي اوپک مي پردازند؛ اما بايد اذعان داشت هر کدام از اعضاي اوپک نه بر مبناي منافع جمعيت و يا جماعتي به نام صادرکنندگان نفت اوپک با هم همکاري کنند، بلکه بر مبناي منافع خاص خود و امتيازاتي که در بازار نفت براي خود در نظر دارند، دنبال آن هستند که زمينه ساز و زمينه پرور ايجاد فضاي مناسب براي همکاري هاي بين المللي خود باشند و از نفت به عنوان يک حربه سياسي و نه حربه اقتصادي براي توسعه ملي استفاده کنند.  اکنون عربستان در صدر همه کشورها قرار دارد و همواره با توليد نفت خود و همچنين کاهش و افزايش آن سعي مي کند زمينه ساز استفاده از نفت به عنوان ابزار سياسي همسو با منافع خود و متحدان فرامنطقه اي اش اين يعني آمريکا باشد. در اين ميان، روس ها هم اگر چه در دادن شعار از عربستان به عنوان يکي از بزرگترين توليدکنندگان نفت در جهان، خود را پيشروتر نشان مي دهند و از استقلال نسبي بيشتري برخوردار هستند؛ اما آنها هم منافع و اهداف خود را دنبال مي کنند و در بزنگاه هاي تاريخ، با آنکه ايران را شريک استراتژيک خود مي خوانند، از نفت به عنوان حربه سياسي استفاده کرده و به عکس، براي گرفتن امتياز سياسي از ايالت متحده از برگ ايران و نفت بهره برده و همانگونه که ديديم در مقوله نفت و توليد نفت هيچگاه حاضر نشدند توليدات خود را به واسطه فشارهايي که بر ايران مي آيد، کاهش دهند تا بازار نفت دچار نوعي شوک معنادار در جهت فشارها و تحريم ها به ايران شود. از طرف ديگر، جمهوري اسلامي ايران به عنوان يک چالش گر نظام بين الملل بر آن بوده تا همواره به نقد رفتارهاي ديگران اقدام کند؛ اما در ارتباط با رفتار خود مواضع خود را به هيچ وجه از منظر سياسي مورد لغزش قرار ندهد. اگر اين معنا را بپذيريم که قرار بوده اوپک يک سازمان اقتصادي براي صدور نفت توسعه ملي کشورها و حفظ ارزش و قيمت نفت در بازار عرضه و تقاضاي جهاني باشد، اکنون از اهداف خود دور شده و تلاش دارد از نفت در هر کدام از برهه هاي تاريخ، به عنوان اهرم فشار بين المللي سود بجويد.  در اين ميان بايد بدانيم که نفت خاورميانه، ديگر به عنوان کالاي استراتژيک مطرح نيست. آمريکايي ها خود به  بزرگ ترين توليدکننده نفت جهان تبديل شده اند و همه اينها نشان مي دهد که مواضع جمهوري اسلامي ايران  از منظر منطق و سپهر فکري حاکم بر اوپک که اکثريت سياسي را در درون خود پنهان داشته است، يک موضع منتقدانه و در عين حال نزديک به واقعيتي بوده که همواره تلاش کرده از نفت براي ايجاد فضاي مناسب تعادل ميان کشورهاي فرادستي و فرودستي بهره ببرد و تنها نقطه قوت ايران در بهره برداري سياسي از نفت در پس از پيروزي انقلاب اسلامي آن بوده که ايران تلاش کرده از اين امتياز ملي خود به نفع منطقه و کشورهايي استفاده کند که خواه و ناخواه تحت سيطره قدرت هاي فرامنطقه اي قرار گرفته بودند.

