در قالب تفاهم نامه 40 میلیارد دلاری ایران و روسیه صورت می گیرد
تبادل تجربیات تحریمی
مشعل ایران و روسیه چندی پیش یکی از مهم ترین سندهای همکاری راهبردی بین دو کشور را امضا کردند که می تواند زمینه گسترش همکاری های دو کشور در حوزه های نفت و گاز را فراهم کند. این تفاهم نامه قرار است به عنوان پیشران همکاری دو کشور، زمینه گسترش همکاری های مشترک در سایر بخش ها را نیز فراهم کند. تجربه دوران سخت تحریم و رها کردن کار از سوی شرکت های خارجی نشان داده که شرکت های روسی همچنان به مذاکرات خود ادامه داده اند و حتی در همین دوران قراردادهای توسعه ای امضا کرده اند و تفاهم نامه اخیر هم یکی از همین زمینه های همکاری مشترک بوده است. این اعتماد به همکاری با شرکت های روسی به خصوص در حوزه های فناوری و پژوهش های کاربردی و مهم صنعت نفت از اهمیت بالایی برخوردار است. به این ترتیب یکی از بندهای مهم تفاهم نامه 40 میلیارد دلاری مشترک بین ایران و روسیه را حوزه تعاملات فناورانه بین شرکت ملی نفت ایران و گازپروم تشکیل می دهد که مشتمل بر سه دسته از فناوری هاست که در گام نخست فهرست فناوری های شناسایی شده در این سه حوزه تکمیل و در مذاکرات قراردادی نهایی می شود.
شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم روسیه سال های گذشته هم در خصوص توسعه میادین نفتی و گازی، تکمیل پروژه های ال ان جی و اجرای پروژه های خط لوله انتقال گاز، همکاری های مشترک قبلی داشته اند که با وجود انجام مطالعات فنی و مذاکرات قراردادی، با توجه به تحولات بین المللی منجر به آغاز فعالیت اجرایی نشده بودند و حالا روس ها تمایل زیادی به ادامه این همکاری ها دارند. در دولت سیزدهم و با توجه به اهتمام جدی رئیس جمهور و دولت مبنی بر گسترش همکاری ها با سایر کشورها و نظر به تحولات بین المللی، برای استفاده از این فرصت و حداکثرسازی منافع ملی و به منظور رفع نیاز کشور به جذب سرمایه خارجی، تفاهم نامه همکاری مشترک بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم منعقد شد تا بسیاری از برنامه ریزی های مشترک به سرانجام برسند.
تفاهم نامه ای ارزشمند با محوریت انتقال فناوری
با توجه به انجام مطالعات فنی و مذاکرات انجام شده قبلی، تفاهم نامه 40 میلیارد دلاری مشترک بین ایران و روسیه می تواند به سرعت وارد فازهای اجرایی شده و افزون بر فشارافزایی در پارس جنوبی، توسعه ۲ میدان عظیم گازی کیش و پارس شمالی و ۶ میدان نفتی آذر، چنگوله (میادین مشترک)، منصوری، آب تیمور، دارخوین و کرنج را فراهم کند. با اجرایی شدن این اهداف ظرفیت تولید گاز کشور بیش از ۱۰۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش یافته و ظرفیت تولید نفت خام و میعانات کشور به ۵ میلیون و 700 هزار بشکه در روز افزایش می یابد و این موارد قدم های بزرگ و مؤثری برای کشور خواهد بود. اما باید توجه داشت که شرکت گازپروم به عنوان یکی از شرکت های بزرگ بین المللی نفت و گاز جهان حجم فعالیت های قابل توجه اجرایی و تحقیقاتی را در حوزه توسعه، تولید، فرآورش، تولید محصولات و فرآورده های نفتی و توسعه فناوری و ساخت و تولید تجهیزات مورد نیاز صنایع نفت و گاز را دارد و از همین رو همکاری دو شرکت در حوزه های علمی و فناوری می تواند فرصت های بزرگ و جدیدی را برای مراکز علمی و تحقیقاتی صنعت نفت کشور فراهم کند. جواد اوجی، وزیر نفت هم درباره این تفاهم نامه گفت: در حوزه انرژی و در بخش بالادست، توسعه میدان های نفت و گاز و بخش پایین دست در توسعه پتروپالایشگاه ها و پتروشیمی و انتقال تجهیزات و فناوری که در صنعت نفت و گاز ایران راهبردی است، تصمیم های خوبی گرفته شده و در این تفاهم نامه به نتیجه خوبی می رسیم.
