7 حوزه مهم مسؤولیت اجتماعی
براساس دامنه تاثيرات يک شرکت و طيف ذي نفعان درون و برون شرکتي، حوزه هاي موضوعي متعددي براي مسؤوليت اجتماعي شرکت وجود دارد. ايزو 26000 به عنوان مهمترين استاندارد راهنما در موضوع مسؤوليت اجتماعي شرکت، هفت حوزه موضوعي را به شرح زير بيان مي دارد:
1- حاکميت سازماني/ شرکتي
حاکميت سازماني به معناي سيستمي است که شرکت به عنوان يک سازمان براي تصميم گيري و اجراي تصميمات خود و به منظور پيگيري اهداف خود از آن استفاده مي کند. مسؤوليت اجتماعي شرکت از طريق اين سيستم در شرکت توسعه مي يابد. در واقع، حاکميت سازماني، مهمترين عامل در توانمند کردن شرکت براي مسؤوليت پذيري در قبال تاثيرات و پيامدهاي تصميم ها و فعاليت هاي آن و يکپارچه کردن اين نوع مسؤوليت در سراسر شرکت است. اين مفهوم دو مکانيسم «رسمي» و «غير رسمي» در سازمان را دربرمي گيرد. مکانيسم رسمي، ساختار و فرايندهاي رسمي و مشخص و قانوني سازمان را شامل مي شود و مکانيسم غير رسمي نيز فرهنگ و ارزش هاي شرکتي (که معمولا متاثر از رهبران شرکت است) را دربرمي گيرد.
براي جاري کردن مسؤوليت اجتماعي و يکپارچه کردن آن در سراسر شرکت، از حاکميت آن انتظار مي رود اقدام ها و رويه هاي مشخصي را اجرايي کند، از جمله:
استراتژي ها و اهدافي تعيين کند که نشان دهنده تعهد شرکت به مسؤوليت اجتماعي است.
سيستمي از مشوق هاي اقتصادي براي عمل بر اساس مسؤوليت اجتماعي در شرکت را تدارک ببيند و مشوق مشارکت تمام سطوح شرکت در موضوع مسؤوليت اجتماعي باشد.
محيط و فرهنگي را در شرکت براي تمرين مسؤوليت اجتماعي پديد آورد.
از منابع شرکت (مالي، انساني و طبيعي) استفاده بهينه ببرد و ميان نيازهاي شرکت و ذي نفعانش (نيازهاي فعلي و نسل آينده) تعادل ايجاد کند.
براي گروه هاي در حاشيه (مانند زنان، اقليت هاي قومي و نژادي) فرصت عادلانه اي را به منظور احراز مناصب بالاتر فراهم سازد.
2- فعاليت هاي نيروي کار و کارکنان
فعاليت هاي نيروي کار تحت پوشش شرکت به عنوان ذي نفعان درون شرکتي و محيط کار آنان حوزه موضوعي ديگري است که مسؤوليت اجتماعي شرکت به آن توجه دارد. تصميم ها و برنامه هاي فعاليت هر شرکت، خواه ناخواه شرايط کار و زندگي نيروي کار آنها را تحت تاثير قرار مي دهد. واکنش شرکت به اين تاثيرها مي تواند در چارچوب مسؤوليت اجتماعي آن و به عنوان اراده براي افزايش تاثيرات مثبت و کاهش يا حذف تاثيرات منفي ناشي از تصميم ها و فعاليت شرکت مطرح شود. انتظار اين است که چنين اراده اي در قالب اقدام هاي متعدد از جمله موارد زير تجلي يابد:
• امنيت شغلي نيروي کار را به رسميت بشناسد و از فرصت هاي برابر و عدم تبعيض بر ايجاد همه کارگران اطمينان يابد.
• شرايط کاري مناسب ( دستمزد، ساعات کار و...) را براي نيروي کار فراهم کند و براي تعادل بين کار و زندگي کارکنان (که قابل مقايسه با شرايط ديگر کارفرمايان باشد) اهتمام ورزد.