مهدي مطهرنيا- کارشناس بين الملل

هشدار   وزیر  به  اوپک  هوشمندانه بود

هشداری که وزیر نفت در نشست 176 اوپک دادند بسیار هوشمندانه بود تا از این طریق مدت 9 ماهه را تمدید کنیم.  همانطور که می دانید، اوپک با تصمیمات مشترک کشورهای دارنده نفت تشکیل شده و اگر قرار باشد در این اجلاس ها یکجانبه گرایی صورت گیرد و صرفا نظر یک کشور مورد تایید باشد، بهره دهی و انگیزه تأسیس اوپک از بین می رود. به همین دلیل وزیر نفت نیز در نشست اوپک این موضوع را هشدار دادند. بهتر است اعضای اوپک به نظرات ایران به عنوان یکی از تولید کننده های میزان بالای نفت توجه کنند.  اگر روسیه به عنوان کشوری خارج از اوپک همراهی بیشتری با ایران داشته باشد و از نقطه نظرات وزیر نفت در اوپک استفاده شود، می توان آینده خوبی را برای آن پیش بینی کرد، اما اگر اوپک به صورت یکجانبه گرایی پیش برود، نمی توان آینده روشنی برای آن ترسیم کرد.  در پایان باید گفت که اکنون فضا سازی دروغین علیه وزیر نفت پیش آمده که باید در این شرایط خاص از ایشان پشتیبانی کرد تا جلوی حرکات سازماندهی شده گرفته شود. از این رو نمایندگان مجلس باید از آقای زنگنه حمایت بیشتری داشته باشند.

محمد کاظمي، عضو هيأت رئيسه کميسيون حقوقي و قضايي مجلس شوراي اسلامي

وزیر نفت از افتخارات دولت تدبیر و امید است

حضور مقتدرانه وزير نفت در نشست اوپک جاي تقدير و تشکر دارد. آقاي زنگنه به عنوان شيخ الوزراي نفت در نشست اوپک بخوبي و پر قدرت وارد شدند که در شرايط فعلي و حساس نفت، با توجه به انسجامي که در کشور صورت گرفته، اين هماهنگي مي تواند باعث يأس و نا اميدي دشمنان و موفقيت هاي بيش از پيش جمهوري اسلامي به عنوان يکي از تأثيرگذارترين و موفق ترين وزارتخانه ها در اوپک باشد.

اگر اوپک يکجانبه حرکت نکند، مي توان آينده خوبي را براي آن پيش بيني کرد. ما از اوپک مي خواهيم به تعهدات بين المللي خود پايبند باشد تا اگر کشور عضوي تحريم مي شود، ساير کشورهاي عضو با تحريم هاي ظالمانه آمريکا همکاري نکنند. کشورهايي که در اين موقعيت ما را تنها بگذارند، فردا روز نيز نوبت آنها خواهد شد، زيرا آمريکا به هيچ کس رحم نخواهد کرد.  وزير باسابقه نفت، امروز يکي از افتخارات دولت تدبير و اميد است. به عنوان يک ايراني به روحيه جنگنده آقاي زنگنه با هدف احقاق حقوق جمهوري اسلامي ايران در نشست هاي وزارتي اوپک و غيراوپک افتخار مي کنم. متاسفانه برخي به جاي برشمردن خدمات ارزشمند نظام اسلامي، تنها به دنبال حاشيه سازي هستند و در مقابل پيشرفت هاي کشور، سد و مانع ايجاد مي کنند.

شهباز حسن پور بيگلري، عضو کميسيون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شوراي اسلامي

افزایش قیمت نفت اوپک مقطعی است

با وجود کاهش توليد نفت در کشورمان و افزايش توليد در آمريکا، قيمت نفت در بازار جهاني افزايش نداشته و قيمتي منطقي در اين زمينه حاکم است و با آنکه در خاورميانه، ليبي و ونزولا نيز تنش هايي وجود دارد، اما قيمت نفت بالا نرفته است، از اين رو مي توان گفت که افزايش 2 تا 4 درصدي قيمت نفت که گاهي اوقات شاهد آن بوديم، به صورت کوتاه مدت و مقطعي بوده است.  به همين دليل فکر مي کنم که اعضاي اوپک و غير اوپک، تصميمي بر افزايش قيمت نفت نخواهند داشت و همين قيمت را نگه مي دارند، زيرا اين رويکرد به نفع تمام توليد کنندگان نفت است.

