شرح احاديث اخلاقي درس خارج فقه مقام معظم رهبري
في الکافي، عن الصادق (ع)، قال: «انّ اللَّه تعالي ليحفظ من يحفظ صديقه»؛ [حضرت امام جعفر صادق(ع) فرمودند:] خداي متعال حفظ مي کند آن کسي که رفيق خود را حفظ کند. [البته] مراد، حفظ جسماني نيست فقط - حالا آن هم يکي از مصاديقش ممکن است باشد - يعني آبروي او را حفظ کند، شخصيت او را حفظ کند، جهات او را حفظ کند [و] مراعات کند. خدا يک چنين کسي را حفظ مي کند. اين پيوندهاي برادري و رفاقت و انس و اخوت، در اسلام اينقدر اهميت دارد. شما ملاحظه رفيقتان را مي کنيد، او را حفظ مي کنيد، خداي متعال در پاداش اين عمل، شما را حفظ مي کند. البته حفظ کردن رفيق معنايش اين نيست که انسان از گناه او، از خطاي او دفاع کند؛ کما اينکه در اين کارهاي حزبي و جناحي و خطي و اين چيزها معمول است که اگر خطايي هم از کسي سر بزند، چون با آنها هم جبهه، هم خط، هم حزب و هم گروه است، بايد بايستند پايش دفاع کنند؛ نه، اين مراد نيست؛ اين حفظ او نيست؛ اين در واقع مخذول کردن او و بدبخت کردن اوست و خود؛ بلکه مراد، حفظ آبروي مؤمني است که برادري ايماني با انسان دارد. جامع، برادري ايماني است.
خير الکلام قَلّ ودَلَ
پيروزي آن نيست که هرگز زمين نخوري، آن است که بعد از هر زمين خوردني برخيزي
(ماهاتما گاندي)
معرفي کتاب و نرم افزار
کتاب «پندهاي رسول اعظم (ص)» (انوار اخلاقي) به قلم حضرت آيت الله العظمي علوي گرگاني به صورت نسخه الکترونيکي (اندرويدي) از سوي مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي (نور) در اختيار کاربران قرار گرفته است.
حكمت زكات
خُذْ مِنْ امْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ انَّ صَلوتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَميعٌ عَليمٌ سوره توبه -103
(اى رسول!) از اموال آنها، صدقهاى (زكات) بگير، تا (به اين وسيله) آنها را پاك سازى و پرورش دهى و به آنها (هنگام گرفتن زكات) دعا كن كه دعاى تو، مايه آرامش آنهاست و خدا (به دعاى مؤمنان) شنوا و (به مصالح مؤمنان) داناست.
نوعى ماليات اسلامى
زكات نوعى ماليات است كه بنا به نظر مشهور فقهاى شيعه، به نُه چيز تعلق مىگيرد كه عبارتند از: طلا و نقره مسكوك، شتر، گاو، گوسفند، گندم، جو، كشمش و خرما.
هرگاه اين نه چيز به حد نصاب خود كه مقدار دقيق آن در كتاب هاى فقهى بيان شده است، برسد، بر هر فرد مسلمان واجب است كه زكات آنرا به دولت اسلامى بپردازد. از دستور «خُذْ» در آيه مزبور، چنين استفاده مىشود كه رئيس دولت اسلامى مىتواند زكات را از مردم بگيرد، نه اينكه منتظر بماند كه اگر آنها مايل بودند، خودشان بپردازند.
نقش تربيتى و اجتماعى
در آيه ياد شده، بعد از دستور گرفتن زكات، از سوي پيامبر(ص) مىفرمايد: «تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكّيهِمْ بِها» يعنى تو با «گرفتن زكات» آنها را پاك مىكنى و رشد مىدهى، اين دستور، اشاره به دو بعد، تربيتى و اجتماعى زكات دارد.
در بعد تربيتى، مؤمنان با پرداخت زكات از دنياپرستى، بخل و امساك، پاك مىشوند و نهال نوع دوستى، سخاوت و توجه به حقوق ديگران در آنها پرورش مىيابد.