وی با بیان اینکه در نشست با شرکت های بزرگ روسیه در موضوع انتقال فناوری و تجهیزات راهبردی مورد نیاز و راهبردی صنعت نفت توافق های خوبی انجام شده است، تصریح کرد: نقشه جامع و کامل همکاری با روسیه تدوین شده که در اختیار این کشور قرار گرفته است و امیدواریم در چارچوب این نقشه به توافق و قراردادهای جدیدی دست یابیم.
اوجی با اشاره به اینکه هر دو کشور ایران و روسیه تحریم هستند که می توانند از این فرصت استفاده کنند و آن دسته از شرکت های روسی که با شرکت های اروپایی و آمریکا همکاری ندارند نیز می توانند با ایران همکاری داشته باشند، تصریح کرد: مقرر شد از توان شرکت های روس در بخش بالادست و توسعه میدان های نفتی و ساخت تجهیزات و انتقال فناوری استفاده کنیم، همچنین شرکت های دو کشور می توانند با تأسیس کارخانه مشترک در ایران و تولید تجهیزات افزون بر استفاده در ایران، آن را صادر کنند.
محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نیز در جریان امضای تفاهم نامه همکاری راهبردی بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم ضمن توضیحی درباره این تفاهم نامه گفت: سوآپ گاز و فرآورده، تکمیل طرح های ال ان جی، تعریف بسته انتقال فناوری با مراکز فناوری و پژوهشی گازپروم، از محورهای این تفاهم نامه است و می توان گفت این بزرگ ترین و بی سابقه ترین میزان سرمایه گذاری خارجی در تاریخ صنعت نفت است که با یکی از غول های انرژی دنیا به امضا رسیده است.
وی با تأکید بر اینکه همه مردم و جامعه متخصصان می دانند که جمهوری اسلامی ایران و روسیه دارای بیش از ۷۰ تریلیون مترمکعب ذخایر گازی هستند که ۳۰ درصد ذخایر گازی جهان است، گفت: این دو کشور نقش مهمی در پایداری تأمین انرژی در دنیا ایفا می کنند.
شناسایی حوزه های فناورانه مشترک ایران و روسیه
این همکاری های مشترک در حوزه فناوری قرار است در همه زیرمجموعه های صنعت نفت و گاز و پتروشیمی و پالایش و پخش وجود داشته باشد و به طور مشخص بر انتقال فناوری و دانش فنی تاکید دارد. مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران در تشریح ظرفیت های پژوهش و انتقال فناوری در این تفاهم نامه مشترک تاکید کرده که حوزه تعاملات فناورانه بین شرکت ملی نفت ایران و گازپروم مشتمل بر سه دسته از فناوری هاست که در گام نخست فهرست فناوری های شناسایی شده در این سه حوزه تکمیل و در مذاکرات قراردادی نهایی می شود.
مهدیا مطهری با بیان اینکه یکی از مؤلفه های اصلی برای توسعه و تولید از میدان های نفت و گاز کشور، جذب سرمایه است، اظهار کرد: هر اندازه جذب سرمایه بیشتر باشد، تعداد بیشتری از میدان ها را می توان توسعه داد و حتی پروژه های ازدیاد برداشت را عملیاتی کرد.
او افزود: بر این اساس، به تولید حجم بیشتری از نفت و گاز هم می توان دست یافت، همچنین در کنار دستیابی به اهداف تولید نفت و گاز در شرکت ملی نفت ایران این تلاش وجود دارد که از ظرفیت سرمایه گذاری ها برای توانمندسازی شرکت های دانش بنیان و فناور داخلی هم استفاده شود، به نحوی که بتوان در افزایش سهم ۵ درصدی اقتصاد دانش بنیان از تولید ناخالص داخلی گام های مؤثرتری را برداشت.
مطهری تأکید کرد: شرکت ملی نفت با حمایت سایر طرف های ذی ربط از ظرفیت این تفاهم نامه برای دستیابی به این مهم استفاده خواهد کرد. وی حوزه تعاملات فناورانه بین شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه را سه دسته خواند و گفت: یک دسته فناوری هایی است که گازپروم در آنها به بلوغ فناورانه رسیده و در این حوزه کسب فناوری از طریق فعال سازی ظرفیت پیوست فناوری در قراردادهای توسعه ای دنبال خواهد شد؛ دسته دوم فناوری هایی است که با توجه به ظرفیت زیست بوم فناوری و نوآوری در داخل کشور، به دنبال تسهیل به کارگیری آنها از سوی طرف روس و در دسته سوم به دنبال توسعه فناوری در حوزه های مشترک مورد علاقه دو طرف از طریق تعریف و اجرای پروژه های پژوهش و فناوری مشترک خواهیم بود.