بايد گفت که اکنون سهميه ايران در اوپک حفظ شده و قدرت توليد را داريم؛ اما محدوديت در فروش داريم و اين باعث شده تا نتوانيم نقشي پررنگ داشته باشيم.  برخي گمانه زني ها در تشکيل اوپک پلاس نيز وجود دارد که کشور روسيه گرداننده آن خواهد بود و عربستان نيز با او همکاري خواهد کرد؛ زيرا بالاترين توليد کننده نفت در اوپک، کشور عربستان است و در غير اوپک نيز کشور روسيه سهم بيشتري دارد. بنابراين اين دو کشور در هماهنگي با يکديگر حرکت مي کنند و به دو دليل علاقه مند به ثبات قيمت کنوني هستند؛ نخست اينکه اگر قيمت نفت افزايش يابد، به طور قطع پروژه هاي نفت، تجهيزات و خدماتي که ارائه مي دهند نيز افزايش خواهد يافت و دوم اينکه آمريکا شروع به توليد نفت شيل مي کند تا مقرون به صرفه شود، از اين رو نه تنها آمريکا؛ بلکه کشورهاي ديگر نيز شروع به توليد نفت با افزايش قيمت خواهند کرد، به همين دليل قيمت کنوني نفت را نگه خواهند داشت و تمايلي به کاهش قيمت نيز ندارند، زيرا بودجه کشورهايي مانند عربستان، روسيه، عراق و... بر اساس قيمت نفت تنظيم شده که با کاهش قيمت، کسري بودجه پيدا مي کنند.  با نگاهي بلند مدت مي توان گفت که کشورها بي ميل نيستند که اوپک کمرنگ شود و جاي آن را اوپک پلاس بگيرد، اما بعيد مي دانم که به زودي اتفاقي رخ دهد.

اسداله قره خاني، سخنگوي کميسيون انرژي مجلس شوراي اسلامي

اجلاس 176زیر ذره بین فضای مجازی

 حواشي اين اجلاس کم نبود وحضور وزير انرژي عربستان در زمان گرفتن عکس يادگاري پايان اجلاس در کنار بيژن زنگنه هم مورد توجه قرار گرفت و اين تصوير در شبکه هاي اجتماعي دست به دست شد.

   حاشيه اصلي ، اعلام توافق روسيه و عربستان قبل از شروع اجلاس 176 در وين از سوي خبرگزاري رويترز بود که بسياري گفتند قبل از شروع اجلاس، تصميم از بيرون گرفته شده است. ولاديمير پوتين، رئيس جمهور روسيه پس از مذاکراتي که با محمد بن سلمان، وليعهد عربستان سعودي در حاشيه نشست سران گروه 20 در ژاپن داشت، در يک کنفرانس مطبوعاتي اعلام کرد توافق کاهش توليد نفت به شکل فعلي و با همين حجم کاهش توليد، تمديد خواهد شد.

  از آنجا که بيژن زنگنه از ميان انبوهي از حواشي داخلي براي حضور در اجلاس 176 وين رفت، بسياري نگران بودند دامنه اين حواشي که البته هنوز هم ادامه دارد تا وين هم برسد. فاطمه سعيدي، نماينده مجلس شوراي اسلامي در توييتي قبل از شروع اجلاس نوشت: «بيژن زنگنه، وزير نفت اين هفته در کارزاري سخت براي حفظ منافع ملت ايران در اجلاس اوپک شرکت مي کند. کارشکنان و دلواپسان اين يک هفته را به مرخصي بروند تا پس از بازگشت او دوباره شروع به تهمت و افترا کنند».

