سهم موزه های صنعت نفت در حفظ اسناد و بناهای تاریخی
مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت، یکی از بخش های جدید، اما مهم و راهبردی برای صنعت نفت است که در سال های اخیر سهم قابل توجهی در حفظ اسناد و تجهیزات و بناهای تاریخی داشته است. این مرکز بنا بر رسالتی که به عهده دارد، اقدام های متعدد و مختلفی را در خصوص حفظ میراث پیشینیان و جایگاه تاریخی و واقعی صنعت نفت انجام داده و حسین شاملی، مدیر مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت در گفت وگو با «مشعل» به تبیین مهم ترین آنها پرداخته است.
موزه های نفت در شهرهای مختلفی از کشور فعال شده و توانسته اند مراحل مختلف عملیاتی صنعت نفت درگذشته، کارکردهای تجهیزات و... را به عموم مردم معرفی کنند؛ بااین حال مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت به عنوان یکی از زیرمجموعه ها، به شکلی پرکار برنامه های جدیدی در دستور کار دارد.
افتتاح هفتمین موزه نفت در محمودآباد
مدیر مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت در تببین مهم ترین اقدام های این مرکز جمع آوری اسناد و اشیای تاریخی صنعت نفت گفت: مهم ترین هدف این مدیریت، حفظ میراث پیشینیان و معرفي جایگاه تاریخی و واقعي صنعت نفت ايران است.
حسین شاملی در تشریح مهم ترین اقدام های مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت و اشاره به هفتمین موزه صنعت نفت محمودآباد (استان مازندران) که به تازگی بهره برداری از آن آغاز شده است، درباره چرایی انتخاب این محل برای برپایی موزه اظهارکرد: مجتمع فرهنگی – ورزشی محمودآباد، سالانه میزبان تعداد زیادی از کارکنان صنعت نفت و خانواده هایشان است، بنابراین برپایی این موزه درآن فرصتی برای خانواده بزرگ صنعت نفت است تا با یادگارهای گذشتگان و تاریخ پرتلاطم صنعت نفت که 115 سال از عمر آن می گذرد، آشنا شوند. وی با بیان اینکه در موزه میراث صنعت نفت محمودآباد، اسناد در هشت بخش اکتشاف، قراردادهای تاریخی نفت، کمک های اجتماعی شرکت ملی نفت ایران، دفاع مقدس، اسناد پرسنلی کارگری آبادان، کارمندی آبادان، اسناد مالکیت موزه های دایر شده نفت و اسناد موقعیت های نفتی ثبت شده در فهرست آثار ملی در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته است، افزود: در این موزه گزارش حفاری اکتشافی گروه آلمانی در منطقه روستای خشت سر محمودآباد در سال 1315 شمسی برای نخستین بار نمایش داده شده است.
تلاش برای تزریق امید با اجرای 11 طرح
مدیر مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت با اشاره به اینکه کارگروه طرح ایجاد موزه های صنعت نفت دی ماه 1392 شکل گرفته و در طول این سال ها با وجود فراز و فرودها، کارهای بزرگی را به ثمر نشانده است، افزود: دستاورد این مدیریت در طول این سال ها، راه اندازی موزه های دروازه دولت تهران، بنزین خانه آبادان، کارآموزان آبادان، صنعت پخش سبزوار، چاه شماره یک مسجد سلیمان، نفت سوزهای کرمان، موزه میراث صنعت نفت محمودآباد و نمایشگاه دائمی میراث صنعت نفت تهران است. شاملی درباره برنامه آینده این مدیریت برای تأسیس و نمایشگاه دائمی موزه هم اظهار کرد: هم اکنون این مدیریت ۱۱ طرح را در شهرهای مسجدسلیمان، خارگ، آبادان، اهواز، مشهد و کرمانشاه در دست اجرا و پیگیری دارد. وی به این پرسش که هم اکنون چند سند و شیئ تاریخی در مجموعه مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت نگهداری می شود، پاسخ داد: 11 میلیون برگ اوراق و اسناد نفتی و حدود 9 هزار شی تاریخی در موزه ها وگنجینه های تحت راهبری مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت نگهداری می شود، امید که گنجینه ها و اسناد نفتی به حفظ میراث صنعت نفت و انتقال آن به نسل های آینده کمک کند.