او افزود: در این حالت ریسک هزینه های توسعه فناوری برای هر دو طرف کاهش خواهد یافت و بازار بزرگ تری برای فناوری توسعه یافته، متصور خواهد بود که با توجه به این دسته بندی، اجرایی کردن این تفاهم نامه در حوزه پژوهش و فناوری به واسطه مذاکرات بین تیم ایرانی با طرف روس خواهد بود.
وی افزود: دو موضوع اصلی در این مذاکرات تکمیل و نهایی کردن عناوین فناوری های شناسایی شده و تعیین شکل همکاری ها از جمله تشکیل کنسرسیوم بین شرکت های دو کشور و تعریف پروژه های تحقیقاتی مشترک خواهد بود که تقاضاهای فناورانه در شرکت ملی نفت شناسایی شده و از سوی دیگر توانمندی های فناورانه شرکت گازپروم هم در حال مطالعه و بررسی بیشتر است.
مطهری گفت: مقدار بهره مندی شرکت ملی نفت ایران و تمامی بازیگران زیست بوم فناوری و نوآوری از فناوری های ارتقا یافته به ظرفیت جذب فناوری در داخل کشور بستگی دارد و با توجه به اینکه در دستیابی به یک سامانه فناورانه مسائلی از جمله طراحی، ساخت مواد و کالا و عملیات به کارگیری سامانه موضوعیت دارند، لازم است تا از طریق شکل دهی به زنجیره ای از شرکت های دانش بنیان و فناور طراح، سازنده کالا و مواد و شرکت های خدمات چاه که نسبت به موضوع فناوری آن سامانه شناخت و آشنایی نسبی دارند، ظرفیت جذب فناوری را افزایش داد و از این طریق بتوان با توانمند کردن این زنجیره ها، شرکت های دانش بنیان داخلی را توانمند کرد.
مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران اظهار کرد: هر چقدر حجم همکاری های شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه بیشتر باشد، امکان توانمندسازی شرکت های دانش بنیان و فناور بیشتری با به کارگیری مدل بالا وجود خواهد داشت، بنابراین افزون بر جذب سرمایه و دستیابی به اهداف از جمله تولید نفت و گاز، یکی از نتایج همکاری ها، افزایش توانمندی های فناورانه شرکت های دانش بنیان و فناور داخلی خواهد بود.
تولید کاتالیست مشترک
وی ادامه داد: از سوی دیگر برای ایجاد ضمانت انتقال فناوری در قراردادهای توسعه ای، لازم است مشوق ها و حتی جریمه های قراردادی مؤثرتری را در متن قراردادها قرار داد.
مطهری با اشاره به راهکارهای پیشنهادی برای استفاده بهینه از مقوله پژوهش و انتقال فناوری در این تفاهم نامه گفت: راهکار نخست شناسایی، تکمیل و نهایی سازی عناوین فناوری های مورد علاقه طرفین است؛ راهکار دوم استفاده از ظرفیت پیوست فناوری در قراردادها در جهت توانمندسازی زیست بوم نوآوری و فناوری کشور از جمله شرکت های دانش بنیان است که در این زمینه تغییراتی در پیوست فناوری قراردادها داده شده است.
وی راهکار سوم را تعریف پروژه های تحقیقاتی مشترک (Joint Research Project) با هدف توسعه پایلوت های میدانی فناوری خواند و ادامه داد: توسعه پایلوت های میدانی فناورانه مورد توجه دو کشور است؛ راهکار چهارم، شکل دهی به کنسرسیوم های ایرانی - روسی برای تجاری سازی فناوری ها است و راهکار پنجم نیز بازاریابی محصولات فناورانه توسعه یافته یا در حال توسعه از سوی زیست بوم نوآوری و فناوری داخل کشور در کشور روسیه خواهد بود.مطهری تاکید کرد: شرکت های مختلف زیرمجموعه صنعت نفت به خصوص در حوزه صنعت پتروشیمی، در سال های سخت تحریمی گام هایی را در مسیر فتح بازارهای جدید برداشته اند و به ویژه اینکه در حوزه تولید و فروش کاتالیست های استراتژیک توانسته اند موفقیت های خوبی را کسب کنند.وی افزود: این مجموعه ها در سال های اخیر و با همکاری مراکز دانشگاهی، شرکت های دانش بنیان و شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در تکمیل زنجیره ارزش و کاهش خام فروشی و تأمین دانش فنی و کاتالیست های مورد نیاز پتروشیمی ها، دستاوردهای بزرگی را به خود اختصاص داده اند بدون شک دسترسی به بازارهای جدید و امکان تبادل تجربیات با شرکت های بزرگ، در سرعت بیشتر اجرای پروژه های مهم و مشترک و منفعت افزایی صنعت نفت تاثیر دارد.