این تحریم ها از محدود کردن حضور شرکت های بین المللی آغاز شد و در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا با هدف به صفر رساندن صادرات نفت ایران ادامه یافت، با این حال هیچ گاه صادرات نفت ایران به صفر نرسید و حتی مقام های آمریکایی به بی اثر بودن تحریم ها علیه صنعت نفت ایران اعتراف کردند.
روزشمار تحریم های آمریکا پس از خروج از برجام که از 18 اردیبهشت 1397 آغاز و فصل جدیدی از شدیدترین محدودیت ها به ویژه برای صنعت نفت ایران اعمال شد. حالا پس از گذشت 6 و سال و اندی، بیش از پیش، بی اثر و باطل شده اند. آنگونه که گزارش های بین المللی نیز به این مساله اذعان داشته اند که ایران توانسته است سهم خود را از تولید نفت خام جهان افزایش دهد.
جزییات دیگری از گزارش دبیرخانه کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) نشان می دهد تولید نفت ایران درماه گذشته (سپتامبر) میلادی ۲۱ هزار بشکه در روز بیشتر شده است و بین کشورهای عضو اوپک بیشترین افزایش تولید را درماه سپتامبر (شهریور - مهر) به خود اختصاص داده و رشد ۰.۶ درصدی را به ثبت رسانده است. مجموع تولید نفت اعضای اوپک در این ماه ۲.۳ درصد کاهش داشته است. همین رشد افزایش تولید از صدرنشینی تولید نفت ایران در میان اعضای این سازمان در ماه سپتامبر حکایت دارد. ایران در چند سال گذشته با وجود تحریم های آمریکا، صادرات نفت خود را افزایش داده و به بالاترین سطح از سال ۲۰۱۸ رسانده است. به این ترتیب، ایران افزون بر رشد تولید در سه ماه اخیر میلادی، صادرات نفت خود را نیز افزایش داده و به بالاترین سطح از سال ۲۰۱۸ رسانده است.
در این میان تولید نفت اعضای اوپک پلاس هم در ماه سپتامبر (شهریور - مهر) ۴۷ هزار بشکه در روز افزایش داشته و از ۱۴ میلیون و ۱۳ هزار بشکه در روز در ماه اوت به ۱۴ میلیون و ۶۰ هزار بشکه رسیده است. با این حال تولید نفت روسیه روزانه ۲۸ هزار بشکه در ماه گذشته میلادی کاهش نشان می دهد.
آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز افزایش سهم ایران از تولید نفت خام جهان را تأیید می کند. بر اساس آخرین گزارش این نهاد، سهم ایران از تولید نفت خام جهان در سه ماه سوم سال ۲۰۲۴ میلادی به ۴.۳ درصد رسیده و این درحالی است که ایران در مدت مشابه سال قبل، سهمی ۳.۹ درصدی از تولید نفت جهان به خود اختصاص داده بود. این سهم در کل سال ۲۰۲۳ نیز ۳.۹ درصد برآورد می شود.
گزارش آماری اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می دهد ایران توانسته است در سه ماه سال ۲۰۲۴ روزانه ۴ میلیون و ۴۲۰ هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی تولید کند. این عدد در سال ۲۰۲۳ به طور میانگین روزانه ۳ میلیون و ۹۹۰ هزار بشکه بوده است. ایران توانسته در این مدت در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، رشدی ۸.۸ درصدی را به ثبت برساند.
رشد ۸.۸ درصدی تولید نفت ایران در حالی به ثبت رسیده که رشد تولید نفت اوپک در سه ماه سال جاری میلادی ۰.۸ درصد بوده است. این اعداد نشان می دهد ایران توانسته در این مدت سهمی ۱۳.۸ درصدی از تولید اوپک داشته باشد و جایگاه سوم تولید را در بین کشورهای عضو به دست آورد. ایران در سال ۲۰۲۳ سهمی ۱۲.۶ درصدی از تولید نفت اوپک داشته است.
رشد تولید نفت ایران درتازه ترین گزارش اوپک
در این میان براساس تازه ترین گزارش ماهانه اوپک، قیمت هربشکه نفت خام سنگین ایران در ماه سپتامبر، نسبت به ماه اوت ۲۰۲۴، چهار دلار و ۴ سنت معادل ۵.۲ درصد کاهش یافته است. قیمت هربشکه نفت خام سنگین ایران در ماه سپتامبر ۲۰۲۴، ۷۳ دلار و ۵۹ سنت ثبت شد، در حالی که این رقم در اوت ۲۰۲۴، ۷۷ دلار و ۶۳ سنت برای هر بشکه بود. میانگین قیمت هربشکه نفت خام سنگین ایران در سال ۲۰۲۴، ۸۱ دلار و ۸۵ سنت بوده است. قیمت سبد نفتی اوپک هم در ماه سپتامبر ۲۰۲۴ به ۷۳ دلار و ۵۹ سنت برای هر بشکه رسید که ۴ دلار و ۸۲ سنت (۶.۱ درصد) بیشتر از ماه اوت ۲۰۲۴ است.
بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تولید جهانی نفت در حالی در سه ماه ۲۰۲۴ به حدود ۱۰۲.۵ میلیون بشکه در روز رسید که در مدت مشابه سال قبل ۱۰۱.۸ میلیون بشکه در روز بود. این به معنای آن است که تولید نفت جهان در این بازه زمانی ۰.۶ درصد رشد را به ثبت رسانده، بنابراین، تولید ایران نه تنها در مقایسه با تولید اوپک رشدی بیش از ۸ درصدی داشته که در مقایسه با تولید نفت جهان نیز افزایشی ۸.۲ درصدی را تجربه کرده است.