 همزمان با اين اجلاس، بلومبرگ گزارشي درباره بيژن زنگنه منتشر کرد و وزير نفت ايران را از چهره هاي باسابقه در اوپک خواند که در برابر چالش هاي ايجادشده از سوي عربستان و دونالد ترامپ، رئيس جمهوري آمريکا، به خوبي مقاومت نشان داده است. در بخشي از اين گزارش آمده است: «در سال هاي اخير، زنگنه که 67 سال دارد، ثابت کرده که قادر است از بدترين شرايط بهترين را بسازد. هدف او اين خواهد بود که به همتايانش و همين طور مخاطبان داخلي که خواهان نمايش قدرت ايران در محيط بين المللي هستند، نشان دهد که ايران نمي تواند ناديده گرفته شود.»

 اما روزنامه هاي کشورمان هم در گزارش ها و تيترهاي مجزا نسبت به تلاش وزير نفت ايران در عين فشارها و تصميمات بيروني براي رسيدن به آنچه خواسته ايران است، اشاره داشتند. اعتماد تيتر زد: «مقاومت زنگنه»، ايران تيتر زد: «يکجانبه گرايي حيات اوپک را تهديد مي کند»، جمهوري اسلامي با عکس يک تيتر زد: «بازار نفت بايد غير سياسي باشد» و روزنامه شرق با تيتر يک «صف آرايي تحريمي ها در اوپک» در صفحه اول منتشر شد و کيهان که علاقه زيادي به حواشي در وزارت نفت دارد، درباره تحولات مهم اين اجلاس اشاره اي نداشت.

  داستان دست دادن و مصافحه بيژن زنگنه - وزير نفت ايران و خالد الفالح - وزير انرژي عربستان در حاشيه اجلاس اوپک هم سوژه جذاب ديگر اين اجلاس بود. در اين تصوير زنگنه و الفالح دست در دست و لبخند بر لب هستند که اين تصوير در شرايط تحولات دو کشور و مشارکت اين کشور در تصميم يکجانبه درباره بازار نفت واکنش هايي را در فضاي مجازي در بر داشت که البته اين واکنش ها بيشتر مثبت و در جهت اثرگذاري رفتارها و روابط قوي شخص وزير نفت ايران بود.

  رضا زندي، يکي از خبرنگاران ايراني حاضر در اين اجلاس با اشاره به ديدارهايي که قبل از شروع نشست انجام شد (از جمله وزير نفت عربستان) از وزير نفت کشورمان مي پرسد: «احساس مي شود در ديدارهاي پيش از جلسه امروز به نوعي خواستند، از اينكه خبر توافق را در ژاپن اعلام كردند، از ايران دلجويي كنند. شما هم چنين احساسي داريد؟ که زنگنه در جواب با لبخند رضايت مي گويد: «احساس من امروز خيلي خوب است.»

  تصميم گيري ها و محورهاي گفت وگو و تحولات مرتبط با بازار نفت، همواره از هفته ها قبل از برگزاري اجلاس هاي اوپک، محل اخبار و شايعات است که گاه اين اخبار به حواشي مهمتر از متن اجلاس تبديل مي شوند. اجلاس 176 هم زير سايه اتفاقات اجلاس G20 در ژاپن و تصميم يکجانبه و خارج از توافق گروهي اوپک دو کشور روسيه و عربستان مبني بر ادامه کاهش توليد حداقل تا پايان سال 2019 قرار گرفت. برخي رسانه ها و کاربران فضاي مجازي گزارش ها و تحليل هايي را نسبت به اين تصميم و در ادامه واکنش ها و تصميمات در اوپک و به خصوص واکنش وزير نفت ايران داشتند.

