پژوهش و فناوری پالایش و پخش بر مدار فناوری حرکت می کند
کاهش 6 درصدی مصرف سوخت با ایده ای خلاقانه
سمیه راهپیما از دیر باز، پژوهش و فناوری، نقشی مهم و اساسی در صنعت نفت ایفا کرده و توانسته است در میان صنعت پالایش نفت کشور جایگاه قابل دفاعی به دست آورد. صنعت پالایش و پخش فراورده های نفتی ایران، با همکاری شرکت های دانش بنیان، قطع وابستگی برخی کالاهای مورد نیاز را به ارمغان آورده است، به طوری که امروزه می توان از پژوهش به محصول رسید و با تولید محصول، نیاز صنعتی و عملیاتی واحدهای زیرمجموعه این صنعت را برطرف کرد. خبرنگار «مشعل» با رضا کاظم نژاد، مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی ایران گفت وگویی انجام داده که در ادامه، مشروح آن را می خوانید.
از ابتدای فعالیت دولت سیزدهم تاکنون، تکمیل زنجیره ارزش محصولات پالایشگاهی مورد توجه ویژه ای قرار گرفته است. در این زمینه چه گام هایی از سوی مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی ایران برداشته شده است؟
فعالیت های پژوهشی، بخصوص فعالیت هایی که هدف از آن رسیدن به عملیات باشد، زمان بر است؛ زیرا باید از پژوهش به محصول رسید و پس از آن، نیاز صنعتی و عملیاتی واحدهای زیرمجموعه پالایش و پخش را تامین کرد. در این زمینه، تکمیل زنجیره ارزش پالایشگاه های کشور را در دستور کار قرار داده ایم که هنوز عملیاتی نشده است. به دنبال آن هستیم تا از تولید فراورده پالایشگاه ها، به محصولات با ارزش افزوده بالا برسیم؛ به این معنا که اگر ترکیبی در مجموع فراورده های پالایشگاهی به صورت قابل توجه وجود داشته باشد، آن را از طریق روش های جداسازی مانند تقطیر استخراج و به صورت جداگانه به مصرف کنندگان داخلی و خارجی عرضه کنیم. به عنوان مثال، یکی از محصولات و فراورده های قابل استحصال، نرمال هگزان است که کاربرد ویژه ای در داخل و ارزش صادراتی بالایی دارد و ترکیبات آن به مقدار قابل توجهی در فراورده ها موجود است که استخراج روغن های خوراکی گیاهی، از اصلی ترین کاربرد این ماده به شمار می رود، ضمن آنکه در صنایع چسب سازی، آماده سازی چرم و کفش سازی از نرمال هگزان، بسیار از آن استفاده می شود.
برای نخستین بار در کشور، دستگاه فلز دروازه ای پنج محور مورد مطالعه قرار گرفته است. لطفا در این زمینه بیشتر توضیح دهید؟
تولید دستگاه فلز دروازه ای پنج محور را با یکی از شرکت های دانش بنیان و ماشین سازی تبریز پیگیری می کنیم که امیدواریم با تولید این محصول، بتوانیم یکی از نیازهای مهم در حوزه ساخت قطعات صنعت نفت را به نتیجه برسانیم. این دستگاه به هوش مصنوعی مجهز خواهد شد که به این ترتیب، زمان قطعه سازی و استفاده از ماشین به مقدار قابل توجهی کاهش خواهد یافت. این دستگاه حدود 6 متر طول دارد و دارای 5 محور است. طراحی این دستگاه، به گونه ای است که در تمام جهت ها می تواند تراشکاری کند و برای قطعات بزرگ و دقیق، قابل استفاده است و از آنجا که مجهز به هوش مصنوعی است، برلبه فناوری کار می کنیم و تا قبل از مهر امسال به تولید نمونه اولیه می رسد.
شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی ایران، برای نخستین بار در کشور می خواهد با همکاری یکی از شرکت های دانش بنیان، به نسخه جدیدی از کاتالیست های واحد ایزومریزاسیون دست یابد. بفرمایید که این طرح چه مزایایی دارد؟
برای نخستین بار در کشور، با یکی از شرکت های داخلی تولیدکننده، نسخه جدید کاتالیست ایزومریزاسیون بر پایه سولفات زیرکونیوم را در دستور کار داریم. این طرح، نسبت به نسخه های قبلی، مزایای زیادی دارد؛ نخست اینکه دیگر از ترکیب تتراکلرواتیلن برای اسیدی کردن کاتالیست استفاده نمی شود، ضمن آنکه قیمت بالایی دارد و باعث خوردگی تجهیزات واحد ایزومریزاسیون می شود که اکنون طبق تفاهمنامه ای که با یک شرکت خارجی بسته ایم، این کاتالیست ها در داخل کشور تولید خواهد شد. این کار، اقدامی مثبت است و باعث ورود فناوری خارجی به کشور و کاهش هزینه تمام شده تولید فراورده های ایزومریزاسیون می شود، از این رو امیدواریم در سال جاری به نتیجه برسد و عملیاتی شود.
محصول نرمال هگزان، یکی از تولیدات مورد نیاز صنایع شیمیایی کشور به شمار می رود و می توان گفت که پیوند قابل توجهی میان صنایع پالایشی و پتروشیمی ایجاد شده است. در این باره چه برنامه هایی در دستور کار دارید؟
تا چند سال پیش، تمام تولیدات پالایشگاه های کشور به همراه بنزین و گازوییل در موتور خودروهای بنزینی گازوییلی مصرف می شد که برای رفع این مشکل، حرکت به سمت پتروپالایشی شدن را در دستور کار داریم. به این طریق اجزایی مانند بنزن، هپتان، نرمال پنتان و ایزوپنتان که در مقایسه با سوخت، قابلیت فروش به قیمت بسیار بالاتر را دارند، شناسایی و از فراورده ها جدا می کنیم.
آیا برآورد شده که اجرای این طرح، چه میزان سودآوری دارد؟
برآورد هزینه تابع چند عامل است که شامل مقدار و گستره وجود ترکیبات در فراورده می شود. هرچه مقدار و حجم تولید فراورده بیشتر باشد، سودی که به سمت سرمایه گذار برمی گردد، بیشتر خواهد بود، ضمن آنکه ماهیت ماده نیز در تعیین هزینه موثر است. محصولات باارزش بالا، توجیه اقتصادی بیشتری دارند. همچنین فناوری رسیدن به استخراج نیز در بخش جداسازی فیزیکی موثر و قابل استفاده است؛ اما گاهی می خواهیم از فرایند کاتالیستی به محصول با قیمت بالاتر برسیم که در بررسی ها و مطالعات خود، به این موارد توجه و روی آن تصمیم گیری می شود.
تکمیل زنجیره ال پی جی در کشور اهمیت بسزایی دارد. در این خصوص، چه گام هایی از سوی مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی ایران برداشته شده است؟
در حال حاضر 12.5 میلیون تن ال پی جی در مجموعه وزارت نفت تولید می شود که پیش بینی می کنیم این عدد در 5 سال آینده به 25 میلیون تن در سال برسد. ال پی جی، دارای ترکیبات فراوان با قیمت های مختلف است که می تواند به عنوان مواد اولیه استفاده شود. با به نتیجه رساندن این کار می توانیم ارزش افزوده بالایی را ایجاد کرده و از خام فروشی جلوگیری کنیم. به عنوان مثال، در داخل ترکیبات ال پی جی، ایزوبوتان و ایزوبوتن داریم که زمان خالص سازی، قیمت هر کدام از آنها بسیار بالاتر از ال پی جی خواهد بود. اگر در زنجیره ارزش ال پی جی، روش و شیوه های اقتصادی نوینی را اجرا کنیم، منبع درآمد قابل توجهی برای کشور ایجاد خواهد شد. امیدواریم بتوانیم پروژه مطالعاتی ال پی جی را به صورت گزارش جامعی که مقامات عالی وزارت نفت روی آن تصمیم گیری می کنند، نهایی کنیم.
یکی دیگر از پروژه های پژوهشی، استحصال گوگرد از نفت کوره است. اکنون مطالعات این پروژه در چه مرحله ای قرار دارد؟
بخشی از نفت خام ورودی به پالایشگاه ها به نفت کوره تبدیل می شود. باید بتوانیم از این ماده ارزشمند، فراورده های مختلفی استخراج کنیم. نخستین کار، گوگردگیری است که در پالایشگاه کرمانشاه، در حال انجام است.