در بعد اجتماعى، با پرداخت زكات، مفاسد و آلودگي هايى كه به خاطر فقر و اختلاف شديد طبقاتى و محروميت گروهى از جامعه ايجاد مىشود، از بين رفته، صحنه اجتماع از اين آلودگي ها پاك خواهد شد و همبستگى اجتماعى و رشد و پيشرفت اقتصادى در پرتو اينگونه برنامهها، تأمين مى شود؛ بنابراين، حكم زكات هم «پاك كننده فرد و اجتماع است (تُطَهِّرُهُمْ) و هم رشد دهنده بذرهاى فضيلت در افراد و هم سبب پيشرفت جامعه (تُزَكّيهِمْ) و اين رساترين تعبير درباره زكات است.»
قدردانى و سپاس، مايه آرامش روان
خداوند در پايان آيه، خطاب به پيامبر (ص) مىفرمايد:وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ انَّ صَلوتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ بر آنها (در برابر انجام واجبات «زكات») درود بفرست، به درستى كه درود و سلام تو بر آنها مايه آرامش (روانى) آنهاست.
اين فرمان الهى، بيانگر اين است كه حتى بايد در برابر انجام وظايف واجب از مردم قدردانى کرد.
در روايات آمده است كه وقتى مردم، زكات خود را خدمت پيامبر(ص) مىآوردند، پيامبر (ص) با جمله «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِمْ» به آنها دعا مىكرد. اين دعا مايه آرامش خاطر آنهاست، چرا كه از پرتو اين دعا، رحمت الهى، بر دل و جان آنها نازل مىشود، به گونهاى كه آن را احساس مىكنند و نيز درمىيابند كه اگر به ظاهر چيزى را از دست دادهاند، بهتر از آن را به دست آوردهاند.
نماز وشكوفه هاي زندگي
عبوديت، تنها راه تقرب به بارگاه خداوند سبحان و سرچشمه فيض الهى است و انسان بنا بر فطرت خود همواره در تلاش براى رسيدن به اين درجه از كمال است.
عبد حقيقى خداوند آنچنان تسليم اوامر الهى است كه تمام افكار، رفتار و اعمالش براى خدا و در راه اوست و هر كس او را نظاره كند، متذكر خداوند و قيامت مىشود.
جلوههاى عبوديت و بندگى خداوند در هر عصرى و در هر نسلى، در سيره پاكان هويدا و آشكار مى شود تا حجت را بر همگان تمام كند و كسى از هدف خلقت پروردگار كه عبوديت است، دور نماند. نماز پرچم عبوديت، سرود آزادگى، گفتار عاشقانه، عروج و رهايى انسان از وابستگى است تا پيمان الهى را عمل كند و خود را به صف تسبيحكنندگان خداوند برساند، نمازگزار در سايه نماز، به نياز فطرى خود پاسخ مىگويد و از اين رو آرامش قلبى يافته و فريادگرصلاح در زمين و آراسته به عنصر امر به معروف و نهى از منكر مى شود. نماز، كارخانه انسانسازى است و ستاره درخشان امّت اسلامى، تا آنان را در شب تاريك شرك و گمراهى از هرگونه كجروى و انحراف برهاند. نماز والدين، بزرگترين درس زندگى براى فرزندانشان در همه مراحلِ زندگى است و بهگونه چراغى روشن در فرا راهشان، آنان را از سقوط در دامهاى رنگارنگ و جذاب شيطان بازمىدارد. محيط خانواده، پناهگاه امنى است كه فرزندان در آن آسايش و ايمنى روان و راحت جسم مىيابند و در سايه پرطراوت و آغوش گرم و صميمى خانواده، شخصيت آنان رشد يافته استعدادهاى