توافق رضایت بخش

يکصد و هفتاد و ششمين نشست وزيران نفت و انرژي اوپک، نمايندگان کشورهاي عضو را بار ديگر در مقر دائمي اين سازمان در وين پايتخت اتريش گردهم آورد. نشستي که برخلاف پيش بيني ها، سخت و زمانبر به سرانجام رسيد و در نهايت با تمديد توافق کاهش توليد تا 2020 و همچنين تصويب منشور همکاري اوپک و غيراوپک (با جلب نظر ايران) پايان يافت. وزير نفت در پايان اين نشست گفت: جلسه خوبي بود و به چيزي که دنبال آن بوديم، رسيديم. ايران به تضمين هاي مورد نظر خود در اوپک دست يافت. بر اين اساس اوپک به توافق رسيد تا کاهش توليد داوطلبانه مورد توافق در نشست 175 اوپک را براي 9 ماه ديگر (از اول ژوئيه سال 2019 ميلادي تا 31 مارس سال 2020 ميلادي) تمديد کند. موضوعي که اعلام زودهنگام آن، اين نشست را از قبل آسان و حتي بي رمق مي کرد؛ همان لحظاتي که به جاي وين در اوزاکا در حاشيه نشست اجلاس G20 از توافق براي کاهش توليد براي 6 يا 9 ماه خبر داده شد و ساز ناکوک يکجانبه گرايي در اوپک زده شد؛ موضوعي که مورد اعتراض وزير نفت کشورمان قرار گرفت و پيش از سفر به وين و در طول ديدارهاي خود پيش از شروع اجلاس 176 آن را گوشزد و بر اين مساله تاکيد کرد که هر تصميمي بايد درون سازمان اوپک گرفته شود. حفظ وحدت و پرهيز از يکجانبه گرايي، محور اصلي سخنان زنگنه در نشست ها و ديدارهاي او در طول اين اجلاس بود که با اصرار بر آن نسبت به مرگ سازمان اوپک هشدار داد. واکنش هايي که تحرک خاصي به اين دوره از اجلاس بخشيد. او گفت که ما مشکلي با تمديد تصميم قبلي يا حتي افزايش ميزان آن نداريم. آنچه از نظر ما اشکال داشت، روش طرح و پخت‎وپز اين تصميم بود که فکر مي‎کنم حرف ما بخوبي شنيده شد. نگراني من از اين است که اوپک يکجانبه تصميم بگيرد و يک يا دو نفر از جانب اوپک صحبت کنند؛ اوپک يعني 14 عضو با حق مساوي.  سخنان زنگنه و تکرار آن، ايران را در شنيدن اين پيام به خواست خود رساند، به طوري که زنگنه اعلام کرد: «فکر مي‎کنم پيام ما بخوبي شنيده شد.» فرايندي که در نهايت روسيه را به طور رسمي به واکنش واداشت تا براي جلب نظر ايران، سخنگوي کاخ رياست جمهوري روسيه اعلام کند که بيانيه ولاديمير پوتين، رئيس جمهوري اين کشور در مورد آمادگي روسيه و عربستان براي تمديد توافق کاهش توليد، تنها منعکس کننده موقعيت دو کشور بوده است نه از پيش تعيين کردن خروجي مذاکرات وين بود.

توافقي که تمديد شد، چه بود؟

اعضاي اوپک با انتشار بيانيه اي مهر تاييد را بر تمديد کاهش توليد زدند. بيانيه پاياني نشست 176 اشاره دارد: اوپک با در نظر گرفتن عوامل بنيادين بازار کنوني و ديدگاه مورد اجماع درباره دورنماي ماه هاي باقي مانده سال 2019 ميلادي، تصميم گرفت کاهش توليد داوطلبانه مورد توافق در نشست 175 اوپک را براي 9 ماه ديگر (از اول ژوييه سال 2019 ميلادي تا 31 مارس سال 2020 ميلادي) تمديد کند. در بخشي از قطعنامه 179,915 اوپک آمده بود: با تأکيد بر تعهد مستمر اوپک بر ثبات بازارها، منافع مشترک کشورهاي توليدکننده، عرضه کارآمد، اقتصادي و امن به مصرف‎کنندگا‎ن، بازگشت سود منصفانه براي سرمايه گذاري ها و با توجه به شرايط و جو رواني کنوني بازار و بازگشت اطمينان و سرمايه گذاري کافي به صنعت نفت براي تأمين تقاضاي آينده، با توجه به عوامل بنيادين کنوني در بازار و ديدگاه همگاني بازار درباره افزايش عدم توازن در سال 2019 ميلادي، اجلاس اوپک تصميم گرفت که مجموع افزايش توليد مشاهده شده در نيمه دوم سال 2018 ميلادي را به ميزان 800 هزار بشکه در روز (معادل 5/2 درصد کاهش) نسبت به سطح توليد اوپک در اکتبر 2018 پايين بياورد. اين معافيت در حالي بود که اعضاي سازمان کشورهاي صادرکننده نفت (اوپک) توافق کردند توليد خود را براي يک دوره 6 ماهه (از ابتداي سال جديد ميلادي) 800 هزار بشکه در روز کاهش دهند، همچنين کشورهاي غيراوپکي نيز براي کاهش 400 هزار بشکه‎اي توليد نفت به توافق رسيده‎اند. در کنار ايران، ونزوئلا و ليبي هم از مشارکت در اين توافق معاف شده و معافيت ايران در اين دوره تداوم خواهد يافت.