• سيستم هاي بهداشت، ايمني و محيط زيستي را با مشارکت نيروي کار و شناسايي و با در نظر داشتن احترام به حقوق آنان برقرار کند.
• امکان دسترسي نيروي کار به توسعه مهارت ها، آموزش و فرصت هاي پيشرفت شغلي را فراهم کند.
3- محيط زيست
محيط زيست (اکوسيستم ها، گونه هاي گياهي و جانوري، هوا، آب و خاک) ديگر حوزه موضوعي مسؤوليت اجتماعي شرکت و تحت تاثير تصميم ها و فعاليت هاي آن است. در اين حوزه نيز شرکت بايد رويکردهاي مسؤولانه اتخاذ و به آنها عمل کند. موارد زير از آن جمله است:
جلوگيري از آلودگي محيط: به معني پرهيز از انتشار آلودگي در هوا (آلاينده ها: سرب، جيوه،دي اکسيد گوگرد، اکسيد نيتروژن، ذرات مخرب اوزن و...)، اجتناب از انتقال آلودگي ها به آب (محيط زيست دريايي، آبهاي سطحي يا زير زميني)، مديريت پسماندها بويژه پسماندهاي خطرناک (پسماندهاي راديو اکتيو)، دفع مواد شيميايي خطرناک و سمي (طبيعي يا توليد شده از سوي انسان) و ساير اشکال آلودگي (صدا، بو، آلودگي بصري، ارتعاشات، تشعشعات، عوامل عفونت زا مانندويروس يا باکتري و...) است.
استفاده پايدار از منابع: به اين معني که براي اطمينان از در دسترس بودن منابع در آينده، بايد رويه هاي کنوني توليد و مصرف تغيير کند و با ظرفيت هاي کره زمين هماهنگ باشد. همچنين جهت گيري شرکت نيز بايد به سوي منابع تجديد پذير (منابع پايدار) باشد.
کاهش تغييرات آب و هوايي: در اين مورد عمده ترين عامل تغيير جهاني آب و هوا که داراي تاثيري بسزا بر طبيعت و محيط زيست بشر است، توليد و انتشار گازهاي گلخانه اي (مانند دي اکسيد کربن، متان و دي اکسيد نيتروژن) است. پيامدهاي اين عامل مي تواند سبب بالا رفتن دما، تغيير در الگوي بارش، افزايش رويدادهاي جوي شديد، بالا آمدن سطح آب درياها، بحران آب، تغيير در اکوسيستم ها، کشاورزي، شيلات و امثال آنها شود. از شرکت ها انتظار مي رود در اين زمينه اقدام هاي مسؤولانه اي نظير موارد زير انجام دهند:
- منابع مستقيم و غير مستقيم خروجي هاي گازهاي گلخانه اي و تعيين محدوديت مسؤوليت خود در اين زمينه را شناسايي کرده و مقياس هاي بهينه براي کاهش چشمگير و به حداقل رساندن خروجي گازهاي گلخانه اي را در حوزه کنترل خود تعريف کند.
- ميزان و نوع سوخت هاي مورد استفاده و اجراي برنامه بهبود بهره وري را مورد بررسي قرار دهد.
- در مصرف انرژي ( خريد کالاهاي با بازده بالاي انرژي) صرفه جويي و آن را ترويج کند.
• حفاظت و کمک به تجديد محيط طبيعي: در اين محور، ترميم و حفاظت از اکوسيستم ها و خدمات و کارکردها در زمينه تامين غذا، آب،سوخت، تنظيمات جوي، شکل گيري خاک، کنترل سيلاب، گرده افشاني و... اهميت دارد. در اين باره انتظار اين است که شرکت تاثيرات مضر بر اکوسيستم ها را شناسايي و اين تاثيرات را حذف کند يا به حداقل برساند. همچنين، به حفاظت از گونه ها يا زيستگاه هاي در معرض خطر و تاثير پذير همت گمارد و از روش هاي منجر به انقراض گونه ها و پخش يا تکثير گونه هاي مهاجم بپرهيزد، ضمن اينکه بيشتر محصولات مورد نياز خود را از تامين کنندگان استفاده کننده از فناوري هاي پايدار خريداري کند.