بالقوهشان به فعليت مىرسد. دين مبين اسلام نيز براى خانواده جايگاه و اهميت ويژهاى قائل است، چه آنكه خانواده مىتواند عامل بسيار قوى و مؤثرى در سعادت يا شقاوت انسان باشد. آنگاه كه پدر و مادر در قبال وظايف سنگين و بسيار مهم خود نسبت به فرزندان احساس مسئوليت کنند و وظيفه شرعى و عقلىخود را در اين باره دريابند، به يقين فرزندان لايق، شايسته، مسئوليتپذير و مفيدى به جامعه تحويل خواهند داد كه منشأ خيرات و بركات فراوانى براى خود و ديگران مىشوند. وظيفه و مسئوليت اوليه والدين تهيه خوراك، پوشاك، مسكن، تحصيل و بهداشت فرزندان است، اما وظيفه اساسىتر و سنگينتر آنان، پرورش فرزندان است؛ بهنحوى كه استعدادهايشان را شكوفا و مسير آنان را بهسوى پاكى و وارستگى هموار کنند تا از وجودشان همگان بهرهمند شوند. ايمان و عشق به خدا و خداخواهى در وجود هر انسان پاك و انديشمندى نهفته است و افرادِ عالم و پاك نهاد، آرامش خود را و نيز مسير كمالات الهى و انسانى را در ارتباط با وجود ابدى و لا يزال خداوند مىجويند.
ارتباطى كه پنجرهاى از نور و صفا و پاكيزگى را به روى آنان مىگشايد و درهاى زشتى و آلودگىهاى روحى و روانى را برآنان مىبندد.
و نماز، بهترين و سازندهترين نوع ارتباط با خداوند سبحان است. اعلان خضوع و خشوع به درگاه خداوند بزرگ و مهربان. نماز انسان را در معرض نسيم روح نواز حيات طيبه كه همان تقرب به خداوند سبحان است، رهنمون مىشود و او را از پليدىها و تبهكارىها مىرهاند:انَّ الصَّلوةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَالْمُنْكَرِهمانا نماز انسان را از زشتىها و پليدىها باز مىدارد. پرورش دينى- خاصه اقامه نماز- تنها راهى است كه مىتواند انسان، بخصوص جوانان را آرامش روحى بخشد و آنان را از حيرانى و سرگردانى نجات دهد. وظيفه بسيار مهم و حياتى پرورش دينى كودك، در درجه اول بهعهده والدين و در مرتبه بعد به عهده جامعه است. ترغيب كودكان و نوجوانان به اجراى فرامين الهى همچون عبادت و نماز و ساير مراحل و مراتب كمال از يك نظر، آسان است، زيرا آنان از ضميرى پاك برخوردارند و پذيرنده احكام نورانى اسلام و قرآن.
امّا از اين نظر كه نهال وجودشان آمادگى پذيرش انحراف ها را دارد، كارى بس دشوار است! بنابراين تربيت و پرورش دينى كودكان و نوجوانان، كارى بسيار دقيق، علمى و حساس است كه بدون آگاهىهاى لازم و مراقبتهاى ويژه امكانپذير نيست. از اين شماره در صفحات معرفت هفته نامه «مشعل» با بهره گيري از آيات قرآن و بيانات معصومين، بهدليل اهميت تربيت كودكان و نوجوانان به تربيت الهى و تعميق، گسترش و ترويج فرهنگ نماز در بين خانوادهها، مطالبي را دراختيار خوانندگان خواهيم گذاشت.
آيا حديث کساء معتبر است؟
پاسخ: در خصوص حديث كساء دو مسئله قابل طرح و بررسي است: مسئله اول اصل وقوع واقعه كساء است و مسئله ديگر حديث كساء منقول از حضرت زهرا (س) است كه در برخي كتب مانند انتهاي مفاتيح الجنان نقل شده است.