منشور اوپک و غيراوپک چيست؟

منشور اوپک و غيراوپک که بيشترين زمان اين دوره از نشست اوپکي ها را به خود اختصاص داد و آن را طولاني کرد، در نهايت با جلب نظر ايران که از مخالفان اين منشور بود، به تصويب رسيد. اين منشور يک همکاري داوطلبانه ميان اعضاست و اجراي آن الزام آور نيست. زنگنه درباره اصلاحات مورد نظر ايران در منشور همکاري اوپک و غيراوپک گفت: خوشبختانه همه اصلاحات انجام شد، مساله اصلي اين است که تصميم هاي اين مجموعه الزام آور نيست و هيچ تعهدي براي کشورها ندارد، ضمن اينکه به کشورها اجازه داده شد در صورت لزوم، مجوزهاي لازم را از دولت ها و مراجع بالاترشان بگيرند. علاوه بر اين، مهم ترين موضوع اين است که اين منشور، هيچ تاثيري بر مکانيزم هاي عملياتي و تصميم هاي اوپک ندارد. به گفته زنگنه، در نشست اوپک، مقداري هم درباره نحوه تامين مسائل مالي مرتبط با اين فرايند بحث شد که بايد براي منابع مالي آن به صورت جداگانه تصميم گيري شود، يعني اين کار بار جديدي بر اوپک تحميل نمي کند. وزير نفت در پاسخ به اين پرسش که تصويب اين منشور چه تاثيري بر عملکرد آينده اعضاي اوپک خواهد گذاشت نيز اظهار کرد: هدف اين است که آغوشي براي توليدکننده هاي غيراوپک باز شود تا بتوانند بيايند. در واقع سازوکاري است براي کشورهايي که نمي خواهند عضو اوپک شوند، اما مي خواهند با اوپک همکاري داشته باشند. به گفته زنگنه فعلا محل جلسات نيز در دبيرخانه اوپک خواهد بود و قرار شده است رئيس و نايب رئيس اين نهاد به طور متناوب از ميان اعضاي اوپک و کشورهاي غيرعضو انتخاب شوند. وزير نفت يادآور شد: ما تاکيد کرديم که اوپک همچنان پابرجاست و اين منشور و اصول و متن آن هيچ تاثيري بر اوپک ندارد.

تمديد دبيرکلي بارکيندو

اعضاي اوپک همچنين دوره دبيرکلي محمد بارکيندو را براي يک دوره سه ساله ديگر، تمديد کردند که از اول ماه اوت سال 2019 ميلادي اجرايي مي شود.

توافق اوپک و غير اوپک

روز سه شنبه (11 تير ماه) نيز وزيران نفت و انرژي کشورهاي عضو و غيرعضواوپک به رهبري روسيه در وين گردهم آمده و درنهايت بيانيه پاياني ششمين نشست وزارتي کشورهاي اوپک و غيراوپک با اعلام تمديد کاهش داوطلبانه توليد براي يک دوره 9ماهه (از اول ژوئيه سال 2019 ميلادي تا پايان ماه مارس سال 2020 ميلادي) منتشر شد. به اين ترتيب اعضاي غيرعضو اوپک موافقت کردند که کاهش 400 هزار بشکه اي توليد نفت خود را ادامه دهند و اعضاي اوپک نيز به سهم 800 هزار بشکه اي خود از توليد نفت پايبند بمانند.  افزون بر اين تمديد، توافق کاهش 400 هزار بشکه متحدان غيراوپکي نيز در نشست مشترک کشورهاي عضو و غيرعضو اوپک بررسي مي شود و به احتمال زياد اعضاي غيراوپک نيز اوپک را در اين تصميم همراهي خواهند کرد.

