گذری بر دستاوردهای فناورانه پژوهشگاه صنعت نفت
اثرگذاری فعال بر زیست بوم فناوری
مشعل پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان بازوی علمی و فناوری این صنعت طی حداقل 6 دهه اخیر توانسته است سهم قابل توجهی درافزایش تولید داخلی، کاهش وابستگی به شرکت های خارجی و خام فروشی در محصولات اولیه داشته باشد.این مجموعه همچنین این توفیق را داشته که در تولید ثروت از طریق دانش فنی و ساخت تجهیزات و قطعات مورد نیاز صنعت نفت، اختراع و ارائه مقاله های معتبر در سطح بین الملل و... نقش مهمی ایفا کند. این گزارش نیز اشاراتی دارد به پژوهشگاه صنعت نفت نقش وتاثیر آن بر فعالیت های این صنعت به عنوان یک مرجع علمی و رسمی معتبر.
پژوهشگاه صنعت نفت، همواره در این سال ها نشان داده که می تواند به عنوان یک مرجع علمی تاثیر گذار در صنعت نفت ایفای نقش کند، به طوری که دیگر فعالیت همزمان این مجموعه در بخش های بالادست و پایین دست صنعت نفت و همراهی آن با زیرمجموعه های این صنعت موجب شده که دلگرمی برای این مجموعه ها و راهگشایی در برنامه های آنها ایجاد شود.
اما این مجموعه در عین اجرای پروژه ها و برنامه های تعیین شده خود با برخی چالش ها و الزام ها نیز روبه روست که از آن جمله می توان به ماموریت محور شدن فعالیت های پژوهشگاه با شرح کار، مدت زمان و خروجی های مشخص، نگهداشت و ارتقای نیروی انسانی که شامل خروج نیروی دانشی، ایجاد انگیزه های توسعه فناوری و تزریق پژوهشگران توانمند می شود، اشاره کرد.همچنین به روزرسانی و نوسازی تجهیزات آزمایشگاهی و زیرساخت های IT، جبران هزینه های ناشی از نیروی انسانی پیمانکاری و ایجاد صندوق حمایت از پروژه های فناورانه در حین اجرا ازجمله موضوع های مهم پیش روی پژوهشگاه صنعت نفت است.
تاثیرگذاری در اجرای پروژه های ازدیاد برداشت
یکی از حوزه های فعالیت شاخص پژوهشگاه صنعت نفت، در حوزه اکتشاف منابع متعارف و نامتعارف نفتی و گازی است.این مجموعه در زمینه بررسی کمی و کیفی منابع هیدرات گازی دریای عمان، مطالعه و شناسایی اولین منابع شیل های گازی در کشور (ناحیه لرستان)، بزرگ ترین مطالعات بنیادی اکتشاف نفت و گاز در خاورمیانه (طرح مروارید)، اجرای بزرگ ترین پروژه مدل سازی یکپارچه مخزنی کشور(دشت آبادان) و مطالعه جامع و ارائه طرح توسعه میادین (MDP) نفت و گاز پیشگام بوده است.
همچنین از سوی پژوهشگاه اقدام هایی در حوزه ازدیاد برداشت و بهره وری تولید صورت گرفته که می توان به بهینه سازی فرایندهای تولید و افزایش ضریب برداشت میادین اهواز، رگ سفید و بی بی حکیمیه، تزریق نانوسیال با هدف ازدیاد برداشت برای اولین بار در کشور، تولید ژل های از قبل شکل گرفته (PPG) به منظور کنترل آب دهی برای اولین بار در کشور، مدل سازی یکپارچه دارایی های نفتی در مخازن ایلام و سروک میدان آبتیمور، مطالعه جامع و ارائه طرح توسعه میدان گازی هما، شناسایی منشأ نشت های سطحی و ارائه راهکار برای جلوگیری از نشت نفت از میدان آغاجاری و توسعه مطالعات ژئوشیمی مخزن و تولید در کشور اشاره کرد.
ارائه 54 دانش فنی واحدهای پالایشگاهی
پژوهشگاه صنعت نفت در زمینه تهیه لیسانس فرایندی در صنعت پالایش نیز اقدام های قابل توجهی داشته که بومی سازی و ارائه 54 دانش فنی واحدهای پالایشگاه های نفت و گاز طی پنج سال گذشته به پالایشگاه های امام خمینی(ره) شازند، بندرعباس، کرمانشاه، خانگیران و... از آن جمله است. تهیه لیسانس، طراحی و راه اندازی واحد مرکاپتان زدایی از میعانات گازی (DMC3) فازهای 2 و 3 پارس جنوبی هم از اقدام های انجام شده از سوی این پژوهشگاه است.