در خصوص اصل واقعه كساء بايد بگوييم كه واقعه كساء كه در جريان نزول آيه تطهير و به دست مبارك پيامبر گرامي اسلام (ص) تحقق يافته، موضوعي مسلم و قطعي و اين واقعه كه در متون و احاديث فراواني از اهل تسنن و تشيع نقل شده است، از جمله مواردي است كه بيانگر مقام شامخ اصحاب كساء «حضرت فاطمه (س) ، امام علي، امام حسن و امام حسين(عليهم السلام) » است اين واقعه به گونه متواتر از محدثان شيعه و سني نقل شده و شواهد و قراين بسياري در تاريخ مؤيد آن است. از اين رو، پنج نفري كه در آن روز مشمول آيه شريفه و لطف ويژه الهي قرار گرفتند، به نام «اصحاب كساء» و «پنج تن آل عبا» شناخته و معروف شده اند. اما مسئله دوم، حديث كسايي است كه به نقل از حضرت زهرا (س) در برخي كتب نقل شده است. گرچه در اصل واقعه كساء ترديدي نيست، اما در خصوص سند اين حديث، مباحثي مطرح است؛ چنانكه آيت الله مكارم شيرازي در پايان كتاب «مفاتيح نوين» و قبل از نقل اين حديث مي نويسد اين حديث نخستين بار در كتاب منتخب طريحي از علماي قرن يازدهم آمده است. محدث بزرگوار، مرحوم حاج شيخ عباس قمي، در منتهي الامال، در شرح زندگاني امام حسين (ع) پس از بيان اين نكته كه «حديث اجتماع خمسه طيبهعليهم السلام تحت كساء» از احاديث متواتره است، مينويسد: «اما حديثِ معروف به حديث كساء كه در زمان ما شايع است، به اين كيفيت در كتب معتبر و معروف و اصول حديث و مجامع متقنه محدثين ديده نشده، ميتوان گفت از خصايص كتاب منتخب است.» پس از كتاب منتخب، اين حديث در كتاب عوالم آمده است. صاحب كتاب عوالم «شيخ عبداللّه بحراني» از شاگردان مرحوم علامه مجلسي و از علماي قرن دوازدهم است. در اين كتاب براي اين حديث سندي ذكر كرده است كه از جهات سندي جاي تأمل دارد و اشكال هايي برآن وارد است. از آنجا كه محتواي حديث اشكال خاصي ندارد و برخي علما به قرائت آن اهميت ميدادند، با توجه به «احاديث من بلغ» ميتوان آن را به «قصد رجا» و به اميد برآورده شدن حاجات خواند. البته ناگفته نماند كه علمايي مانند آيت الله ميلاني به اشكال هاي سندي كه به اين حديث وارد شده پاسخ داده اند كه براي مطالعه مي توانيد به كتاب با «پيشوايان هدايتگر» مراجعه كنيد.
برگزاري همايش ائمه جماعات ستاد اقامه نماز وزارت نفت
دومين همايش ائمه جماعات و دبيران ستاد اقامه نماز شرکت هاي تابعه منطقه هشت وزارت نفت برگزار شد. اين همايش با هدف ابلاغ دستورعمل هاي ستادي و ترويج و توسعه فرهنگ نماز، جذب حداکثري و مشارکت کارکنان در برنامه هاي ديني و مذهبي در سطح شرکت هاي تابعه برگزار شد. حجه الاسلام قمصري فر، رابط فرهنگي و مسئول امور روحانيون منطقه 8 صنعت نفت در اين همايش طي سخناني با اشاره به اينکه کار تربيتي و فرهنگي، کاري تدريجي و بلند مدت است، افزود: نشست هم انديشي ائمه جماعات منطقه 8 صنعت نفت با هدف بررسي، بهبود راهکارها و رفع چالش هاي فرهنگي، ديني و اجتماعي در اين صنعت، همچنين ايجاد زمينه مناسب به منظور جذب حداکثري و مشارکت کارکنان در برنامه هاي ديني و مذهبي به ويژه در ايام ماه مبارک رمضان برگزار شده است. وي اقامه نماز جماعت در ادارات را يکي از دستاوردهاي انقلاب اسلامي خواند و تاکيد کرد: بايد درآن اهتمام ورزيد تا جامعه روند مطلوبي يابد. در پايان اين آيين ائمه جماعات، خادمين و فعالان اقامه نماز به بيان ديدگاه ها و پيشنهادهاي خود در ترويج اقامه نماز و موضوع هاي فرهنگي پرداختند.