دیدارهای زنگنه در وین

وزير نفت کشورمان از همان بدو ورود به وين، روز شلوغي را سپري کرد و ديدارهاي مختلفي را ساعاتي پيش از آغاز يکصدوهفتادوششمين نشست اوپک پشت سر گذراند تا همچنان تاثيرگذاري ايران را با اعلام مواضع ايران و وجود کاهش ميزان توليد و صادرات به رخ بکشد.

بيژن زنگنه در اولين ديدارهاي خود با مانوئل کودو، رئيس دوره اي اوپک و وزيرنفت ونزوئلا در هتل کوبورگ وين ديدار و درباره اهميت و جايگاه اوپک گفت وگو کرد، در ديدار با مانوئل کودو، رئيس دوره اي اوپک و وزيرنفت ونزوئلا، بر ضرورت مقابله با يکجانبه گرايي در اوپک تاکيد کرد و گفت: تصميم گيري خارج از اوپک و تحميل آن به اوپک، بقاي اين سازمان را تهديد مي کند، نمي شود برخي کشورها خارج از اوپک تصميم گيري و آن را به اوپک تحميل کنند؛ چنين رفتاري براي بقاي اوپک خطرناک است. اوپک يک سازمان سياسي نيست، برخي اعضا متاسفانه مي خواهند هماهنگ با آمريکا از اوپک به عنوان يک ابزار سياسي استفاده کنند. موضوعي که به نظر مي رسد محور ساير ديدارهاي زنگنه را هم شامل مي شد. ثامر غضبان، وزير نفت عراق، مصطفي صنع الله، رئيس شرکت ملي نفت ليبي، ژان مارک تيستر چيکايا، وزير نفت جمهوري کنگو، آمانوئلايبه کاچيکوو، وزير نفت نيجريه و محمد ارکاب، وزير انرژي الجزاير از جمله کساني بودند که با وزير نفت کشورمان مذاکرات فشرده اي قبل ار شروع اجلاس 176 وزرا داشتند. افزون بر آن، نشست سه جانبه اي هم ميان دبير کل و رييس اوپک محمد بارکيندو برگزار شد. همچنين الکساندر نواک، وزير انرژي روسيه هم به ديدار زنگنه آمد.

زنگنه درباره مذاکرات انجام شده خود با وزراي نفت و انرژي عضو اوپک گفت: مهم ترين نکته اي که در اين نشست با دوستانمان و همين طور رسانه هاي مختلف مطرح شد، اين بود که اوپک با خطراتي روبه روست. يکي از اين خطرات يکجانبه گرايي است که بعضا در اوپک مشاهده مي شود.

وي ادامه داد: بعضي از اعضاي اوپک تک روي مي کنند و مي خواهند از جانب اوپک و به نام اوپک تصميم بگيرند و از طرف اوپک توافق هايي مي کنند که اين کار درستي نيست و به نفع اعضا هم نيست.

وزير نفت، يکي از اصول پايه در اوپک را برابري حق همه 14 عضو آن دانست و اظهار کرد: ما درباره اين موضوع با همه اعضا صحبت کرديم و عموما هم تأييد کردند و مهم اين است که بر اين اساس عمل شود. حالا تصميم هرچه است، بايد بر مبناي اجماع و کار جمعي درون اوپک باشد.