از دیگر اقدام های انجام شده از سوی پژوهشگاه صنعت نفت می توان به دانش فنی و طراحی طرح تولید کک سوزنی شرکت پالایش نفت امام خمینی(ره) شازند، دانش فنی و طراحی طرح کک اسفنجی پالایشگاه بندرعباس، دانش فنی و طراحی پایه واحد بازیابی گوگرد پتروشیمی ایلام و دانش فنی و طراحی پایه واحدهای مرکاپتان زدایی پالایشگاه بیدبلند خلیج فارس اشاره کرد که برخی از آنها را انجام داده و برخی دیگر را در دستور کار دارد. افزایش ظرفیت واحد ادورانت از 700 تن به 2000 تن در سال نیز از سوی پژوهشگاه صنعت نفت اجرایی شده است.
یکی دیگر از اقدام های مهم این پژوهشگاه، مشارکت در رفع چالش های مرتبط با صنعت گاز کشور بوده است. مطالعه میادین غیرمتعارف شیل گازی در کشور، شناسایی و غربالگری ساختارهای ذخیره سازی گاز طبیعی در کشور، بهینه سازی مصرف گاز در کوره های صنعتی، ارائه راهکار برای استفاده از سوخت های جایگزین طبیعی (هیدروژن) و تولید حلال شیرین سازی گاز (پارسی سول) از جمله این اقدام ها به شمار می رود.
ارزیابی عمر باقی مانده و ارائه مجوز افزایش طول عمر تیوب های کوره های پالایشگاه های گاز، توسعه دانش فنی ذخیره سازی گاز در نانو ساختارهای متخلخل (سیلندر سوخت خودرو و ذخیره سازی برای شبکه گاز و صنایع) دیگر اقدام هایی هستند که در پژوهشگاه صنعت نفت انجام شده است.
اثرگذاری در تولید پایدار صنعت نفت
بخشی از اقدام های مهم پژوهشگاه صنعت نفت در حوزه تولید پایدار صنعت نفت بوده است. مواردی همچون دانش فنی تعمیر راکتور و مبدل های واحد آیزوماکس برای پالایشگاه های تبریز، اصفهان، بندرعباس و اراک، تدوین نظام بومی مدیریت خوردگی و پیاده سازی آن در شرکت ملی گاز ایران، پاکسازی آب های آلوده زیرزمینی در منطقه عسلویه و تهران و پاکسازی خاک های آلوده در مناطق عملیاتی، بازیابی بیش از 53 هزار بشکه میعانات گازی از آب های زیرزمینی، بهینه سازی انرژی کوره های تولید الفین پتروشیمی، ارائه برنامه بازرسی بر مبنای ریسک و ارزیابی کارآمدی با هدف اطمینان از یکپارچگی و افزایش طول عمر ایمن بهره برداری در پالایشگاه های مختلف کشور از کارهای انجام شده پژوهشگاه صنعت نفت در این حوزه است.
این مجموعه همچنین ارائه برخی خدمات فناورانه و شبکه همکاری با بخش های دیگر صنعت نفت را نیز دارد که از جمله آن می توان به ارائه 1600 عنوان خدمت آزمایشگاهی، ارائه آموزش های تخصصی صنعتی و بین المللی، میزبانی از نخبگان وظیفه و سربازان امریه، حمایت از دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاه های برتر کشور و همکاری با دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و انجمن های علمی اشاره کرد.
همراهی با فناوران و شتاب دهنده ها
پژوهشگاه صنعت نفت به منظور ایجاد و تقویت مرکز نوآوری، استقرار شتاب دهنده های مرتبط با فناوری های مورد نیاز صنعت نفت و شرکت های دانش بنیان و فناور در مرکز نوآوری، به ارائه خدمات فناورانه آزمایشگاهی به شرکت های دانش بنیان و طرح میزبانی تکمیل، اصلاح و ارتقای فناوری های توسعه یافته از سوی شرکت های دانش بنیان و حمایت از تکمیل 16 مورد فناوری اقدام کرده است.
این پژوهشگاه، طی این سال ها همکاری های بین المللی با دیگر کشورها داشته که از جمله آن می توان به تعاملات بین المللی برای انتقال فناوری از کشور روسیه برای تولید ماده بودارکننده گازDMD و DMC، ارتقای نفت کوره، LNG ،HRH و انعقاد تفاهمنامه با دانشگاه های سن پترزبورگ و کازان اشاره کرد.
این مجموعه همچنین دانش فنی و طراحی پایه 9 واحد فرایندی پالایشگاه الفروقلوس سوریه را ارائه کرده و خدمات آزمایشگاهی، مشاوره، توسعه و ازدیاد برداشت میادین نفتی سوریه را هم انجام داده، ضمن اینکه پژوهشگاه افزایه سیمان سبک (ریپی بلاک) را برای متقاضیان در سوریه و عمان احداث کرده است.