بازديد رئيس ستاد اقامه نماز وزارت نفت از سازمان منطقه ويژه اقتصادي انرژي پارس
رئيس ستاد اقامه نماز وزارت نفت، به همراه تعدادي از مديران ستاد، از منطقه ويژه اقتصادي انرژي پارس بازديد کردند. حجت الاسلام والمسلمين مهدي مجيدي، رئيس ستاد اقامه نماز وزارت نفت با مهدي يوسفي، مدير عامل سازمان منطقه ويژه اقتصادي انرژي پارس، ديدار و گفت وگو کرد. وي ضمن تقدير از تلاش هاي مديران منطقه ويژه بر ترويج وتوسعه بيشتر برنامه هاي ديني وفرهنگي به ويژه اقامه نماز و آموزش قرآن تاکيد کرد.
شهيد علي اکبر سپاسگزار
شهيد سپاسگزار در تيرماه 1365 وارد شرکت ملي نفت ايران شد. در سخت ترين شرايط کشور که اوج مظلوميت ومقاومت ملت ايران در مقابل هجمه هاي همه جانبه قدرت هاي استکباري در جنگ تحميلي بود، آرام وقرار نداشت وبه خيل رزمندگان هشت سال دفاع مقدس پيوست و با حضور در عمليات کربلاي چهار در دي ماه 65 جاويد الاثر شد. همسر شهيد درباره اش مي گويد: «با متانت و خوشرويي برخورد مي كرد و همواره سعي داشت از خطاهاي ديگران چشم پوشي كند». در فرازي از وصيت نامه وي آمده است:
«برادر و خواهرم! بدانيد كه بركت خون حسين(ع) و شهيدان كربلاست كه امروزه ملتي اين چنين مقاوم را در مقابل دستگاه هاي جبار و نظامي جهان به مبارزه وا داشته است. آري مردم مسلمان و غيور! همواره سعي كنيم از اختلاف هاي جزئي كه به اتحاد مالطمه وارد مي سازد، خودداري كنيم، فريب شيطان را نخوريم، گوش به حرف شايعه پردازان ندهيم و جوهره ارزش خود را كه همان ايمان به خداست، كم فروغ نكنيم».
زلال احکام
پرسش: آيا سجده بر سنگ عقيق صحيح است و در صورتي که نگين انگشتر باشد، حکمي دارد؟
پاسخ: سجده بر عقيق اشکال ندارد، همچنين اگر انگشتر هم باشد، با رعايت ساير شرايط، سجده بر آن صحيح است.
حدود قرارگرفتن کف دست در حال سجده
پرسش:کف دست در سجده آيا شامل انگشتان دست هم مي شود يا نه؟ و آيا لازم است انگشتان هم بر زمين قرار گيرند؟
پاسخ: شامل انگشتان دست هم مي شود.
سعه صدر
در احوالات مرحوم ميرزا جواد آقا تهراني آمده است: سيد بزرگواري يكي از كتاب هاي ايشان را كه تازه از چاپ خارج شده بود، مطالعه مي كند و پس از مطالعه اشكال مي گيرد و به آقا ناسزا مي گويد. به آقا خبر مي دهند، ايشان با سعه صدري كه داشتند، هنگامي كه آن سيد بزرگوار را مي بينند، مي گويند: اگر شرعا اجازه داشتم، دست شما را مي بوسيدم، سپس اضافه مي كنند شنيده ام ناسزا گفته اي، اين عمل شما از دو حال خارج نيست يا به حق است پس مرا بيدار و آگاه به اشتباهم کرده اي، يا به ناحق است پس بهانه اي دست من داده اي كه وقتي فرداي قيامت دست مرا گرفتند و خواستند به سوي جهنم ببرند، به همين بهانه جدت مرا ياري كند.