4- مشارکت در توسعه جامعه
جامعه کل، بخصوص جوامع محلي از ذي نفعان بيروني و مهم شرکت ها هستند. در اين زمينه انتظار اين است که مشارکت شرکت ها در توسعه جامعه، بخش جدايي ناپذير توسعه پايدار قلمداد شود. برخي اقدام هاي مهم در اين حوزه که در مسؤوليت اجتماعي شرکت مورد تاکيد قرار مي گيرد، عبارتند از:
مشارکت با جامعه: مهمترين وجه ارتباط شرکت و برنامه هاي مسؤوليت اجتماعي آن با جامعه، امر مشارکت است. قاعدتا شرکت هايي که نگاه و عمل مسؤولانه دارند، رويکرد مشارکتي و ارتباط متقابل با ذي نفعان جامعه را دنبال مي کنند. اين مشارکت در ابعاد و موارد متعددي قابل تحقق است، از جمله:
- با گروه هاي جامعه، بويژه گروه هاي آسيب پذير و مورد تبعيض ارتباط برقرار کرده و با آنها به مشورت بنشيند و آنان را در تعيين اولويت هاي سرمايه گذاري اجتماعي و فعاليت هاي توسعه اي مشارکت دهد.
- مشارکت با انجمن هاي محلي براي کمک به اهداف عمومي مطلوب و توسعه را مورد توجه و عمل قرار دهد.
آموزش و فرهنگ: يکي از مهمترين موضوعات مورد نظر در چارچوب مسؤوليت اجتماعي شرکت، پرداختن به توسعه آموزش و فرهنگ جامعه، بخصوص جوامع محلي است. انتظار از شرکت مسؤول آن است که جهت گيري و اقدام مشخصي در اين زمينه داشته و به جنبه هايي نظير جنبه هاي زير توجه و اهتمام داشته باشد:
- به آموزش در همه سطوح، بهبود کيفيت، دسترسي به آموزش و ارتقاي دانش محلي توجه و در از بين بردن بي سوادي مشارکت کند.
- به طور خاص به ترويج فرصت هاي يادگيري براي گروه هاي آسيب پذير يا مورد تبعيض بپردازد.
- دانش سنتي و تکنولوژي جوامع محلي را ارتقا دهد.
- به فرهنگ هاي محلي سنن ارج دهد و آنها را به رسميت بشناسد و به ارتقاي فعاليت هاي فرهنگي کمک کند.
اشتغالزايي و توسعه مهارت ها: اين محور از مهمترين موضوعات بوده و در اغلب جوامع جزء تاثيرات و چالش هاي شرکتي محسوب مي شود. معمولا انتظار اصلي ذي نفعان جوامع محلي از شرکت حمايت در ايجاد اشتغال يا توسعه توانمندي هاي حرفه اي آنان است. لازم است شرکت ها تاثيرات خود بر وضعيت اشتغال محلي را بررسي و در مسير مديريت تاثيرات مذکور و توسعه معيشتي ذي نفعان محلي گام بردارند. برخي اقدام هاي مورد انتظار در اين خصوص شامل محورهاي زير است:
- تاثير تصميمات سرمايه گذاري خود بر اشتغالزايي را بررسي کرده و در شرايط مناسب به سرمايه گذاري مستقيم براي کاهش فقر در جامعه بپردازد.
- برنامه هاي توسعه مهارت را در جوامعي که اين مهارت ها به قدر کافي و مناسب مورد توجه قرار نمي گيرد، تدوين و اجرا کند.
ثروت و درآمدزايي: شرکت ها مي توانند نقشي حياتي در ايجاد درآمد و ثروت براي جامعه ايفا کنند. از آنها انتظار مي رود از راه هاي زير، به اين امر بپردازند:
- تاثيرات اقتصادي و اجتماعي را هنگام ورود و خروج خود به يک جامعه (مانند تاثير بر منابع اساسي مورد نياز براي توسعه پايدار در جامعه) مد نظر قرار دهد.