با توجه به آنکه ظرفیت پالایشی ایران در این مدت ثابت بوده، افزایش تولید صورت گرفته صرف صادرات شده است. این موضوع نشان می دهد ایران توانسته سهم بزرگ تری از بازار جهانی نفت را به خود اختصاص دهد.
طبق پیش بینی جدید اوپک، جهان در سال ۲۰۵۰ به ۱۸میلیون بشکه در روز نفت بیشتر نسبت به مقادیر کنونی نیاز خواهد داشت. در گزارش چشم انداز نفت اوپک، پیش بینی میان مدت تا سال ۲۰۲۹ و بلندمدت اوپک تا سال ۲۰۵۰ از اقتصاد جهان، تقاضای نفت و انرژی، عرضه مایعات هیدروکربوری و پالایش نفت، همچنین تحلیل سیاست های انرژی و تحولات فناوری مؤثر بر بخش انرژی ارائه شده و پیش بینی می شود جمعیت جهان با ۱.۶ میلیارد نفر افزایش، در سال ۲۰۵۰ به ۹.۷ میلیارد نفر برسد که بیش از ۹۰ درصد این رشد در کشورهای در حال توسعه به ویژه در منطقه خاورمیانه و آفریقا خواهد بود. با وجود افزایش ۸۷۰ میلیون نفری جمعیت در سن کار جهان، سهم آن در جمعیت از ۶۵ درصد کنونی به ۶۳ درصد در سال ۲۰۵۰ کاهش می یابد. طی این دوره، نرخ شهرنشینی جهان از ۵۷ درصد به ۶۸ درصد افزایش خواهد یافت. افزون بر آن پیش بینی می شود تقاضای انرژی جهان از ۳۰۱ میلیون بشکه معادل نفت خام در روز (mboe/d) در سال ۲۰۲۳ به ۳۷۴ میلیون بشکه (معادل نفت خام در روز) در سال ۲۰۵۰ افزایش یابد. همه این افزایش مربوط به کشورهای درحال توسعه است و انتظار می رود سهم این کشورها در تقاضای انرژی جهان طی دوره یادشده از ۶۳ درصد به ۷۲ درصد افزایش یابد.
افزایش ظرفیت تولید نفت، نقشه راه دولت چهاردهم
در این میان احیا و افزایش ظرفیت تولید نفت به عنوان یکی از هدف گذاری های مهمی است که در دستور کار وزارت نفت دولت چهاردهم قرار دارد. به تازگی در جلسه مشترک با وزیر نفت، حمید بورد، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و فرخ علیخانی، مدیر نظارت بر تولید نفت و گاز این شرکت، وضع تولید نفت خام و گاز طبیعی شرکت ملی نفت ایران را برای محسن پاک نژاد تشریح کردند.
در این نشست وضع و برنامه های تولید در شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب به عنوان بزرگ ترین تولیدکننده نفت خام کشور، شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن)، نفت و گاز اروندان و شرکت نفت فلات قاره ایران بررسی و درباره آن تبادل نظر شد.
آنگونه که برنامه ریزی وزارت نفت حکایت دارد، اجرای طرح های نگهداشت و افزایش تولید اولویت راهبردی شرکت ملی نفت در دولت چهاردهم است که به صورت نشست های روزانه و هفتگی با حضور مدیرعامل و اعضای هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران بررسی می شود.
وزارت نفت دولت چهاردهم بنا دارد با اجرای طرح های نگهداشت و افزایش توان تولید شامل تکمیل و بهره برداری از چاه ها، رفع چالش های تولید و بازسازی و نوسازی تأسیسات، تمرکز بر بهره برداری از چاه ها و مرمت چاه ها به این هدف گذاری دست یابد. طبق اعلام محسن پاک نژاد، وزیر نفت، با اجرای برنامه های پیش بینی شده، تولید نفت ایران تا پایان سال آینده به روزانه ۴۰۰ هزار بشکه افزایش خواهد یافت.
از جمله برنامه های مربوط به اقدام های بلند مدت که مقطع زمانی چهار ساله برای آن در نظرگرفته شده است، دستیابی به افزایش تولید بیش از ۴۰۰ هزار بشکه در روز نسبت به افت تولید طبیعی میادین است. در این زمینه تکمیل فعالیت های اجرایی قراردادهای IPC در دست اجرای 12 میدان نفتی و طرح نگهداشت افزایش تولید شامل افزایش تولید از قراردادهای مربوط به توسعه میادین نفتی دستیابی به افزایش تولید بیش از 250 هزار بشکه در روز نسبت به تولید اولیه با تنفیذ قراردادهای توسعه و بهره برداری هشت میدان نفتی، ازدیگر برنامه های تمهید شده است. دستیابی به افزایش تولید بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز نسبت به تولید اولیه با انعقاد قراردادهای جدید برای توسعه و بهره برداری ۱۴ مخزن نفتی، از دیگر اقدام های برنامه ریزی شده است.
افزایش ظرفیت تولید نفت خام ازمیدان های نفتی به ویژه میدان های مشترک، نگاه راهبردی دولت چهاردهم دربرنامه هفتم توسعه و نقشه راهی برای وزارت نفت است. برای حصول این هدف مهم، برداشت از میدان های نفتی با نگاه توسعه ای، احیای چاه های نفتی و برنامه هایی از این دست در دستور کار وزارت نفت قرار دارد. تلاش کارکنان نفت به ویژه در بخش های بالادست آن بر این است که نفت خام ایران بی آن که تحریم را مانعی سر راه خود ببیند، دربازارهای جهانی عرضه و حتی سر آمد باشد.