ثبت 114 اثر نفتی در فهرست آثار ملی
مدیر مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت درباره اینکه تاکنون چند موقعیت نفتی در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است، اظهار کرد: هم اکنون حدود 114 موقعیت نفتی از جمله ساختمان کنسولگری کرمان، فرودگاه مسجدسلیمان، جایگاه شرکتی شماره 6 تهران، خانه های تشریفاتی شماره 18 و 19 (بریم)، باشگاه کارمندان نفت گچساران، چاه شماره یک مسجد سلیمان و ... در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است، تلاش برای افزایش ثبت این آثار تاریخی در فهرست آثار ملی از سوی این مدیریت همچنان ادامه دارد. شاملی درباره تدوین تاریخ شفاهی نفت ایران نیز با اشاره به اینکه تاریخ شفاهی یکی از بخش های مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت است و کارهای خوبی در این زمینه صورت گرفته، اظهار کرد: در بخش تاریخ شفاهی، این مدیریت تاکنون اقدام به گفت وگو با پیشکسوتان و وزیران پیشین نفت از جمله علی اکبر معین فر، سید محمد غرضی، سید حسن سادات و ... کرده است.
وی افزود: این گفت وگوها منتشر و در دسترس علاقه مندان و پژوهشگران است، البته گفت وگو با پیشکسوتان در بخش های مختلف ادامه دارد و تلاشمان این است که برخی از آنها را به زودی پس از تطبیق تاریخی منتشر کنیم.
شاملی از مذاکره با سازمان بسیج برای تطبیق تاریخی اسناد موجود در مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت با اسناد دفاع مقدس برای گردآوری مجموعه کامل برای استفاده محققان در این حوزه خبر داد و درباره دیجیتال کردن اسناد اظهار کرد: هم اکنون در مرکز اسناد صنعت نفت روزانه 500 سند اسکن و در بانک دیجیتال اسناد نفت طبقه بندی می شود.
همکاری با مجامع بین المللی؛ از امضای تفاهمنامه تا اهدای شیء
مدیر مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت درباره همکاری این مدیریت با موزه ها و مراكز صنعت نفت در سطح منطقه و جهان هم توضیح داد: اقدام های خوبی در این زمینه انجام شده است؛ به عنوان نمونه به تازگی (در حاشیه بیست وهفتمین نمایشگاه بین المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی در اردیبهشت ماه) در پی تعامل با سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) دو مولاژ با قدمت 3 تا 4 هزار ساله به این سازمان اهدا شده است؛ بر اساس تحقیقات، ایران در بین کشورهای عضو اوپک تنها کشوری است که دارای مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت است.
شاملی ادامه داد: دیگر اقدامی که در زمینه همکاری این مدیریت با مجامع بین المللی انجام شده، امضای تفاهمنامه با موزه فیزونی ایتالیا برای گسترش همکاری و تبادل فرهنگی بوده است، در جریان این تفاهمنامه مقرر شد ۱۲ سند و ۱۵ شیء و در مجموع ۲۷ سند و شیئ از مدیریت فیزونی ایتالیا به مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت اهدا شود. وی با تأکید بر اینکه از زمان کشف نفت در کشور تاکنون، صنعت نفت همواره در بخش های مختلف پیشرو بوده و مبنایی که گذاشته بود تا به امروز نیز ادامه یافته است، تصریح کرد: اکنون وزارت نفت تنها سازمان و مجموعه صنعتی در کشور است که به صورت جدی حفظ میراث صنعتی را دنبال می کند و در این زمینه پیشرو است. مدیر مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت در پایان ضمن قدردانی از کارکنان مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت برای کارهای بزرگی که در این مجموعه به ثمر نشسته و کارهای مهمی که در دست اجراست، بیان کرد: شکل گیری مرکز اسناد و موزه ها بدون همکاری خانواده بزرگ صنعت نفت قابل تحقق نبود، فرصت خوبی فراهم است تا از این خانواده بزرگ قدردانی کنم، امیدوارم این خانواده بزرگ در ادامه مسیر نیز این مدیریت را همراهی کنند.
سند تاریخی
سند گزارش حفاری اکتشافی گروه آلمانی در روستای خشت سر در سال 1315 شمسی است که به دلیل آغاز جنگ حفاری آن متوقف شد.
شیء
تويوست
توليد بخاري هاي فتيله اي تشعشعی مرسوم به تويوست با ابتكار شركت ژاپني تويوتومي آغاز شد. ويژگی های تكامل يافته در توليد بخاری ها در اين نمونه ها ايمنی بالا (جدا بودن مخزن و خاموش كننده خودكار)، مصرف بهينه و پایين سوخت و توليد گرمايش بيشتر نسبت به انواع ديگر بخاری ها (به صورتی كه در آنها افزون بر گرمايش توليد شده از طريق سوخت مستقيم نفت (با فتيله) گرمايش دوچندان به صورت تشعشع نور قرمز نيز به خاطر تعبيه حصيرها يا فنرهای فلزی ايجاد می شده) است.