زنگنه با اشاره به اينکه نبايد از خارج اوپک براي اين سازمان تصميم گيري شود، گفت: حالا ممکن است در مواردي هم موضوع خوبي باشد، اما مهم اين است که جمع اوپک با هم تصميم بگيرند و حقوق همه اعضا مساوي باشد. اين مهم ترين بحثي بود که امروز با وزراي ديگر داشتم و در چند مورد هم مصداق ها را مطرح کرديم و فکر مي کنم اين مسأله تأثيرگذار باشد.

گزيده اظهارات بيژن زنگنه وزير نفت در يکصدوهفتادوششمين اجلاس اوپک

دلخور اما راضی

ما اینجا نیستیم تا تصمیم هایی را که در بیرون گرفته می شود، اجرا کنیم. معتقدم اگر اوپک می خواهد زنده بماند، باید تصمیماتش را در داخل اوپک بگیرد، نه اینکه دستورعمل را از خارج اوپک دریافت کند. در حال حاضر، فقط یکجانبه گرایی ترامپ نیست که دنیا را تهدید می کند، بلکه برخی یکجانبه گرایی های دیگر هم وجود دارد. اوپک جایی برای تصمیم گیری های جمعی است و فکر می کنم اعضای اوپک هم در مقابل رویه ای غیر از این مقاومت می کنند.

با وجود رفتار عربستان و روسیه و یکجانبه گرایی در اوپک، ایران اوپک را ترک نمی کند؛ اما باور دارم  با این فرایندها، اوپک خواهد مرد. من با یکجانبه گرایی مقابله می کنم؛ اما این مأموریت من به تنهایی نیست. این مشکل اوپک به طور کلی است. این یکجانبه گرایی ها، کلیت اوپک را تهدید می کند، نه فقط ایران را. یکجانبه گرایی ضد ایران نیست، بلکه ضد موجودیت اوپک، اتحاد و همدلی اوپک است.

اوپک یعنی ۱۴ عضو با حق مساوی. من باور دارم نوعی یکجانبه‎گرایی اوپک را تهدید می‎کند. از آن جهت گفتم که اوپک را به مسیر خود بازگردانم.

چه بخواهیم و چه نخواهیم از آنجا که نفت تا حدودی سیاسی است، نمی توانیم این موضوع را که نفت یک ماهیت سیاسی قوی دارد، رد کنیم؛ اما عده ای از نفت به عنوان ابزاری علیه تولیدکننده هایی مانند ایران و ونزوئلا استفاده می کنند.

خوشبختانه مسأله اصلی این است که این مجموعه تصمیمات در منشور اوپک و غیراوپک  الزام آور نیست و هیچ تعهدی برای کشورها ندارد، ضمن اینکه به کشورها اجازه داده شد در صورت لزوم، مجوزهای لازم را از دولت ها و مراجع بالاترشان بگیرند.

ماهر چقدر که بتوانیم، نفت صادر می‎کنیم؛اما چیزی درباره پتانسیل عرضه نفت ایران در بازار نمی‎توانم بگویم. درباره صادرات نفت ایران به چین و تقاضای چین برای نفت ایران یا هر جای دیگری و حتی یک کلمه درباره تحریم ها و قراردادهایمان در دوران تحریم صحبت نمی‎کنم.

در نشست حاضر به دنبال چیز خاصی نبودیم؛ زیرا قیمت برای ما بد نیست که (بخواهیم) بالاتر برود. این مسأله اصلی ما نیست. موضوع اصلی ما افزایش صادرات نفت است، ضمن اینکه برای من مهم است که موجودیت اوپک را حفظ کنم.

من قبلا از اوپک خواسته ام که از ایران در برابر تحریم‎های آمریکا حمایت کنند و عده زیادی از ما عملا حمایت کردند و عده‎ای هم به دلیل ملاحظاتی که دارند، حاضر به حمایت نشدند. ما فعلا می‎خواهیم آنها دست از دشمنی با ما بردارند. ما با هیچ کس دشمن نیستیم و هیچ کس را هم تهدید نمی‎کنیم و درخواستمان این است که دست ما را بفشارند، نه اینکه پشت دست ما بزنند.