در این خصوص، با پروژه های پژوهشی که طی سال گذشته به نتیجه رسید، قرارداد 12 هزار بشکه را با یکی از شرکت های دانش بنیان داخلی امضا کردیم که در حال انجام است؛ اما کار در اینجا تمام نمی شود؛ چراکه از نفت کوره، می توان محصولات بی شماری به دست آورد که روی آن کار می کنیم. مصداق این امر، استفاده از نفت کوره برای تولید انواع کربن بلک(دوده) است که برای تحقق آن، با شرکت های دانش بنیان داخلی در حال رایزنی هستیم.
چه طرح های دیگری در دست اجرا دارید؟
یکی دیگر از کارهایی که انجام می دهیم، ارتقای عملکرد کاتالیست ها در فرایندهای پالایشگاهی است که به تناسب هر فرایندی، با سازندگان کاتالیست همکاری می کنیم و امیدواریم با تولید نسخه های جدید کاتالیست، بتوانیم راندمان بالاتری در فرایندهای پالایشگاهی به دست آوریم. برخی از نسخه های جدید کاتالیست، برای واحد RFCC است.
امروزه کاهش مصرف سوخت، یکی از موضوعاتی است که بسیار مورد توجه قرار دارد. برای جلوگیری از استفاده بی رویه سوخت های فسیلی، چه طرح هایی در دستور کار است؟
استفاده از برخی ابزارها و تجهیزات باعث می شود پدیده احتراق در موتور خودروها کامل انجام شود که از این طریق، می توانیم راندمان احتراق را در موتور خودروها افزایش دهیم. در این زمینه با یکی از پژوهشگران دانشگاه تبریز برای خودروهای گازوییل سوز وارد مذاکره شده ایم که امیدواریم امسال به صورت عملیاتی در موتور خودروها مورد استفاده قرار گیرد.
این طرح پس از عملیاتی شدن، حداقل 5 الی 6 درصد کاهش مصرف سوخت را به همراه دارد، ضمن آنکه اجرای این طرح، مورد استقبال خودروسازهای داخلی نیز قرار گرفته است. همچنین در نظر داریم با ارتقای موتور خودروها، راندمان عملکرد آنها را افزایش دهیم و شاهد کاهش مصرف سوخت باشیم.
علاوه بر مواردی که اشاره شد، چه مطالعات دیگری را در برنامه دارید؟
بانک جامع توربین های کشور را در وزارت نفت آماده می کنیم تا به این وسیله، توربین های پرمصرف را شناسایی کرده و توربین های کم مصرف را جایگزین آن کنیم. همچنین ایجاد بانک جامع کمپرسورها را نیز در دستور کار داریم تا بتوانیم اطلاعات کاملی از آنها به دست آوریم و برای تولید آنها سیاستگذاری کنیم که امیدواریم امسال آن را به سرانجام برسانیم. در این بانک جامع، قرار است انواع کمپرسورهای پرمصرف با راندمان بالا که نیازمند فناوری جدید هستند، شناسایی شوند.
پروژه خوبی که در حال انجام داریم، ارتقای راندمان و عملکرد کوره ها در صنایع پالایشگاهی، پتروشیمیایی و فولاد است که به لحاظ تئوریک، حدود 30 تا 35 درصد افزایش راندمان داشته و امیدواریم با ساخت پایلوت آن، در عمل هم به این اعداد برسیم.
در پایان اگر نکته ای باقی مانده است بفرمایید.
خوشبختانه شرکت های دانش بنیان و سازندگان داخلی، نسبتا خوش درخشیده اند و این اعتماد روز به روز بیشتر می شود و نسبت به چند سال گذشته پذیرش شرکت های ایرانی نزد مصرف کنندگان تولیدات این شرکت ها بیشتر شده است. این اعتماد، مرهون ارتقای دانش و فناوری شرکت های داخلی است که به آن رسیده اند و توانسته اند قطعات و ابزارهای مجموعه پالایش و پخش را تولید کنند.