این شی در باغ موزه کرمان نگهداری می شود؛ باغ موزه كرمان از جمله بناهای قديمی شهر كرمان است كه از سوی والی اين شهر در دوران زنديه ساخته شده و به عمارت «باغ آقا» معروف بوده است. اين عمارت سپس از سوی انگليس براي كنسول گری خريداری شد و پس از رفتن انگليسی ها، به ساختمان شركت نفت انگليس و ايران واگذار شد و تا زمان ملی شدن صنعت نفت در اختيار آنها باقی ماند.
باغ موزه كرمان پس از ملي شدن نفت ابتدا در اختيار شركت ملي نفت و سپس شركت ملي پخش فرآورده های نفتی ایران قرار می گيرد. در باغ موزه نفت سوزهای كرمان كه 12 اسفندماه 1399 افتتاح شد، مجموعه ای از چراغ ها، وسايل گرمايشی، اجاق های خوراک پزی نفت سوز و ... نگهداری می شود.
تاریخ شفاهی
میراث مدیریت (بخش هفتم)
چه میراثی از خودتان به جا گذاشتید که بعد از شما هم همچنان از آن استفاده می شود؟
در قسمت فیزیکی اش، همین حفاری چاه های نفتی بود. 10 تا 20 شرکت حفاری بودند. آنها را مجتمع کردیم. حفاری خیلی واحد خوبی است و الان هم توانمند است. اما خب مشکلاتی هم دارد که انشاء الله حل می شود. یکی هم شرکت فلات قاره است. تا آن زمان فلات قاره نبود و من آن را درست کردم. بعد شرکت های گاز استانی بسیار پرتوان در قسمت گاز تأسیس شد و من از همین جا نتیجه گرفتم و بعد که به وزارت پست و تلگراف و تلفن آمدم، در آنجا یک شرکت مخابرات بود که من آن را به شرکت استانی پرتوان تبدیل کردم. در آن زمان دانشکده نفت آبادان سالی 30 تا 50 نفر دانشجو می گرفت. دانشگاه بزرگی در اهواز ساختم که سالی هزار دانشجو می گرفت. حالا از فعالیت های آن خیلی مطلع نیستم. به اندازه ای در توسعه نیروی انسانی تحرک به خرج دادم که وزارت نفت نه تنها امروز، بلکه سال های آینده محتاج هیچ کارشناس خارجی نیست. خب استعداد ملی و مردمی است. قبلا در مورد اوپک توضیح دادم وقتی که فهمیدم مصوبه باید به اتفاق آرا باشد، این حق وتو را برای ایران ذخیره کردم و الان هم خیلی خوب استفاده می شود. قبل از اینکه من به وزارت نفت بیایم، در سراسر کشور فقط صد هزار مشترک گاز داشتیم، وقتی که من از وزارت نفت بیرون آمدم، در 374 شهر عملیات گازرسانی انجام شد. من دولت ها را کاملا می شناختم. آنها هر چه گیرشان بیاید کم شان است. یک میلیون بشکه کم شان است. 1.5 میلیون بشکه کم شان است، دو میلیون بشکه کم شان است. هر چه گیرشان بیاید، کم شان است. نه تنها دولت ایران بلکه روسیه و عربستان هم همینطور هستند. اصولا دولت ها این طوری هستند. همه تلاش من این بود که منافع نفت به مردم برسد. مثلا من 120 میلیارد دلار به دولت دادم. اما کفایت شان نمی کرد و باز فشار می آوردند. بعد هم که سالی 5 میلیارد دلار به آنها رسید بازهم فشار می آوردند. پدیده دولت، پدیده پرخوران کم نتیجه است؛ چه دولت قبل انقلاب باشد، چه دولت بعد از انقلاب باشد. احساس من این بود که بتوانم درآمد نفت را به مردم برسانم. شاید شما یادتان نباشد، به محض اینکه جنگ شد، بنزین و گازوئیل و اینها همه کوپنی شد. وقتی که من به وزارت نفت آمدم، با عزیزان برنامه ریز صحبت کردم و پرسیدم تولید روزانه پالایشگاه تهران چه مقدار است؟ گفتند 200 هزار بشکه نفت. گفتم: چقدر می توانید میزان تولید اضافه کنید؟ گفتند 300 هزار بشکه حجم تولید پالایشگاه اصفهان و جاهای دیگر را حساب کردم. روزی 10 میلیون لیتر بنزین مصرف می شد. بعد بنزین و گازوئیل را آزاد کردیم. آقا جایت خالی! در دولت سر من ریختند که خلاف مصوبه دولت است، چرا آزاد کردید و بحران ایجاد کردید؟ خب دیگه من آزاد کرده بودم و این رانت و گرفتاری و این چیزها همه از بین رفت. بعد عده ای خدمت حضرت امام رفتند و شکایت کردند و این چیزها.
تاریخ شفاهی وزرای نفت ایران؛ سید محمد غرضی