- تامين کنندگان محلي محصولات و خدمات را در اولويت قرار داده و به آنها فرصت مشارکت بدهد و به گروه هاي محروم هم توجه داشته باشد.
سلامت: تهديدهاي سلامت عمومي داراي اثري جدي بر جامعه بوده و مي تواند در توسعه آن اختلال ايجاد کند. فعاليت ها و پروژه هاي شرکت ها ممکن است از عوامل مهم اين تهديدها باشد. مسؤوليت اجتماعي شرکتي ايجاب مي کند که همه شرکت هاي کوچک و بزرگ به حق سلامت احترام بگذارند. در اين زمينه انتظار اين است که در پي از بين بردن اثرات منفي فرايندهاي توليد محصول و خدمات خود بر سلامت بوده و در افزايش آگاهي نسبت به تهديدهاي سلامت و ارائه خدمات (دسترسي به خدمات بهداشتي و درماني،آموزش شيوه هاي زندگي سالم، روش هاي پيشگيري، تغذيه کودکان و...) بپردازند.
سرمايه گذاري اجتماعي: اين مفهوم، سرمايه گذاري منابع شرکت در برنامه هايي را شامل مي شود که هدفشان بهبود جنبه هاي اجتماعي زندگي است. برخي سرمايه گذاري هاي اجتماعي عبارتند از: پروژه هاي مربوط به آموزش، تحصيل، فرهنگ، مراقبت هاي سلامت، اشتغالزايي، توسعه زيرساخت ها، دسترسي بهتر به اطلاعات و هر فعاليت ديگري که موجب توسعه اقتصادي و اجتماعي شود.
5- مسائل مربوط به مصرف کننده
شرکت ها در قبال مشتريان و مصرف کنندگان (به عنوان بخشي از ذي نفعان خود) مسؤوليت دارند. اينها کساني هستند که از خروجي تصميم ها و فعاليت هاي شرکت استفاده مي کنند. نيازهاي مشروع مصرف کنندگان بر اساس اصول مورد نظر شرکت ملل و ميثاق بين المللي در ابعاد حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي عبارتند از: امنيت، آگاهي، شنيده شدن، جبران خسارت ها، آموزش، محيط زيست سالم، احترام به حق حريم خصوصي، رويکرد پيشگيرانه در برابر تهديدهاي محصول، ارتقاي طراحي جهاني (طراحي محصول قابل استفاده براي همه بر اساس اصول مرتبط) و لازم است اين حقوق به طور جدي مورد توجه شرکت ها قرار گيرد. مسؤوليت ها در زمينه مسائل مربوط به مصرف کننده متعدد است که برخي از آن ها عبارتند از: آموزش و ارائه اطلاعات صحيح، استفاده از فرايندهاي قراردادي و بازاريابي عادلانه و شفاف، ارتقاي مصرف پايدار، طراحي محصولات و خدمات قابل دسترس براي همه، بويژه گروه هاي آسيب پذير، کاهش مخاطرات استفاده از محصولات يا خدمات از طريق رعايت اصول طراحي جهاني، حفاظت از اطلاعات و حريم خصوصي مشتريان و مصرف کنندگان، ساخت و توزيع مناسب، خدمات پشتيباني، دستورعمل هاي استرداد و فراخواني و...
