محصولات پایه با سیاست های کلان وزارت نفت هر روز متنوع تر می شوند
پتروشـیمی روی ریل تکمیل زنجیره ارزش
مشعل یکی از مهم ترین رویکردهای با ارزش صنعت پتروشیمی طی چند سال اخیر، حرکت در مسیر تکمیل زنجیره ارزش محصولات پایه و تحقق هدف مهم کاهش خام فروشی است. این رویکرد درچند سال گذشته با سیاست های مختلف و از مسیرهای متفاوت پیگیری شده، اما مسأله مهم این است که وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران درسیاست کلان به دنبال توسعه و تکمیل زنجیره محصولات پایه هستند تا افزون بر تامین نیاز داخلی، همچنان سهم خود را دربازارهای داخلی حفظ کنند و آن را در بازارهای فراملی نیزتوسعه دهند.به همین دلیل است که به گفته سرپرست شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، تمرکز طرح های توسعه ای صنعت پتروشیمی در برنامه هفتم توسعه، تکمیل و توسعه زنجیره ارزش محصولات پایه متمرکز برمحصول اصلی است که صنعت پتروشیمی ایران نیز هم اکنون درتولید آنها ارزش افزوده دارد.
امروزه صنعت پتروشیمی به ظرفیت اسمی سالانه ۹۶ میلیون تن رسیده است، به طوری که بنابر پیش بینی ها دربرنامه هفتم توسعه، سالانه به طورمیانگین ۸ درصد رشد خواهد داشت و به ظرفیت ۱۳۲میلیون تن خواهد رسید .در برنامه ریزی پیش بینی شده، درکنار تنوع خوراک برای مجتمع های پتروشیمی شامل گازخام، متانول، اوره ، آمونیاک واتان، پیش بینی تنوع محصول هم مد نظر ست.
بازنگری با سمت و سوی تکمیل زنجیره ارزش
درحال حاضراجرای 61طرح پتروشیمی با سرمایه 24میلیارد دلار دربرنامه هفتم توسعه، پیش بینی وحدود نیمی ازسرمایه مورد نیاز این طرح ها نیزتأمین شده که به طورمیانگین، حدود ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند.همچنین ۴۸ طرح پتروشیمی با سرمایه ای بالغ بر ۴۰ میلیارد دلار دربرنامه هشتم توسعه تعریف شده است، از این رو برنامه ریزی برای تامین خوراک ورودی این مجموعه ها ومحصولات تولیدی و خروجی آنها موضوعی ضروری است، ضمن اینکه برنامه ریزی منسجمی برای تکمیل زنجیره محصولات پتروشیمی انجام شده تا ارزش افزوده حداکثری دراین صنعت رقم بخورد. به همین منظور، پیش ترشرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران اعلام کرد که با هدف تکمیل زنجیره ارزش، پرهیز ازخام فروشی و ایجاد ارزش افزوده از منابع هیدروکربوری، مجوزحدود ۱۷ طرح پتروشیمی پس از بازنگری، لغو و طرح های تکمیل زنجیره ارزش، جایگزین شده تا از ظرفیت مجتمع ها بیش از پیش استفاده شود.
در ادامه این روند، مدیریت کلان پتروشیمی، شناسایی جزئی تر این ظرفیت ها را در دستورکار قرار داد. در حوزه پروپیلن(PDH) ظرفیت فراوانی در تولید پروپان و بوتان وجود دارد، از سوی دیگر خام فروشی زیادی درحوزه پروپان و بوتان و در زمینه بازاریابی و تامین ناوگان حمل و نقل این محصولات دیده می شود.
در صورتی که بتوانیم این محصول را به عنوان خوراک مورد استفاده قرار دهیم و تاسیسات PDHD (تبدیل پروپان به پلی پروپیلن) را راه اندازی کنیم، علاوه بر تکمیل زنجیره این محصولات، می توانیم بسیاری از مسائل مربوط به تحریم را در مرحله حمل ونقل این محصول برطرف کنیم و آن را در زنجیره پایین دست پلی پروپیلن و پلی پروپیلن اکساید به کار بگیریم، ضمن اینکه با این کار نوع بازار و ارزش قیمتی محصول تغییر و به ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی افزوده می شود. باید توجه داشت که زنجیره پایین دست پلی پروپیلن نیز مصارف و ارزش بالایی دارد و معمولا پروپان را برای زنجیره پروپیلن به عنوان سوخت استفاده می کنند. با این حال نگاه مدیریت صنعت پتروشیمی ایران بر این است که این محصول، می تواند ارزش افزوده بیشتری برای کشور داشته باشد.
طی چند سال اخیر حرکت در این مسیر آغاز و چند پروژه PDH تعریف شده که روند اجرای برخی از آنها همچون سلمان فارسی در ماهشهر، PDH بید بلند در بهبهان و PDH پارس در عسلویه قابل قبول است. چند مجتمع PDH دیگر در دستور کار قرار دارد که با اجرای این پروژه ها، مصرف و زنجیره پروپان به مرور کامل و ارزش افزوده بالایی تامین خواهد شد.