صدور 20 تن کاتالیست تولید بنزین به پالایشگاه های ونزوئلا با همکاری مجموعه های فناور و دانش بنیان هم از جمله این همکاری های بین المللی بوده است. همچنین این مجموعه، تفاهمنامه همکاری در زمینه انتقال دانش فنی واحد کریستال ملامین پتروشیمی با ایتالیا، درخواست ارتقای طراحی واحد فرایندی تولید قیر با اندونزی، تامین تجهیزات واحد SRU، MINI LNG و کاتالیست سوپرکلاوس با کشور چین را در دستور کار دارد.
اما یکی از حوزه های پرکاربرد همکاری پژوهشگاه صنعت نفت، فناوری های واگذار شده منجر به تولید محصول است. مواردی همچون کاتالیست واحد RCD جاذب رطوبت زدا3 A، آروماتیک سازی، مرکاپتان زدایی از برش های نفتی و میعانات گازی، سولفورزدایی هیدروژنی نفتا، تیتانیا فرایند SRU، ریفورمینگ نفتا، هیدورتریتینگ گازوییل، فرایند اکسید اتیلن، بازیافت گوگرد، سامانه تولید همزمان برق و حرارت، انواع نانومواد، گریس آب بندی شیرهای سرچاهی و ماده تعلیق شکن و... از جمله فناوری های پژوهشگاه بوده که منجر به تولید محصول شده اند.
ایده هایی در مسیر زیست بوم فناوری
پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان بازوی پژوهشی صنعت نفت، طرح هایی را هم در دستور کار دارد که از جمله آن می توان به طراحی و مشارکت در اجرای اولین پایلوت سیلاب زنی آب برای ازدیاد برداشت در میدان اهواز – سنگستان، طراحی و مشارکت در اجرای اولین پایلوت چاه های هوشمند در غرب کارون، طراحی و مشارکت در اجرای اولین پایلوت تزریق CO2 در یکی از میادین غرب کشور، ارزیابی و اولویت بندی ذخیره سازی گاز در میادین توسعه نیافته و تولیدی، مدل سازی حوضه و سیستم های هیدروکربنی نواحی فروافتادگی دزفول و دشت آبادان و ارائه لیسانس های فرایندی واحدهای پتروپالایشی مکران انرژی مفید، جاوید انرژی و شهید سلیمانی اشاره کرد.
مدیریت مصرف انرژی در شرکت ملی نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی، شبکه پایش آلودگی آب و هوا و خاک در منطقه عسلویه، مدیریت خوردگی و بازرسی بر مبنای ریسک در خطوط لوله و کارخانه های بهره برداری شرکت ملی نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی، مشارکت در توسعه دانش فنی در زنجیره پایین دستی پتروشیمی از جمله این اقدام های مشترک بوده است. همچنین پژوهشگاه صنعت نفت دو مرکز و پژوهشکده تحول دیجیتال و زنجیره ارزش هیدروژن را ایجاد کرده است.
پروژه هایی همچون نانو سیال برای کاهش تولید آب و افزایش تولید نفت، پروژه پلیمر از پیش شکل گرفته برای کنترل آب، پروژه سیال فوق سنگین تکمیل چاه جانشین کلسیم برماید، مسدودکننده های پلیمری، O ring مکانیکال سیل مربوط به محیط سیال ترش و مخزن ذخیره سازی گاز صنعتی و شبکه از جمله پروژه هایی بوده که پژوهشگاه امکان واگذاری آنها را داشته یا واگذار کرده است. علاوه بر این موارد، امکان واگذاری پروژه 9 مورد کاتالیست، 10 مورد روغن صنعتی و سنتزی، 11 مورد سنسور آلاینده های محیط زیست و 8 مورد افزایه های سیمان و سیال حفاری گریس زنجیره باز و... در دستور کار هستند که امکان واگذاری این پروژه ها به غیر وجود دارد.
بی تردید پهنه فعالیت های پژوهشگاه صنعت نفت بسیار گسترده تر از آن است که به آن اشاره شد. این مجموعه علمی – پژوهشی، روشنایی بخش و راهگشای مسیر تحقق اهداف پیش روی صنعت نفت به شمار می آید و هم اکنون نیز ایده هایی همچون ایجاد شورای عالی فناوری، تدوین نظام یکپارچه پژوهش و فناوری صنعت نفت، شورای سیاستگذاری ریسک فناوری های راهبردی، طرح توانمند سازی صنعتی فارغ التحصیلان نخبه، چاه پایلوت برای تسهیل نفوذ فناوری های مرتبط با بالادستی، نشست های اشتراک تجربیات و کرسی های خبرگی صنعت نفت و... را در مسیر توسعه زیست بوم نوآوری و فناوری صنعت نفت مطرح کرده است.