6- شيوه هاي عملياتي عادلانه
اين موضوع، رفتارهاي اخلاقي در ارتباط با ساير شرکت ها، شرکا، تامين کنندگان، پيمانکاران، رقبا و انجمن هايي را که شرکت عضو آنهاست، دربرمي گيرد و شامل شيوه هايي است که شرکت از خلال روابط خود با ساير شرکت ها براي ترويج نتايج مثبت و مسؤوليت اجتماعي مورد استفاده قرار مي دهد. برخي موارد مرتبط با اين شيوه ها عبارتند از: مبارزه با فساد، رقابت عادلانه، ارتقاي مسؤوليت اجتماعي در زنجيره ارزش و احترام به حقوق مالکيت. در خصوص اين موضوعِ مسؤوليت اجتماعي شرکت، انتظار اين است که موارد گفته شده همواره در فعاليت هاي شرکت مد نظر قرار گيرد و چند و چون آنها رعايت شود. به عنوان مثال در زمينه مبارزه با فساد، اشکال آن (رشوه، کلاهبرداري، پولشويي، اختلاس، پنهانکاري، نفوذ تجاري ناعادلانه و...) را شناسايي و با موضعي قاطع با آنها برخورد کند؛ چرا که نتيجه و پيامد فساد نقض حقوق انساني، صدمه به محيط کسب و کار، فقر جوامع و اختلال در رقابت، توزيع ثروت و رشد اقتصادي را در پي داشته و در نهايت کارآيي و اعتبار شرکت را زير سوال مي برد.
7- حقوق انساني
حقوق انساني، حقوقي اساسي است که تمام انسان ها از آن برخوردارند و شامل دو دسته حقوق «سياسي و مدني» و «ا قتصادي، اجتماعي و فرهنگي» است. در دسته نخست، حق زندگي، آزادي، برابري در مقابل قانون و آزادي بيان مطرح مي شود و در دسته دوم، موضوعاتي همچون حق کار، تغذيه، بالاترين سطح بهداشت، تحصيل و امنيت اجتماعي مد نظر است. مسؤوليت اجتماعي شرکت ايجاب مي کند که شرايط تهديد کننده حقوق انساني مورد بررسي دقيق قرار گرفته و شرکت، خط مشي مشخص و شفافي را در اين زمينه و به عنوان راهنمايي سودمند براي کارکنان و افراد بيرون شرکت تعيين و آن را در سراسر شرکت به طور يکپارچه جاري کند. برخي از انتظارات در رعايت حقوق انساني از سوي شرکت شامل موارد زير است:
به مشارکت يا روابط قراردادي براي ارتکاب جرم و نقض يا سوء استفاده از حقوق انساني وارد نشود.
از ارائه خدمات و محصولات به نهادهايي که اين خدمات و محصولات را براي نقض حقوق انساني به کار مي گيرند، پرهيز کند.
مراقب بروز تبعيض در قبال افراد مرتبط با خود يا متاثر از فعاليت خود (کارکنان، شرکا، مشتريان، ذي نفعان، اعضا و افراد ديگر) باشد.
لازم است خط مشي هاي استخدامي خود را مصون از تبعيض بر اساس نژاد، رنگ، جنسيت، مذهب، مليت، ريشه اجتماعي، سن يا معلوليت قرار دهد و گروه هاي آسيب پذير مانند زنان و معلولان در محيط کار حفاظت و حمايت کند.
منابع
1- ايزو 26000.
2- خليلي شجاعي، وهاب و مشبکي، اصغر، «بررسي رابطه فرهنگ سازماني و مسؤوليت اجتماعي سازمان ها»، فصلنامه جامعه شناسي کاربردي، سال بيست و يکم، شماره 4، ص42
3- جزني، نسرين (1393)، «اهميت اجراي همايش مسؤوليت اجتماعي شرکت در صنعت نفت»، هفته نامه دانش نفت، 5 دي 1394، ص 6
4- Bowe., R. Howard, (2013), “Social responsibilities of the Businessmen”, University of Iowa Faculty acaonnections, p.16.
5- http://www.worldbank.org
6- Commission of the European Communities (2002), “Corporate Social Responsibility: Abussiness contribution to sustainable development”, Brussels,p.3
7- Carrol, Archie B., “The pyramid of corporate social responsibility: Toward the moral management of organizational stakeholders”, Business Horizons,July 1991, p. 40-43
8- William B. Werther and David Chandler (2011), Strategic Corporate SociL Responsibility, Sage. P.15