ارزش افزوده کمتر شناخته شده متانول
درحال حاضر نزدیک به ۴۰ درصد تولیدات پتروشیمی کشورمتانول است و از چند سال قبل برمدیریت تولید متانول، تغییر مجوزهای جدید برای ساخت مجتمع های جدید متانولی و توسعه زنجیره محصولات پایین دستی متانول تاکید شده است، از این رو در پروژه های جدید صنعت پتروشیمی، علاوه برچند طرح برای تکمیل زنجیره ارزش این محصول، تبدیل آن به خوراک مجتمع های دیگر و پارک های صنایع تکمیلی بر پایه محصول متانول نیز پیش بینی شده که پارک متانولی درپارسیان یکی از آنهاست. هم اکنون تولید سالانه متانول کشور14میلیون تن است که بیشتر آن به صورت خام صادرمی شود؛ اما بنابر پیش بینی ها، با توجه به پروژه های متانولی در دست اجرا، تا یک دهه آینده، متانول تولید شده در ایران به نزدیک 40 میلیون تن درسال خواهد رسید، از این رو، بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته، قرار است حداقل حدود 14 تا 15 میلیون تن از این تولید در بخش های پایین تر زنجیره، به ارزش افزوده بیشتر تبدیل شود.اما یکی دیگر از حوزه های کارکردی متانول و تبدیل آن به محصولی جایگزین ، وزارت نفت است که برای رفع ناترازی بنزین، از متانول استفاده می کند. سال های گذشته برای ورود صنعت پتروشیمی به بحث تامین بنزین ، تاکید شد که به جای صادرات ارزان متانول، از متانول تولیدی صنعت پتروشیمی با فرایند تولید بنزین از متانول(MTG) بنزین تولید شود. این روندی است که پتروشیمی های تولید کننده متانول هم موافق آن هستند و سازوکارهای لازم برای انجام این برنامه وجود دارد. درحال حاضرهلدینگ هایی همچون پتروفرهنگ وشستان که واحدهای متانولی زیادی دارند، بخشی از ظرفیت خود را به این برنامه اختصاص داده اند.
نگاه جدید به زنجیره اوره و بازار داخلی
اوره و آمونیاک، یکی دیگر ازمحصولات پایه پتروشیمی است که صنعت پتروشیمی ایران در آن، دارای ارزش افزوده و بیشترین تولیدات است. اوره تولیدی شرکت های پتروشیمی عمومی، مورد استفاده بخش کشاورزی کشور قرار می گیرد. به همین دلیل، کیفیت محصولات آنها از اهمیت زیادی برخوردار است که یکی از دلایل این کیفیت، اجبار بخش کشاورزی به واردات انواع کودهای اوره است. از این رو حسن عباس زاده، سرپرست شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران بر ضرورت استفاده از روش ها و فناوری های نو برای تولید کود اوره مورد نیاز صنعت کشاورزی تأکید کرده است.
از حدود ۷۴ میلیون تن محصول پتروشیمی ، حدود ۸ میلیون تن آن، اوره است و اوره سازان اصلی همچون پتروشیمی های هنگام و پردیس و اردگان ، خراسان ، شیراز و کرمانشاه در شرایط خوبی برای تولید این محصول هستند. این شرکت ها هر کدام مزیت زیادی در تولید اوره و آمونیاک دارند؛ اما برخی از آنها مثل پتروشیمی پردیس به دنبال تکمیل زنجیره ارزش اوره رفته اند. پتروشیمی پردیس، برنامه ریزی تکمیل زنجیره ارزش اوره را با تولید محصولاتی با ارزش همچون «کریستال ملامین» و «رزین اوره فرمالدئید» و کود اوره با پوشش گوگردی و رزین ملامین فرمالدئید آغاز کرده، همچنین برنامه ریزی این مجتمع برای دو محصول دیگر «اوره هیدروژن پیروکسید» و «کود اوره با پوشش پلیمری» نیزآغاز شده است.
باید توجه داشت که یک سوی تلاش شرکت های پتروشیمی برای تکمیل زنجیره ارزش، تامین خوراک پایدار و تنوع درخوراک مجتمع بوده، ضمن اینکه وزارت نفت در یک الگوی از قبل اعلام شده به پتروشیمی ها، تخفیف در تامین خوراک را به عنوان یک ابزارتشویقی برای آنها در نظر گرفته است.می توان گفت که سیاست کلی تکمیل زنجیره محصولات پایه پتروشیمی درایران به عنوان برنامه ای تثبیت شده بین مسئولان اجرایی، شرکت های پتروشیمی و سرمایه گذاران پذیرفته شده و این قطار روی ریل درستی برای تنوع و توسعه محصولات خود قراردارد.